Το δικαίωμα ψήφου των ατόμων με αναπηρία είναι πρωτίστως ζήτημα ανθρώπινης αξιοπρέπειας

Σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα, φαίνεται απίστευτο ή ακόμη και εξωφρενικό ότι, στη σημερινή επικράτεια της ΕΕ, η άρση της τελευταίας απαγόρευσης του δικαιώματος ψήφου των γυναικών επήλθε μόλις το 1976, ακριβώς 70 χρόνια αφότου η Φινλανδία έγινε το πρώτο από το υφιστάμενα κράτη μέλη που δέχθηκε γυναίκες στα εκλογικά του κέντρα.

Ωστόσο, ελάχιστοι είναι εκείνοι που δείχνουν να αντιδρούν για το γεγονός ότι εκατομμύρια πολίτες της ΕΕ στερούνται σήμερα αυτό το ίδιο δικαίωμα απλώς και μόνο επειδή έχουν κάποια μορφή αναπηρίας.

Σε οκτώ κράτη μέλη, δεν θα μπορέσετε να ψηφίσετε τον υποψήφιο της επιλογής σας στις ευρωπαϊκές ή σε άλλες εκλογές, εκτός κι αν χαίρετε άκρας υγείας και είστε σε θέση να προσέλθετε στις κάλπες. Εάν είστε τυφλός, 18 κράτη μέλη δεν θα σας επιτρέψουν να ψηφίσετε χωρίς βοήθεια. Εάν η αναπηρία σας σάς εμποδίζει να χρησιμοποιήσετε τα χέρια σας, τότε δεν θα μπορέσετε να ψηφίσετε σε εννέα χώρες στις οποίες επιλέγετε τον υποψήφιο της προτίμησής σας γράφοντας στο ψηφοδέλτιο είτε το όνομα του υποψηφίου είτε το όνομα του κόμματός του είτε τον αριθμό ταυτοποίησής του.

Αυτά τα αριθμητικά στοιχεία δεν είναι διόλου ατεκμηρίωτα: από το 2016 έως τα τέλη του 2018 διενήργησα έρευνες σε 27 κράτη μέλη, καταγράφοντας διεξοδικά όλους τους περιορισμούς και τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι ψηφοφόροι με αναπηρία. Άντλησα πληροφορίες από πολυάριθμες πηγές, όπως κρατικές εκλογικές επιτροπές και οργανώσεις ατόμων με αναπηρία. Στο τέλος της έρευνάς μου, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι, λόγω των υφιστάμενων νομικών και τεχνικών εμποδίων, καμία χώρα της ΕΕ δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι οι εκλογές είναι πλήρως προσβάσιμες σε όλους.

Τα πορίσματα της έρευνάς μου δημοσιεύθηκαν στην ενημερωτική έκθεση με τίτλο «Τα πραγματικά δικαιώματα ψήφου στις ευρωεκλογές των ατόμων με αναπηρίες», η οποία εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) δύο μήνες πριν από τις ευρωεκλογές του Μαΐου 2019.

Τα ευρήματά μου επιβεβαιώθηκαν λίγο αργότερα από τις εκθέσεις των μέσων ενημέρωσης και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών σχετικά με τις εκλογές.

Έπειτα από ορισμένες θετικές αλλαγές που επήλθαν στη Γερμανία και τη Γαλλία μόλις πριν από τις ευρωεκλογές, ο αρχικός αριθμός των ατόμων που αποκλείονταν από την ψηφοφορία λόγω προβλημάτων ψυχικής υγείας ή διανοητικής αναπηρίας μειώθηκε κατά το ήμισυ, αλλά παρέμεινε υψηλός με 400 000 άτομα να αδυνατούν να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα σε 14 χώρες της ΕΕ.

Τα άτομα που δεν μπόρεσαν να ψηφίσουν λόγω οργανωτικών ή τεχνικών ρυθμίσεων ανέρχονται σε εκατομμύρια.

Η κατάσταση δεν πρόκειται να βελτιωθεί από μόνη της και, εάν δεν επέλθουν νομικές αλλαγές, ο αριθμός των πολιτών που στερούνται δυνητικά αυτό το δικαίωμα θα συνεχίσει να αυξάνεται σταθερά, καθώς το ποσοστό των ατόμων με κάποια μορφή αναπηρίας αυξάνεται κατά ένα τοις εκατό ανά εξαετία κατά μέσο όρο λόγω της ταχείας γήρανσης του πληθυσμού της ΕΕ.

Πώς είναι δυνατόν, κατά τον 21ο αιώνα, τόσοι πολλοί πολίτες να μην μπορούν ―είτε σήμερα είτε στο άμεσο μέλλον― να ψηφίσουν απλώς και μόνο επειδή έχουν κάποια αναπηρία και οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων να μην κάνουν σχεδόν τίποτα για να αλλάξει αυτή η κατάσταση; Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι εν λόγω διακρίσεις είναι απαράδεκτες και αντίκεινται στις θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ, στη Συνθήκη και σε βαρυσήμαντες διεθνείς νομικές πράξεις και πολιτικά κείμενα.

