The Mastermind: Όταν η τέχνη και το έγκλημα ξανασυναντιούνται στη Μασαχουσέτη – Η αληθινή ιστορία πίσω από την ταινία

Ένα μελαγχολικό αλλά ευφυές πορτρέτο του ανθρώπου πίσω από μια ληστεία έργων τέχνης παρουσιάζει η Κέλι Ράιχαρντ στη νέα της ταινία The Mastermind, με πρωταγωνιστή τον Τζος Ο’Κόνορ. Η πλοκή όμως δεν αποτελεί αποτέλεσμα της φαντασίας της Ράιχαρντ, αλλά εμπνέεται από μια πραγματική υπόθεση που συγκλόνισε τη Μασαχουσέτη τη δεκαετία του ’70 – και σηματοδότησε το ξεκίνημα μιας ολόκληρης εποχής κλοπών έργων τέχνης.

Με λεία αξίας 2 εκατ. δολαρίων, η ληστεία κατατάχθηκε από τους New York Times ανάμεσα στις μεγαλύτερες της εποχής.

Η ληστεία πίσω από την ιστορία

Τον Μάιο του 1972, δύο άνδρες μπήκαν στο Μουσείο Τέχνης του Γουόρσεστερ και βγήκαν κρατώντας τέσσερις πίνακες των Γκογκέν, Πικάσο και ενός υποτιθέμενου Ρέμπραντ, κρατώντας ομήρους μαθητές λυκείου και πυροβολώντας έναν φύλακα. Με λεία αξίας 2 εκατ. δολαρίων, η ληστεία κατατάχθηκε από τους New York Times ανάμεσα στις μεγαλύτερες της εποχής.

Η οργάνωση ανήκε στον κακοποιό Φλόριαν «Αλ» Μάντεϊ, όμως το σχέδιο κατέρρευσε γρήγορα: οι συνεργοί του καυχήθηκαν για το κατόρθωμά τους σε ένα τοπικό μπαρ. Οι πίνακες εντοπίστηκαν λίγες εβδομάδες αργότερα σε φάρμα του Ρόουντ Άιλαντ και επέστρεψαν στο μουσείο.

Η Ράιχαρντ διάβασε τυχαία ένα άρθρο για την 50ή επέτειο της ληστείας ενώ δούλευε στην προηγούμενη ταινία της, Showing Up, και αποφάσισε να βασίσει πάνω σε αυτό το νέο της φιλμ.

Ένας αποτυχημένος εγκέφαλος

Στο The Mastermind, ο Τζος Ο’Κόνορ υποδύεται τον Τζέι-Μπι Μούνι, έναν μορφωμένο αλλά αποτυχημένο απόφοιτο σχολής καλών τεχνών, που ζει ως υποαπασχολούμενος ξυλουργός στη Μασαχουσέτη. Υπό πίεση από τους εύπορους γονείς του – έναν συνταξιούχο δικαστή (Μπιλ Καμπ) και μια κοινωνικά επιφανή μητέρα (Χόουπ Ντέιβις) – αποφασίζει να οργανώσει μια ληστεία στο φανταστικό Μουσείο Τέχνης του Φρέιμινγκχαμ.

Όμως, όπως σε κάθε ιστορία Ράιχαρντ, τα πράγματα παίρνουν άλλη τροπή: το σχέδιο αποτυγχάνει με τρόπο που περισσότερο θυμίζει κοινωνική σάτιρα παρά γκλαμουράτο φιλμ δράσης.

Η σκηνοθέτις απογυμνώνει τη λάμψη του «heist movie». «Όταν εστιάζεις στις μικρές λεπτομέρειες μιας τέτοιας ληστείας, χάνεται από μόνη της η αίγλη», εξηγεί.

Από τον Ρέμπραντ στην Μόνα Λίζα

Η δεκαετία του ’70 γνώρισε πραγματική έξαρση ληστειών έργων τέχνης: από τη ληστεία του Μουσείου Καλών Τεχνών του Μόντρεαλ (1972), μέχρι την αρπαγή 119 έργων του Πικάσο στη Γαλλία το 1976. Την ίδια περίοδο, η απόφοιτος της Οξφόρδης Ρόουζ Ντάγκντεϊλ, στρατευμένη στον IRA, έκλεψε 19 πίνακες από το Russborough House της Ιρλανδίας, απαιτώντας την απελευθέρωση φυλακισμένων μελών του.

Όπως επισημαίνει ο ιστορικός τέχνης Τομ Φλιν, η περίοδος αυτή «συνδέεται με την άνθηση της αγοράς τέχνης». Τα έργα πλέον θεωρούνταν χρήμα — ενώ οι περικοπές στα μουσεία άφηναν τους πίνακες απροστάτευτους.

Οι ληστές ως λαϊκοί ήρωες

Από το Topkapi και το How to Steal a Million της δεκαετίας του ’60 μέχρι το The Thomas Crown Affair, ο «γοητευτικός ληστής έργων τέχνης» έγινε κινηματογραφικό σύμβολο αντισυστημικής ελευθερίας.

Η ιστορικός Σούζαν Ρόναλντ εξηγεί: «Ο κόσμος έβλεπε σε αυτούς κάποιον που ξεγελάει το κατεστημένο. Επειδή δεν υπήρχε ιδιωτικό θύμα, το έβρισκαν πιο ‘αποδεκτό’».

Η Ράιχαρντ, ωστόσο, ανατρέπει αυτό το πρότυπο: ο ήρωάς της είναι ένας εγωκεντρικός, μισογύνης άνδρας, που ζει με την ψευδαίσθηση της ελευθερίας, την οποία πληρώνουν οι γυναίκες γύρω του — η σύζυγός του Τέρι (Αλάνα Χάιμ) και η φίλη του Μοντ (Γκάμπι Χόφμαν).

«Η προσωπική ελευθερία είναι τεράστιο θέμα στην Αμερική σήμερα — αλλά ποιος πληρώνει το τίμημα;» σχολιάζει η σκηνοθέτις.

«Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τα έργα τέχνης ίσως να μην είναι πια οι ληστές, αλλά ο χρόνος και το κλίμα — η φθορά των ίδιων των κτιρίων.»

Η σημερινή πραγματικότητα

Σήμερα, οι ληστείες μουσείων έχουν μειωθεί δραστικά, καθώς τα έργα τέχνης είναι ουσιαστικά «μη ανταλλάξιμα». Ωστόσο, οι περικοπές στη χρηματοδότηση των μουσείων στις ΗΠΑ προκαλούν ανησυχία. Όπως σημειώνει ο ειδικός πολιτιστικής κληρονομιάς Βέρνον Ράπλεϊ, «ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τα έργα τέχνης ίσως να μην είναι πια οι ληστές, αλλά ο χρόνος και το κλίμα — η φθορά των ίδιων των κτιρίων».

*Το «The Mastermind» προβάλλεται ήδη στις Ηνωμένες Πολιτείες και αναμένεται σύντομα στις ευρωπαϊκές αίθουσες.

*Mε πληροφορίες από: BBC , Kεντρική Φωτογραφία: The Mastermind