Η Λιβύη, η Κυβέρνηση και το Μεταναστευτικό – Ιστορία μιας αποτυχίας

Της Μαριλένας Κοππά*

Μέσα σε μια σειρά άστοχων επιλογών στην εξωτερική πολιτική της χώρας τα τελευταία έξι χρόνια, οι σχέσεις με την Λιβύη κατέχουν μια δεσπόζουσα θέση. Η Ελλάδα, από το 2011 και μετά βρέθηκε σε δύσκολη θέση στη Λιβύη, δεδομένου ότι η νέα προσωρινή Κυβέρνηση της Τρίπολης στράφηκε προς την Τουρκία η οποία την στήριξε με υλικά και διπλωματικά μέσα.  Το παράνομο Τουρκολιβυκό Μνημόνιο του 2019, που παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας και για το οποίο τόσο μελάνι έχει σπαταληθεί, ήταν αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής. Ως αντίδραση στις στενές σχέσεις της Τουρκίας με την αναγνωρισμένη Κυβέρνηση (και στην απλοϊκή λογική «ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος»), η κυβέρνηση Μητσοτάκη επέλεξε να ανοίξει διπλωματικούς διαύλους με τον αντάρτη στρατηγό Χαφτάρ, που ελέγχει την Ανατολική Λιβύη.

Η Λιβύη μετά τον Καντάφι

Η Λιβύη μετά από τόσα χρόνια από την πτώση του Καντάφι παραμένει ένα «αποτυχημένο κράτος» ή καλύτερα ένα «μη- κράτος». Για χρόνια  η νέα  Κυβέρνηση της Λιβύης ήταν υποχρεωμένη να συνεδριάζει σε ένα καράβι στα ανοιχτά της θάλασσας για λόγους ασφάλειας. Τα νότια σύνορα της ουσιαστικά δεν υπάρχουν. Παλαιότερα, το καθεστώς Καντάφι λάμβανε σημαντικά κονδύλια από τους Ευρωπαίους για να ελέγχει τις μεταναστευτικές ροές από την Υποσαχάρια Αφρική. Σήμερα αυτό δεν υπάρχει. Αυτό που υπάρχει είναι δυο ντε φάκτο κράτη , ένα στην Δυτική Λιβύη με έδρα την Τρίπολη, το αναγνωρισμένο από την διεθνή Κοινότητα και ένα στα Ανατολικά με έδρα τη Βεγγάζη.

Αλλαγή στάσης

Είναι γεγονός ότι στην Γαύδο και την Κρήτη έρχονται μετανάστες και πρόσφυγες κυρίως μέσω στην Ανατολικής Λιβύης, ενώ από τη Δυτική κατευθύνονται προς την Ιταλία και τη Μάλτα.   Εκείνο όμως που διέφυγε από την προσοχή της Κυβέρνησης είναι οι μετατοπίσεις και η αλλαγή στάσης των διεθνών παικτών στο εσωτερικό της Λιβύης. Αυτή τη στιγμή η Τουρκία είναι σημαντική και για τον Χαφτάρ και για αυτό στήριξε και αυτός το Τουρκολιβυκό μνημόνιο έναντι της Ελλάδας. Γιατί η χώρα μας δεν έχει πραγματικά τίποτα να προσφέρει πέρα από ρητορείες. Ούτε προσπάθησε εξάλλου. Αντίθετα, όλη η διαπραγμάτευση θα γίνει με την ΕΕ για αυξημένα κονδύλια δεδομένου ότι οι δύο «κεφαλές» της Λιβύης θα επιχειρήσουν να παίξουν το παιχνίδι που από το 2015 παίζει η Τουρκία στο μεταναστευτικό, λειτουργώντας έναντι παχυλών ποσών ως ‘κυματοθραύστες’ στους απελπισμένους που επιχειρούν να περάσουν στην Ευρώπη.

ΕΕ και μεταναστευτικό

Η ΕΕ, από την πλευρά της ποτέ, από την έναρξη της μεταναστευτικής κρίσης το 2015, δεν πρότεινε μια συνολική αντιμετώπιση του μεταναστευτικού. Κινήθηκε μεταξύ εμβαλωματικών κινήσεων έως την αδιαφορία για τις χώρες πρώτης εισόδου. Καμιά κοινή στάση δεν υπήρξε , αντίθετα αντιμετωπίσαμε μια πολιτική που ενίσχυε τις εθνικές απαντήσεις: ουσιαστικά μια επανεθνικοποίηση των μεταναστευτικών πολιτικών.

