Από τις αίθουσες στην αγορά εργασίας: Το χάσμα που μοιάζει να μην κλείνει και οι γέφυρες που χτίζονται

Η αρχή της ενήλικης ζωής σημαίνει την αμήχανη στιγμή που η αγορά σε κοιτάει στα μάτια. Είτε έχεις τελειώσει μόλις το σχολείο, είτε είσαι φοιτητής η είσοδος στον «πραγματικό κόσμο» της αγοράς εργασίας είναι ένα άλμα στο άγνωστο. Ένα άλμα για το οποίο πολλοί αισθάνονται πραγματικά απροετοίμαστοι. «Θα απασχοληθώ σε κάτι εφήμερο για το χαρτζιλίκι μου ή θα κάνω κάτι που θα έχει προοπτική και μέλλον;» Εκεί βρίσκεται και το αιώνιο ερώτημα που αιωρείται:

Πόσο πραγματικά προετοιμάζει η σύγχρονη εκπαίδευση τους μαθητές/φοιτητές για την επαγγελματική τους ζωή;

Η απάντηση, σύμφωνα με μια πληθώρα ερευνών και τα στατιστικά του ευρωπαϊκού οργανισμού Eurostat, δείχνει ένα προβληματικό χάσμα. Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει από τους υψηλότερους αριθμούς πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην ΕΕ, το ποσοστό ανεργίας νέων (15-24 ετών) παραμένει συνεχώς υψηλό, φθάνοντας το 20.4% στα τέλη του 2023, έναντι ευρωπαϊκού μέσου όρου του 14.2% (Πηγή: Eurostat, Youth unemployment rate).

Αυτό το παράδοξο – υψηλή μόρφωση και ταυτόχρονη υψηλή ανεργία – δείχνει ότι η γνώση από μόνη της δεν είναι επαρκής καθώς τελικά αποκαλύπτεται μια βαθιά ασυμφωνία μεταξύ του τι διδάσκει το εκπαιδευτικό σύστημα και του τι ζητά η οικονομία.

Δεν χρειάζεται βέβαια να είμαστε απαισιόδοξοι καθότι το σχολείο, πέρα από την απλή μεταβίβαση γνώσης, χτίζει αόρατους πυλώνες που στηρίζουν ολόκληρο το επαγγελματικό βιογραφικό ενός ατόμου.

Ξεκινώντας από την κριτική σκέψη και την επίλυση προβλημάτων, καταλαβαίνουμε ότι η ανάλυση ενός κειμένου, η απόδειξη μιας μαθηματικής εξίσωσης ή η κατανόηση ενός ιστορικού γεγονότος είναι προπονήσεις του μυαλού. Είναι η βάση για να μπορεί ένας νέος άνθρωπος να αντιμετωπίσει ένα περίπλοκο business challenge, να αξιολογήσει πηγές ή να πάρει μια λογική απόφαση. Μια μελέτη του World Economic Forum τονίζει ότι η κριτική σκέψη βρίσκεται στην κορυφή των δεξιοτήτων που απαιτούνται από τους εργαζόμενους (Πηγή: WEF, Future of Jobs Report 2023).

Εξίσου σημαντική είναι η ικανότητα μάθησης. Σε έναν κόσμο που αλλάζει με εκθετικούς ρυθμούς, η πιο σημαντική δεξιότητα είναι να μπορείς να μαθαίνεις νέα πράγματα, μία δεξιότητα δηλαδή που διδασκόμαστε στην εκπαίδευση: στο σχολείο και περισσότερο στο πανεπιστήμιο, μαθαίνουμε να οργανωνόμαστε, να ερευνούμε, να συγκεντρωνόμαστε και να καταλήγουμε σε λογικά συμπεράσματα.

Τέλος, μην αγνοούμε τις πολύ σημαντικές κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες. Η ομαδική εργασία, η συμμετοχή σε μία θεατρική παράσταση ή ακόμα και η διαχείριση μιας διαφωνίας στην αίθουσα, όλα συμβάλλουν στην ανάπτυξη συναισθηματικής νοημοσύνης, ενσυναίσθησης και συνεργατικότητας – δεξιοτήτων που καμία μηχανή δεν μπορεί να αναπαράγει και που οι εργοδότες θεωρούν ολοένα και πιο πολύτιμες.

Σχετικά με το χάσμα

Καλά όλα τα παραπάνω, αλλά τι ζητάει στην πράξη η αγορά εργασίας; Το πρόβλημα ξεκινά εκεί που σταματούν αυτές οι βασικές δεξιότητες και αρχίζει η εργασιακή ρουτίνα. Πολλοί απόφοιτοι βρίσκουν τον εαυτό τους να έχει απομνημονεύσει τις βασικές οικονομικές θεωρίες, αλλά να μην μπορεί να γράψει ένα πειστικό business email όπως και να μην καταλαβαίνει τα βασικά της προσωπικής οικονομικής διαχείρισης. Να λύνει πολύπλοκες αλγεβρικές εξισώσεις, αλλά να αδυνατεί να κάνει έναν βασικό επαγγελματικό προγραμματισμό.

Αυτό το χάσμα μην νομίζεται ότι είναι ελληνικό φαινόμενο. Μια παγκόσμια έρευνα της Ernst & Young Global Limited (ΕΥ) διαπίστωσε ότι παγκοσμίως, μόνο 42% των εργοδοτών πιστεύουν ότι οι απόφοιτοι είναι καλά προετοιμασμένοι για την αγορά εργασίας, έναντι 80% των νέων που πιστεύουν ότι είναι «καλά προετοιμασμένοι»: ένα στοιχείο που μαρτυρά μια τεράστια απόκλιση αντίληψης (Πηγή: EY, Are the kids alright?).

Η λύση δεν είναι να προφανώς να καταργήσουμε την ακαδημαϊκή γνώση, αλλά να χτίσουμε γέφυρες που να συνδέουν τον κόσμο της θεωρίας με τον κόσμο της πράξης.

Αυτό μπορεί να γίνει πρωτίστως με την ενίσχυση της πρακτικής άσκησης, Τα προγράμματα εργασιακής μάθησης (work-based learning), όπως η πρακτική άσκηση (internships) και το μοντέλο της δυαδικής εκπαίδευσης (εκπαιδευτικό σύστημα που συνδυάζει τη θεωρητική μάθηση σε ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα με την πρακτική άσκηση σε πραγματικό εργασιακό περιβάλλον), είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να κλείσει το χάσμα. Αυτά τα μοντέλα δίνουν στους εκπαιδευόμενους την ευκαιρία να εφαρμόσουν γνώσεις, να αναπτύξουν επαγγελματικές «soft skills» (π.χ. εργασιακή ηθική, επικοινωνία σε επαγγελματικό περιβάλλον) και να δημιουργήσουν ένα δίκτυο επαφών. Έρευνες δείχνουν ότι οι απόφοιτοι που έχουν κάνει σχετική πρακτική άσκηση έχουν σημαντικά υψηλότερες πιθανότητες άμεσης πρόσληψης.

Επιπροσθέτως, απαραίτητη είναι η ανάδειξη της σημασίας του επαγγελματικού προσανατολισμού. Η επαγγελματική καθοδήγηση (career guidance) δεν πρέπει να είναι μια μόνο συνεδρία στο σχολείο αλλά μια συνεχής διαδικασία που ξεκινά από το δημοτικό, βοηθώντας τα παιδιά να ανακαλύψουν τα ταλέντα και τα ενδιαφέροντά τους, και να εξελιχθεί σε συμβουλευτική για τις τρέχουσες ανάγκες της αγοράς, την πληροφόρηση για νέες και αναδυόμενες καριέρες, και την προετοιμασία για τις διαδικασίες πρόσληψης (συγγραφή βιογραφικού, συνεντεύξεις).

Η προετοιμασία των νέων για την αγορά εργασίας δεν είναι αποκλειστική ευθύνη του εκπαιδευτικού συστήματος αλλά μια συλλογική ευθύνη που απαιτεί συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, επιχειρήσεων, κράτους και των ίδιων των φοιτητών.

Το σχολείο του μέλλοντος δεν θα μετράει την επιτυχία του μόνο στις βαθμολογίες των πανελλαδικών εξετάσεων, αλλά και στην ικανότητα των αποφοίτων του να περπατούν με σιγουριά, δημιουργικότητα και προσαρμοστικότητα στον δύσκολο, αλλά γεμάτο ευκαιρίες, κόσμο της εργασίας. Το ταξίδι από το θρανίο στην αγορά εργασίας μπορεί να δείχνει απότομο, αλλά με τις σωστές γέφυρες, μπορεί να μετατραπεί σε μια εμπνευσμένη πορεία.