Καλές οι παροχές, αλλά σχέδιο δεν υπάρχει – Ο Τσίπρας «σκοτώνει» την ανάπτυξη

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το πακέτο παροχών που ανακοίνωσε ο Αλέξης Τσίπρας θα αποτελέσει μια πραγματική ανάσα για μεγάλο μέρος της κοινωνίας.

Είτε μιλάμε για την υπόσχεση της 13ης σύνταξης, είτε για τις μειώσεις στον ΦΠΑ σε βασικά αγαθά, είτε για τη μείωση της εισφοράς αλληλεγγύης, είναι μέτρα που έχουν ένα θετικό αντίκτυπο, ακόμη και εάν δεν μπορούν να αναπληρώσουν το μεγαλύτερο μέρος των απωλειών που είχαν υπάρξει από το 2010 και μετά.

Σε συνδυασμό με ήδη δρομολογημένα μέτρα, όπως η αύξηση του κατώτατου μισθού, οι 120 δόσεις και η αύξηση του ποσοστού αναπλήρωσης στις συντάξεις χηρείας, είναι προφανές ότι ορίζουν μια συνθήκη έστω και περιορισμένης βελτίωσης της θέσης των στρωμάτων εκείνων που κατεξοχήν επλήγησαν τα προηγούμενα χρόνια.

Με αυτή την έννοια, όντως δεν έχει νόημα μια «μεμψίμοιρη» πολεμική που αμφισβητεί τα συγκεκριμένα μέτρα και την αποτελεσματικότητά τους. Ούτε έχει ιδιαίτερη σημασία να επισημάνουμε τον εμφανώς προεκλογικό τους χαρακτήρα, καθότι σε γενικές γραμμές σε συνθήκες κοινοβουλευτικής δημοκρατίας όλα τα μέτρα είναι σε τελικά ανάλυση (και) προεκλογικά μέτρα.

Στην πραγματικότητα, μπορούμε να κάνουμε και την παραδοχή ότι τα μέτρα αυτά δε θα οδηγήσουν και σε κάποιο «δημοσιονομικό εκτροχιασμό» δεδομένων των μεγάλων πλεονασμάτων που έχουν επιτευχθεί.

Με την ανάπτυξη τι γίνεται;

Το βασικό πρόβλημα με αυτό το πακέτο μέτρων ότι δεν έχει να προτείνει κάτι ουσιαστικό για το ερώτημα της ανάπτυξης.

Το μόνο στο οποίο φαίνεται να ελπίζει ότι η αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος θα οδηγήσει σε αύξηση της κατανάλωσης και αυτή με τη σειρά τους θα αποτελέσει και κίνητρο για τις επιχειρήσεις να επενδύσουν περισσότερο αλλά να προσλάβουν επιπλέον προσωπικό.

Μόνο που αυτό δεν είναι καθόλου δεδομένο.

Τα όρια της τόνωσης της ζήτησης

Πέραν του θετικού αποτελέσματα που θα έχουν στην άμεση αγοραστική δύναμη των καταναλωτών, τα μέτρα αυτά δεν είναι βέβαιο ότι θα έχουν μια θετική επίπτωση στην αναπτυξιακή δυναμική.

Προφανώς και κάθε αύξηση στη συνολική ζήτηση θα μεταφραστεί και σε μικρή αύξηση του ΑΕΠ. Όμως, αυτό δεν είναι το είδος της ανατροφοδοτούμενης ανάπτυξης που σηματοδοτεί την είσοδο της ελληνικής οικονομίας σε ένα νέο ενάρετο κύκλο.

Σήμερα η ελληνική οικονομία κατεξοχήν πάσχει από τη διαμόρφωση ενδογενών όρων ανάπτυξης που να στηρίζεται κυρίως στην παραγωγή. Η διαμόρφωση αναπτυξιακών ρυθμών μετά το 2017 έχει στηριχθεί κυρίως στην αύξηση των εξαγωγών και σε μια σχετική αύξηση της ζήτησης.