Από την άλλη, η μετανάστευση είναι σαν το νερό. Θα βρει πάντα τρόπο να περάσει. Και όσο μεγαλύτερη η απελπισία για αυτά που μένουν πίσω, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η διακινδύνευση για μια νέα ζωή.

Ακροδεξιά παιχνίδια

Στις αυξημένες ροές των τελευταίων μηνών και εβδομάδων προς την Κρήτη και τη Γαύδο, η Κυβέρνηση αποφάσισε να απαντήσει κλείνοντας το μάτι στην ακροδεξιά. Οι διαδοχικές επιλογές Υπουργών Μετανάστευσης δεν ήταν τυχαίες: ο Μάκης Βορίδης και ο Θάνος Πλεύρης, αποτελούν μια καθαρόαιμη έκφραση της ακροδεξιάς που βρίσκει ανταπόκριση σ μια γενικότερη τάση στην Ευρώπη . Αλλά και σε ένα εσωτερικό ακροατήριο που απαιτεί απλές λύσεις σε σύνθετα και δυσεπίλυτα θέματα.

Ο κ. Μητσοτάκης επέλεξε από την αρχή της θητείας του την «ασφαλειοποίηση» της μετανάστευσης. Την μετατροπή δηλαδή ενός ζητήματος κατά βάση ανθρωπιστικού σε θέμα εθνικής ασφάλειας. Η διαχείριση του τρομερού ναυαγίου της Πύλου, με ευθύνες της ελληνικής πλευράς όπως έχει πλέον αποδειχθεί, η ρητορική περί «εισβολέων», «επίθεσης», «πολιορκίας» που παραπέμπουν σε πολεμική επιχείρηση, από-ανθρωποποιούν τους μετανάστες και τους πρόσφυγες στους οποίους , σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, δεν αξίζει καμιά ιδιαίτερη προστασία η φροντίδα. Αυτά ακούσαμε από το στόμα του Πρωθυπουργού στη συζήτηση για την περιβόητη τροπολογία αυτές τις μέρες. Πρέπει να είναι σαφές: Το «πάγωμα των διαδικασιών ασύλου για τρεις μήνες», που ψηφίστηκε από την Ελληνική Βουλή είναι κατάφωρα παράνομο τόσο σε σχέση με το Διεθνές όσο και με το Ευρωπαϊκό Δίκαιο. Αντίκειται τόσο στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου όσο και στην Σύμβαση του 1951 για τους Πρόσφυγες.  Και αποδεικνύει με τραγικό τρόπο πότε στηρίζει η Κυβέρνηση το Διεθνές Δίκαιο: μόνο όταν την συμφέρει. Δυστυχώς για τον κ. Μητσοτάκη δεν μπορεί μια χώρα να επικαλείται το Διεθνές Δίκαιο à la carte. Κανείς δεν την θεωρεί αξιόπιστη. Το επιχείρημα ότι «συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 15 της ΕΣΔΑ», ότι δηλαδή μπορεί να ληφθούν μέτρα κατά παράβαση των υποχρεώσεων ενός κράτος «σε περίπτωση δημοσίου κινδύνου που απειλεί τη ζωή του έθνους» είναι απλά για κλάματα.

Μαύρη σελίδα για τη Βουλή

Η ψηφοφορία είναι μια μαύρη σελίδα για το ελληνικό κοινοβούλιο. Και το «παρών» που κάποιοι ψήφισαν είναι επίσης θλιβερό. Δεν μπορεί απλά να «παρίστασαι» στην καταπάτηση κάθε έννοιας δικαίου. Θα το βρεις σίγουρα μπροστά σου.

Η χώρα κατρακυλά κάθε μέρα και πιο χαμηλά. Και η αθλιότητα με το μεταναστευτικό, οι άπειρες τηλεοπτικές ώρες στην υπόθεση Μουρτζούκου επιχειρούν, πέραν όλων των άλλων να κρύψουν τη σαπίλα, την ακροδεξιά διολίσθηση και το απόλυτο αδιέξοδο μιας χώρας σε ύπνωση.

*Η Μαριλένα Κοππά είναι Καθηγήτρια Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο