
Γιάννης Ψυχάρης: Επιστήμονας, λογοτέχνης, αγωνιστής
Η αλήθεια μπορεί να παραγνωρίζεται και να συκοφαντήται επί καιρό, δε μπορεί όμως παρά κάποτε να αναγνωρισθή
Η Χίος προχθές, η Θεσσαλονίκη χθες, η Αθήνα αύριο τιμούν τη μνήμη και αποδίδουν τον σεβασμό που του ανήκει στον μεγάλο δάσκαλο του Δημοτικισμού, τον Γιάννη Ψυχάρη. Η συμπλήρωση εκατονταετίας από τη μέρα της γέννησής του έδωσε αφορμή να έλθη πάλι στην επιφάνεια το όνομά του και να αναγνωρισθή δημόσια η μεγάλη συμβολή του στην αναμόρφωση της πνευματικής μας ζωής. Και η αναγνώριση στάθηκε σχεδόν ομόθυμη. Ελάχιστες μονάχα φωνές πήραν τη θέση της άρνησης. Οι φωνές αυτές, εν τούτοις, δεν υψώθηκαν για να θέσουν υπό συζήτηση την όποια αξία του έργου του (ενέργεια απόλυτα νόμιμη και επιβεβλημένη), αλλά για να συνεχίσουν τη συκοφαντικήν εκστρατεία, που συμπαρακολουθούσε τον Ψυχάρη καθ’ όλο το διάστημα της πολυτάραχης ζωής του. Φαίνεται ότι τα 25 περίπου χρόνια που μας χωρίζουν από τον θάνατο του Γιάννη Ψυχάρη δε στάθηκαν ικανά να κατασιγάσουν τα πάθη που προεκάλεσεν η εκρηκτική του προσωπικότητα. Η ανιδιοτέλεια άλλωστε στην κρίση και η τίμια αντιμετώπιση του αντιπάλου δεν στάθηκαν ποτέ γνωρίσματα των πνευματικών αγώνων σ’ αυτόν τον τόπο.

«ΤΑ ΝΕΑ», 12.5.1954, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»
Επιστήμονας, λογοτέχνης, αγωνιστής. Οι τρεις αυτές ιδιότητες συνθέτουν την πνευματική φυσιογνωμία του Ψυχάρη. Για τις δυο πρώτες ακούστηκαν και θα επαναληφθούν ασφαλώς και στο μέλλον μικρές ή μεγάλες, δίκαιες ή εσφαλμένες αντιρρήσεις. Την αγωνιστική του διάθεση, εν τούτοις, κανείς δεν θα την αμφισβητήσει. Ο Ψυχάρης ήταν γεννημένος αρχηγός. Η πρώτη εμφάνισή του στα ελληνικά γράμματα, η έκδοση του ιστορικού πια «Ταξιδιού», δεν είναι απλό φιλολογικό γεγονός. Παίρνει τις διαστάσεις πραγματικής επανάστασης. Επαναστατικό μανιφέστο περισσότερο, σύνθημα δράσης, παρά λογοτεχνικό βιβλίο, το «Ταξίδι» του περικλείνει μερικές από τις ωραιότερες σελίδες που βγήκαν από την πέννα του.

Η μάχη έχει αρχίσει και δεν θα τερματισθή παρά με τον θάνατό του. Μέχρι της τελευταίας του στιγμής θα διεκδικήσει και θα κρατήσει τη θέση του αρχηγού του κινήματος που ο ίδιος δημιούργησε. Του την κατοχυρώνει ο δυναμισμός της προσωπικότητός του, ο μαχητικός του χαρακτήρας, η απόλυτη πίστη στο ιδανικό, η πεποίθηση στην αποτελεσματικότητα του αγώνα, η αισιοδοξία και η βεβαιότητα για τη νίκη, το πάθος της «ορθοδοξίας», η άρνηση κάθε συμβιβασμού, ακόμη και του πιο ανώδυνου, η θέρμη του λόγου, που δεν είναι παρά θέρμη της ψυχής, ικανή να δημιουργεί αφωσιωμένους οπαδούς και μαχητικούς αντιπάλους.

