Καρδινάλιος Ρισελιέ: Το χρονικό της ίδρυσης της Γαλλικής Ακαδημίας

Με την σημερινήν 29ην Ιανουαρίου (σ.σ. του έτους 1935) συμπληρούνται τρεις ολόκληροι εκατονταετηρίδες, αφ’ ότου ο μεγάλος καρδινάλιος της Γαλλίας Ρισελιέ, πρωθυπουργός του Λουδοβίκου του 13ου, έδιδε την κυβερνητικήν άδειαν διά την σύστασιν της περιφήμου έκτοτε καταστάσης Γαλλικής Ακαδημίας, η οποία απεφάσισεν όπως εορτάση εφέτος την επέτειον της τριακοσιοστής επετείου της επισήμου ιδρύσεώς της. Λέγομεν «επισήμου», διότι πράγματι η ένδοξος αυτή ακαδημία υπήρχε πολύ πριν ανακηρυχθή εις επίσημον εταιρείαν, περιβεβλημένην με το βασιλικόν της κύρος. Η ακαδημία εγεννήθη διά πρώτην φοράν το έτος 1629, μολονότι δεν είνε απολύτως εξηκριβωμένη η χρονολογία της ιδιωτικής, ούτως ειπείν, συστάσεώς της. Τόπος δε γεννήσεώς της οι Παρίσιοι. Εκεί, εις ένα ακίνητον της οδού Αγίου Μαρτίνου, όπου διέμενε ο Βαλεντίνος Κονρά (σ.σ. Valentin Conrart, 1603-1675), γραμματεύς τού τότε βασιλέως της Γαλλίας Λουδοβίκου του 13ου, συνηθροίζοντο ολίγοι άνθρωποι των γραμμάτων και των επιστημών, μεταξύ των οποίων οι Γκοντώ, Σαπελαίν κ.λπ., και συνεζήτουν με οικειότητα επί διαφόρων ζητημάτων και πληροφοριών που εσχετίζοντο με την γλώσσαν και την φιλολογίαν. Αι φιλολογικαί αυταί συγκεντρώσεις που εγίνοντο μίαν ή δύο φοράς την εβδομάδα δεν εβράδυναν να προσλάβουν τον χαρακτήρα ενός μικρού ιδιωτικού σωματείου.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 1.2.1935, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η πρώτη απόκρυφος αυτή ύπαρξις της ακαδημίας διήρκεσε πέντε ολόκληρα έτη, μέχρι των πρώτων ημερών του 1634. Ακίνδυνος αλλ’ οπωσδήποτε κρυφή και συνεπώς απηγορευμένη, όπως όλοι οι σύλλογοι προσώπων του παλαιού καθεστώτος της Γαλλίας, υπεδείχθη εις τον καρδινάλιον Ρισελιέ από τον Μπουά-Ρομπέρ (σ.σ. François Le Métel de Boisrobert, 1592-1662, ποιητής και δραματουργός). Η υπόδειξις αυτή έδωσε αφορμήν εις τον μέγαν καρδινάλιον να συλλάβη την ιδέαν περί ιδρύσεως ακαδημίας, η οποία επέπρωτο ν’ αποβή μετά ταύτα η ανωτάτη κορυφή της γαλλικής διανοήσεως.

Ο Valentin Conrart

Ο Ρισελιέ εφιλοδόξησε κατ’ αρχάς όχι μόνον την σύστασιν της ακαδημίας, αλλά και την υπαγωγήν της υπό το προσωπικόν του κύρος. Εκάλεσε, λοιπόν, το μικρόν αυτό φιλολογικόν σωματείον να «συγκροτηθή εις σώμα και να συνέρχεται κανονικώς υπό τύπον δημοσίας αρχής». Η πρόσκλησις αυτή εξησφάλιζε εις το σωματείον, μαζί με την προστασίαν του ισχυρού καρδιναλίου, η οποία απετέλει εις τα όμματα των μελών του ένα είδος δουλείας, ένα θαυμάσιον κύρος. Αλλά το σωματείον, που είχετο ζηλοτύπως της ανεξαρτησίας του, απορρίπτει χωρίς δισταγμόν την πρόσκλησιν του Ρισελιέ. Η κατάστασις αυτή διαρκεί μέχρι του 1635, οπότε την 29ην Ιανουαρίου εκδίδονται τα σχετικά βασιλικά «γράμματα» που αποτελούν την κυβερνητικήν συγκατάθεσιν εις την σύστασιν της Γαλλικής Ακαδημίας. Ευθύς μετά την σύστασίν της η ακαδημία ησχολήθη με την εκπόνησιν του καταστατικού. Εντός χρονικού διαστήματος τεσσάρων εβδομάδων συνέταξε τα 50 άρθρα του καταστατικού της. Ο καρδινάλιος Ρισελιέ, όστις εδέχθη τον τίτλον του παραστάτου της Γαλλικής Ακαδημίας, ενέκρινε το καταστατικόν της την 22αν Φεβρουαρίου του αυτού έτους. Αλλ’ αι διατυπώσεις δεν είχαν ακόμη τελειώση. Υπελείπετο η καταχώρησις των βασιλικών γραμμάτων περί ιδρύσεως της εταιρείας και το κοινοβούλιον ηυδόκησε να εκπληρώση την διατύπωσιν αυτήν μόλις την 9ην Ιουλίου 1637.