Οι εξαγωγές ενισχύθηκαν από την ύπαρξη αναπτυξιακών ρυθμών σε άλλες χώρες, εντός και εκτός ΕΕ, που αυτή τη στιγμή εμφανίζουν επιβράδυνση, απειλώντας έτσι και τις ελληνικές εξαγωγές. Η επιβράδυνση της γερμανικής οικονομίας σε επίπεδα ελαφρά πάνω από την τυπική ύφεση είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Αντίθετα, ως προς την πλευρά της συνολικής επένδυσης τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Η ελληνική οικονομία πάσχει από μια εντυπωσιακή μείωση της δημόσιας επενδυτικής δαπάνης και διακυμάνσεις ως προς την ιδιωτική δαπάνη. Όμως, το κλειδί για έναν νέο κύκλο ανάπτυξης βρίσκεται κυρίως στη δυνατότητα ανάπτυξης νέων παραγωγικών δραστηριοτήτων υψηλής προστιθέμενης αξίας (που συνήθως είναι και υψηλής ειδίκευσης ως προς την ποιότητα της εργατικής δύναμης που απασχολείται).

Και αυτό δεν μπορεί να επαφίεται απλώς στη σχετική αύξηση της καταναλωτικής δύναμης. Προφανώς από μία κλίμακα και πάνω η αυξημένη ζήτηση αποτελεί κίνητρο για τις επιχειρήσεις να επενδύσουν στη βελτίωση ή αναβάθμιση του εξοπλισμού τους ή στη διαμόρφωση νέων παραγωγικών μονάδων.

Όμως, στη σημερινή συνθήκη αυτό είναι πολύ δύσκολο συμβεί ως μια «αυτόματη» διαδικασία. Για παράδειγμα είναι πιθανό μέρος της επιπλέον ζήτησης να καταλήξει απλώς στο χώρο των υπηρεσιών ή ακόμη και σε επιπλέον εισαγωγές και άρα να μην αποτελέσει κίνητρο επενδύσεων.

Η απουσία σχεδίου από τη μεριά της κυβέρνησης

Όλα αυτά αποτυπώνουν και ένα πολύ βασικό πρόβλημα. Η κυβέρνηση Τσίπρα πηγαίνει στις εκλογές κυρίως με μέτρα αναδιανομής τμήματος των πλεονασμάτων, αλλά όχι με ένα αναπτυξιακό σχέδιο.

Ο πρωθυπουργός ανακοίνωσε τα μέτρα αυτά επιμένοντας στον φιλολαϊκό χαρακτήρα τους, όμως για άλλη μια φορά δεν είχε κάτι να πει για το τι έχει να προτείνει πραγματικά για την «επόμενη μέρα» μετά το τέλος των μνημονίων.

Άλλωστε, ακόμη και η «αναπτυξιακή στρατηγική» την οποία παρουσίασε η κυβέρνηση με τη μορφή του κειμένου «Ελλάδα: μια στρατηγική ανάπτυξης για το μέλλον», σε συνέχεια των «Περιφερειακών Συνεδρίων» για την παραγωγική ανασυγκρότηση, ήταν ένα γενικόλογο κείμενο χωρίς ιδιαίτερες αιχμές.

Στην πραγματικότητα περισσότερο αποτύπωνε τη δέσμευση της κυβέρνησης να τηρήσει και μετά το τέλος των μνημονίων τους κανόνες δημοσιονομικής πειθαρχίας και το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων, παρά την επεξεργασία κάποιου πραγματικού σχεδίου πέραν γενικών αναφορών στην αναβάθμιση της παιδείας ή τη διαμόρφωση ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για τις επενδύσεις.

Ακόμη και εκεί όπου μιλάει για κλάδους, στην πραγματικότητα απλώς προβάλλει το δυναμισμό κλάδων που ήδη έχουν σημαντικό ρόλο στην ελληνική οικονομία. Για να το πούμε διαφορετικά: δεν αλλάζει κάτι εάν απλώς υπογραμμίσουμε τη σημασία του τουρισμού στην ελληνική οικονομία. Το ερώτημα είναι εάν μπορούμε να έχουμε μια στρατηγική αφενός για την διατήρηση υψηλών ρυθμών αύξησης της τουριστικής κίνησης ακόμη και όταν ενισχύονται και άλλες γειτονικές περιοχές και αφετέρου εάν μπορούμε να σκεφτούμε και άλλους τομείς που να μπορέσουν σε τελική να αντισταθμίσουν ακόμη και τυχόν υποχωρήσεις στον τουρισμό.

