Υπόθεση Novartis : Οι καταθέσεις των προστατευμένων μαρτύρων είναι άκυρες

Τελικά τι γίνεται στην υπόθεση Novartis; Ιδίως μετά τη δημοσιογραφική αποκάλυψη, ότι οι μάρτυρες δημόσιου συμφέροντος είχαν δώσει αντίστοιχη μαρτυρική κατάθεση ως whistleblowers και στις αμερικανικές αρχές ( και μάλιστα με οικονομικό όφελος);

Η Εισαγγελέας κατά της Διαφθοράς κ. Τουλουπάκη στέλνοντας εξώδικη διαμαρτυρία στην εφημερίδα «Καθημερινή» υποστήριξε  την ακόλουθη εκδοχή .

Δηλαδή, ότι ακόμη και αν υποτεθεί ότι οι ανωτέρω μάρτυρες είχαν προσωπικό όφελος , «κάτι τέτοιο δεν θα έπληττε την αξιοπιστία και το περιεχόμενο των καταθέσεων» που έδωσαν στην Ελλάδα, οι οποίες «παραμένουν έγκυρες και αξιοποιήσιμες».

H άποψη τούτη είναι εσφαλμένη από δικονομική άποψη . Και θα εξηγήσω πολύ σύντομα για ποιο λόγο.

Μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος (Whistleblower)

Με άλλα λόγια ο Έλληνας Νομοθέτης εισήγαγε στην ελληνική έννομη τάξη τον αγγλοαμερικανικό θεσμό του whistleblower για να καταπολεμήσει τη διαφθορά.

Ωστόσο , για να γίνει κάποιος μάρτυρας δημόσιου συμφέροντος είναι απαραίτητο , σύμφωνα με το άρθρο 47 του νέου ΚΠΔ, να συντρέχουν οι ακόλουθες προϋποθέσεις :

1. Να μην εμπλέκεται στην εγκληματική δραστηριότητα την οποία καταγγέλλει,

2. Να μην έχει «ίδιον όφελος» και

3. Να συμβάλλει ουσιωδώς με τις πληροφορίες τις οποίες παρέχει στην αποκάλυψη και δίωξη των  επίμαχων πράξεων της διαφθοράς.

Επιπλέον: Και ο ελληνικός και ο αμερικανικός νόμος ( Whistle Blower Protection Act 1989) παρέχουν ένα είδος «ποινικής ασυλίας» στον μάρτυρα δημόσιου συμφέροντος, ώστε να μπορεί άφοβα να καταγγέλλει ένα πολίτικό αξιωματούχο ο οποίος δωροδοκείται ( χωρίς να φοβάται ότι θα υποβληθεί εναντίον του κάποια έγκληση για συκοφαντική δυσφήμηση ).

Έτσι, οι αρμόδιες εισαγγελικές αρχές είναι δυνατό να απέχουν οριστικά από την ποινική δίωξη εναντίον του ΄μάρτυρα δημόσιου συμφέροντος ( αν λχ ο μηνυθείς για δωροδοκία δικαστικός λειτουργός υποβάλλει εναντίον του μια καταγγελία για ψευδή καταμήνυση).

Μετά τις παραπάνω καταγραφές είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε ένα βασικό μέγεθος. Ποιο;

Εάν κάποιος καταστεί μάρτυρας δημόσιου συμφέροντος, κατά παραβίαση των προϋποθέσεων που θέτει ο νόμος ( : π.χ. γιατί έχει ίδιο όφελος από την καταγγελία την οποία κάνει ), τότε παράγεται η απόλυτη ακυρότητα του άρθρου 171 παρ.1,δ του ΚΠΔ . Γιατί;

Γιατί ο ύποπτος λ.χ. πολίτικός αξιωματούχος, ο οποίος καταγγέλλεται για δωροδοκία, δεν θα έχει τη στοιχειώδη δικονομική δυνατότητα να χρησιμοποιήσει όλα εκείνα τα «υπερασπιστικά όπλα» τα οποία κάτω από άλλες περιστάσεις  θα είχε!