Ο καρδινάλιος Ρισελιέ

Η απόφασις αυτή του κοινοβουλίου της εποχής εκείνης, που απετέλει μάλλον δικαστικόν όργανον παρά ένα κοινοβουλευτικόν σώμα της σημερινής εποχής, είνε εκτάκτως διασκεδαστική, διότι εκ φόβου συναγωνισμού το κοινοβούλιον φροντίζει να περιορίση τα καθήκοντα του νέου κρατικού σώματος. Ούτω η ακαδημία οφείλει ν’ ασχολήται μόνον εις ό,τι αφορά την «καλλιέπειαν, τον εξωραϊσμόν και πλουτισμόν της γλώσσης» και ιδίως να μην αναμιγνύεται εις άλλα πράγματα. Τα μέλη της ακαδημίας, 9 κατ’ αρχάς, ηυξήθησαν διαδοχικώς εις 12, 28 και τέλος εις 40. Ούτω η ακαδημία των 40 αθανάτων προήχθη συν τω χρόνω εις ανώτατον κρατικόν ίδρυμα, υπό την επίσημον προστασίαν του βασιλέως, λαβόν μάλιστα το τιμητικόν δικαίωμα να προσφωνή αυτόν εις τας επισήμους εορτάς και παρευρίσκεται εις τας αυλικάς παραστάσεις. Το 1672 ο Λουδοβίκος ο 14ος διά να εξαλείψη τας μεταξύ των 40 αθανάτων διακρίσεις λόγω καταγωγής ή πολιτικού αξιώματος εσκέφθη να καθιερώση την ακαδημαϊκήν ισότητα δι’ ενός δώρου τεσσαράκοντα ομοίων αναπαυτικών εδρών προς την ακαδημίαν.

Η εκλογή νέων ακαδημαϊκών υπό των παλαιών ήτο ως επί το πλείστον σεβαστή από τους εκάστοτε βασιλείς της Γαλλίας, οι οποίοι ενέκριναν την εκλογήν και αν ακόμη δεν τους ήτο αρεστή. Επιστήμονες, σοφοί και καλλιτέχναι περιωπής του Καρτεσίου, Μολλιέρου, Πασκάλ, Λαφονταίν κ.λπ. ετίμησαν τας έδρας της ακαδημίας. Η γαλλική επανάστασις, η οποία συμπαρέσυρε τα πάντα, κατήργησε προς στιγμήν και την Γαλλικήν Ακαδημίαν, η οποία όμως ανεσυνεστήθη μετά τινα έτη, ως πρώτον τμήμα του γαλλικού ινστιτούτου, εις το οποίον συμπεριελήφθησαν και άλλοι ειδικώτεροι κλάδοι των γραμμάτων και επιστημών.

Αυτή είνε η σύντομος ιστορία βίου τριακοσίων ετών του ανωτάτου πνευματικού παλλαδίου της γαλλικής σκέψεως, του οποίου την τριακοσιοστήν επέτειον θα εορτάση εφέτος ολόκληρος η πνευματική Γαλλία. Ο γαλλικός τύπος υπενθυμίζει τον μακραίωνα βίον του ιδρύματος και τονίζει ότι είνε εις από τους ελαχίστους θεσμούς που επέζησε διά μέσου όλων των πολιτικών καθεστώτων, που εδοκίμασε από τριακοσίων ετών το γαλλικόν έθνος.

*Κείμενο αφιερωμένο στη Γαλλική Ακαδημία και, δευτερευόντως, στον καρδινάλιο Ρισελιέ. Έφερε τον τίτλο «Τα 300 χρόνια της Ακαδημίας» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» την 1η Φεβρουαρίου 1935, με αφορμή τη συμπλήρωση τριών αιώνων από την ίδρυση της Γαλλικής Ακαδημίας.

Ο περίφημος καρδινάλιος Ρισελιέ (Armand-Jean du Plessis ήταν το όνομά του) υπήρξε μια από τις εξέχουσες φυσιογνωμίες της Γαλλίας αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης κατά το 17ο αιώνα. Διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στα δημόσια πράγματα επί Λουδοβίκου ΙΓ’, τόσο ως πολιτικός όσο και ως θρησκευτικός παράγοντας.

Ο καρδινάλιος και δούκας του Ρισελιέ, ο αποκληθείς και αφανής μονάρχης της Γαλλίας, γεννήθηκε στο Παρίσι στις 9 Σεπτεμβρίου 1585 και απεβίωσε στη γαλλική πρωτεύουσα στις 4 Δεκεμβρίου 1642.