Αυτό αποτυπώνει και ένα από τα βασικότερα προβλήματα που καταγράφηκαν όλη την προηγούμενη περίοδο. Η κυβέρνηση φάνηκε ιδιαίτερα ικανή στο να εφαρμόζει τα μνημόνια ή ακόμη και να αναζητά υπερπλεονάσματα, όμως δεν έδειξε ότι μπορούσε «κόντρα στο ρεύμα» να έχει μια πραγματικά αναπτυξιακή πολιτική.

Αυτό φαίνεται και τώρα: εάν κανείς κοιτάξει τις διακηρύξεις όλες δείχνουν να τελειώνουν στην περίοδο των εκλογών και κυρίως αφορούν τις κυβερνητικές δεσμεύεις για το πακέτο «μέτρων ελάφρυνσης».

Ο προεκλογικός λόγος του ΣΥΡΙΖΑ μικρές αναφορές έχει στο πώς πρέπει να δούμε τη μεταμνημονιακή οικονομία, σε ποιους κλάδους να δοθεί έμφαση, στο ποιο παραγωγικό μοντέλο πρέπει να υιοθετήσουμε, στο εάν θα πρέπει να έχουμε προσανατολισμό στην εσωτερική αγορά ή στις εξαγωγές, και στο πώς αυτό θα συνδυαστεί με μια συνολικότερη βελτίωση της θέσης των εργαζομένων.

Η συζήτηση που δεν γίνεται

Για να είμαστε δίκαιοι η συζήτηση αυτή απουσιάζει συνολικά από την προεκλογική εκστρατεία. Οι προτάσεις περιορίζονται στο εάν και πώς θα περιοριστεί η λιτότητα ή στις γενικές αναφορές σε ανάγκη διαμόρφωσης φιλικού προς τις επενδύσεις περιβάλλοντος, είτε ως προς την τραπεζική πολιτική είτε ως προς την εκπαίδευση ή το θεσμικό πλαίσιο.

Προφανώς όλα αυτά είναι σημαντικά, όμως δεν αποτελούν αναπτυξιακή στρατηγική.

Αυτό θα ήθελε εντοπισμό κρίσιμων κλάδων που μπορούν να έχουν αυξημένη προστιθέμενη αξία και εξαγωγική επίδοση. Διαμόρφωση πολυεπίπεδων μορφών ενίσχυσης, όχι μόνο άμεσων αλλά και έμμεσα, π.χ. με τη διαμόρφωση τοπικών δικτύων συνεργασίας ανάμεσα σε επιχειρήσεις και ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Νέα αντίληψη για την αγροτική πολιτική με τρόπο που να ενισχύει νέους αγρότες και καινοτόμες καλλιέργειες. Σχεδιασμό για την έρευνα και την τριτοβάθμια εκπαίδευση αντί για την χαοτική λογική των συγχωνεύσεων και τη μετατροπή των ΤΕΙ σε Πανεπιστήμια «δια νόμου». Ενίσχυση των νεοφυών επιχειρήσεων όπως και των νέων με παροχή και των ανάλογων χρηματοδοτικών εργαλείων. Διασύνδεση όλων αυτών των κατευθύνσεων με την ανάγκη για αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και άρα εξαρχής επένδυση και στην οικολογική διάσταση. Αξιοποίηση κάθε δυνατότητας για χρηματοδότηση επενδύσεων και δημιουργίας νέων παραγωγικών μονάδων, παράλληλα με εξασφάλιση ξανά ομαλού τραπεζικού δανεισμού. Αξιοποίηση των δυνατοτήτων τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα. Κάλεσμα στην κοινωνία για συστράτευση με σαφή παρουσίαση των ωφελημάτων από μια το ένα ή το άλλο αναπτυξιακό σχέδιο.

Όμως, όλα αυτά απουσιάζουν και τις κυβερνητικές εξαγγελίες αλλά και από την προεκλογική συζήτηση. Και αυτό δεν μπορεί να μας κάνει αισιόδοξους για το μέλλον.