Κάτι πρέπει να γίνει επειγόντως προκειμένου να διασφαλιστεί ότι, το 2024, όταν θα διεξαχθούν οι επόμενες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, όλα τα άτομα με αναπηρία θα έχουν πραγματικό δικαίωμα ψήφου.

Στις 2 Δεκεμβρίου 2020, την παραμονή της Διεθνούς Ημέρας Ατόμων με Αναπηρία, η ΕΟΚΕ ενέκρινε γνωμοδότηση που αποτελεί συνέχεια της έκθεσης που εκπόνησα το 2019, στην οποία καλεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο της ΕΕ και τα κράτη μέλη να τροποποιήσουν επειγόντως την εκλογική πράξη της ΕΕ του 1976.

Ειδικότερα, ζητούμε την αποσαφήνιση των αρχών της οικουμενικότητας, της αμεσότητας και του απορρήτου των εκλογών στο κείμενο της Πράξης.

Ζητούμε επίσης να συμπεριληφθεί στην πράξη μια δήλωση, σύμφωνα με την οποία κανένας πολίτης της ΕΕ δεν μπορεί να στερείται το δικαίωμα του εκλέγειν στις ευρωεκλογές λόγω αναπηρίας ή της κατάστασης της υγείας του βάσει της εθνικής νομοθεσίας.

Η δήλωση αυτή θα αποσαφηνίσει την αρχή της καθολικής ψηφοφορίας στην Πράξη, καθιστώντας αδύνατη τη διαφοροποίηση των ρυθμίσεων ψηφοφορίας για τα άτομα με αναπηρία από τη μια χώρα στην άλλη, όπως συμβαίνει σήμερα. Για παράδειγμα, ένα άτομο που είναι κλινήρες έχει ―εφόσον διαμένει σε μια δεδομένη χώρα― το δικαίωμα να ψηφίσει με επιστολική ψήφο, σε κινητή κάλπη ή μέσω του διαδικτύου, ενώ εάν το ίδιο άτομο διαβιοί επί του παρόντος σε κάποια άλλη χώρα δεν έχει την παραμικρή δυνατότητα ψηφοφορίας.

Για την αποσαφήνιση των αρχών της αμεσότητας και του απορρήτου των εκλογών που αναφέρονται στην Πράξη, προτείνουμε τη θέσπιση ενός συνόλου προτύπων που θα εγγυώνται ότι όλα τα άτομα με αναπηρία, ανεξάρτητα από τη μορφή της αναπηρίας τους, μπορούν να ψηφίσουν χωρίς βοήθεια και με μυστικότητα.

Μεταξύ άλλων, τα πρότυπα αυτά περιλαμβάνουν την εφαρμογή των απαιτούμενων τεχνικών ρυθμίσεων που αποσκοπούν στη διασφάλιση της ψηφοφορίας χωρίς υποβοήθηση για τα άτομα με αναπηρία που χρειάζονται σημαντική βοήθεια, όπως τα άτομα που είναι κωφά, τυφλά, με προβλήματα όρασης ή με περιορισμένη χειρωνακτική επιδεξιότητα.

Προβλέπουν επίσης την τροποποίηση των εθνικών κανόνων που εξακολουθούν να μην επιτρέπουν στους πολίτες την αλλαγή του ορισθέντος εκλογικού τους τμήματος με άλλο τμήμα που να ανταποκρίνεται καλύτερα στη μορφή αναπηρίας τους: η αλλαγή αυτή δεν είναι επί του παρόντος δυνατή σε 12 χώρες της ΕΕ.

Ως συμβουλευτικό όργανο της ΕΕ, η ΕΟΚΕ μπορεί να εστιάσει μόνον στις ευρωεκλογές, αλλά οι αλλαγές της εκλογικής νομοθεσίας της ΕΕ θα αντικατοπτρίζονταν αδιαφιλονίκητα στους εθνικούς κανόνες που διέπουν τις τοπικές ή τις εθνικές εκλογές.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η ΕΕ θα μπορούσε να αξιοποιήσει τη θετική εμπειρία πολλών χωρών για την εφαρμογή των προτεινόμενων λύσεων — η έκθεσή μου του 2019 παρέθετε περί τις 200 ορθές πρακτικές από όλα τα κράτη μέλη. Πιστεύουμε ότι εάν συγκεντρωθούν όλες οι θετικές πρακτικές και εγκαταλειφθούν οι αντίστοιχες αρνητικές, τότε οι ευρωεκλογές του 2024 θα καταστούν πλήρως προσβάσιμες σε όλους.

Το δικαίωμα του εκλέγειν αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα και ακρογωνιαίο λίθο της ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Αλλά, πρωτίστως, αποτελεί επίσης ζήτημα ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Γιατί λοιπόν εξακολουθούμε να το στερούμε σε τόσους πολλούς ανάμεσά μας;

*Ο Krzysztof Pater είναι Πολωνός, μέλος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (ΕΟΚΕ). Είναι ο συντάκτης της έκθεσης σχετικά με το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία να ψηφίζουν στις ευρωπαϊκές εκλογές, που δημοσιεύτηκε το 2019  βασισμένη σε ενδελεχή έρευνά του σχετικά με τις πρακτικές ψηφοφορίας στην ΕΕ.