Π.χ. να υποβάλλει μια έγκληση εναντίον του  μάρτυρα δημόσιου συμφέροντος για συκοφαντική δυσφήμηση ( αφού αν την υποβάλλει μπορεί να παραγγελθεί αποχή από την ποινική δίωξη, όπως σημείωσα και παραπάνω)!

Και αυτό σηματοδοτεί μια σαφή «υπερασπιστική βλάβη» του υπόπτου πολιτικού αξιωματούχου που καταγγέλλεται , γεγονός το οποίο ερμηνεύει και την επίκληση της ανωτέρω απόλυτης ακυρότητας.

Κατά συνέπεια εάν στην υπόθεση Novartis επιβεβαιωθεί, ότι οι μάρτυρες δημόσιου συμφέροντος είχαν ίδιο όφελος , τότε υπάρχει απόλυτη ακυρότητα (: σε ότι αφορά την απόκτηση του «καθεστώτος» του whistleblower), γεγονός το οποίο κατά το άρθρο 176 παρ.2 του ΚΠΔ καθιστά άκυρες και τις καταθέσεις τους!

Προστατευόμενοι μάρτυρες

Και υφίσταται και ακόμη μία σοβαρότατη δικονομική συνέπεια : Με άλλα λόγια είναι αναγκαίο να αρθεί περαιτέρω και το καθεστώς «προστασίας» το οποίο χορηγήθηκε στους ανωτέρω μάρτυρες

Δηλαδή η δυνατότητα να καταθέτουν ανώνυμα ή με κωδικές ονομασίες ή με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων τα οποία αλλοιώνουν τη φωνή του εξεταζόμενου.

Για ποιο λόγο; Γιατί το άρθρο 218 παρ.3 του νέου Κώδικα Ποινικής Δικονομίας  δίνει τη δυνατότητα να χορηγείται το καθεστώς «προστασίας» μόνο σε εκείνους οι οποίοι έχουν αποκτήσει νομίμως την ιδιότητα του μάρτυρα δημόσιου συμφέροντος και όχι σε εκείνους οι οποίοι την  απέκτησαν παράτυπα ( « Δαλακούρας, Ο Νέος Κώδικας Ποινικής Δικονομίας, 2019, 68).

Συμπέρασμα:

Ως συνέπεια όλων των ανωτέρω παραδοχών, οι ανωτέρω μάρτυρες μπορούν να εμφανιστούν και να καταθέσουν στην Επιτροπή της Βουλής η οποία διενεργεί τη σχετική προκαταρκτική εξέταση για την υπόθεση Novartis άνευ του καθεστώτος  της «προστασίας» ή της «ανωνυμίας»!

Μόνο υπό αυτές τις προϋποθέσεις μπορεί να διενεργηθεί μια δικαιοκρατική διερεύνηση της ποινικής υπόθεσης η οποία αφορά την Ελβετική φαρμακευτική εταιρεία Novartis.

Και τις αμφιλεγόμενες πρακτικές της οι οποίες στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες και τις Ηνωμένες Πολιτείες αφορούσαν ιατρούς, οι οποίοι ελάμβαναν  χρήματα για να προωθήσουν μέσω μιας «ανώμαλης συνταγογράφησης» τα φαρμακευτικά της σκευάσματα («European firms are increasingly tackling the scourge of bribery, Economist, 26/5/2018»)!

Μόνο στην Ελλάδα η ποινική διερεύνηση για τις πρακτικές της εταιρείας Novartis αφορούσε μονοδιάστατα σχεδόν πολίτικά πρόσωπα.

Ο Γρηγόρης Καλφέλης είναι Καθηγητής της Νομικής Σχολής του Α.Π.Θ.

kalfelis@law.auth.gr