Ο Ψυχάρης δεν είναι βέβαια ο πρώτος που υπεγράμμισε την παρουσία του γλωσσικού ζητήματος και υπέδειξε την ανάγκη και τον ορθό τρόπο αντιμετώπισής του. «Είναι όμως», όπως το σημειώνει σε ένα παλαιότερο δημοσίευμά του ο κ. Μανώλης Τριανταφυλλίδης, «εκείνος που φάνηκε στην ώρα του, στο πλήρωμα του χρόνου, για να μας πει ό,τι έπρεπε και να εγκαινιάσει μια καινούργια εποχή». Η εμφάνισή του είχε προετοιμασθή και το έδαφος ήταν έτοιμο για να δεχθή τον λόγο του. Η ανάγκη της αλλαγής είχεν αρχίσει να διαφαίνεται. Η Δημοτική κατακτούσε τη νομιμότητα ως εκφραστικό μέσο για την ποίηση. Η επιστημονική εργασία του Νικολάου Πολίτη συνεκέντρωνε την προσοχή και ανέβαζε στη συνείδηση ολοένα και μεγαλυτέρου αριθμού ξυπνημένων ανθρώπων την αξία των στοιχείων του λαϊκού μας πολιτισμού. Ωρίμαζε δηλαδή η ιδέα που εξέφρασεν ο Ψυχάρης, λίγο καιρό πριν από την έκδοση του «Ταξιδιού» του, σε μια γαλλική μελέτη του για τη νεοελληνική γραμματική: «Ένα έθνος», έγραφε, «αποκτά τη θέση του στον κόσμο όταν έχει εθνική ζωή. Αυτό όμως απαιτεί την ύπαρξη καθωρισμένης εθνικής λογοτεχνικής γλώσσας». Η επανάσταση του 1909 θα επεκτείνει και θα πραγματώσει αργότερα το ίδιο αυτό σύνθημα στο σύνολο της κοινωνικής ζωής της χώρας.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 25.6.1925, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»
Τη γλώσσα δεν την επιβάλλουν οι επιστήμονες, αλλά οι νομοθέτες-ποιηταί. Σε μας εδώ συμβαίνει το αντίθετο. Η απουσία του ποιητή και η επιτακτική ανάγκη το έθνος να αποκτήση ένα άρτιο όργανο εκφράσεως μάς ανάγκασε να καταφύγουμε σε μια εκ των ενόντων λύση. Ό,τι για τις άλλες χώρες στάθηκε αποτέλεσμα μακραίωνης εξέλιξης εμείς έπρεπε να το αντιμετωπίσουμε μέσα σ’ ένα ελάχιστο χρονικό διάστημα. Το γλωσσικό κίνημα υιοθέτησε κατ’ ανάγκην μεθόδους καθαρά πολιτικές. Η επιτυχία μετριόταν όχι από τις κατακτήσεις του στην περιοχή της λογοτεχνίας και της τελειοποίησης του γλωσσικού οργάνου, αλλά από τον αριθμό των οπαδών, των οποιασδήποτε κατηγορίας οπαδών, που θα αποκτούσε. Μόνο διά μέσου της πολιτικής άλλωστε θα μπορούσε να επιβληθεί. Και για να προβληθεί το αίτημα ήταν ανάγκη να υπάρχει μια γλώσσα έτοιμη. Την παρουσίασε ο Ψυχάρης. Με την οξύτητα που έμπαινε το ζήτημα δεν υπήρχε περιθώριο εκλογής, όπως δεν υπήρχε και δυνατότης προτιμήσεως μεθόδων. Και μονάχα η συνειδητοποίηση του γεγονότος αυτού είναι, νομίζουμε, αρκετή για να δώσει στον Ψυχάρη τη δεσπόζουσα θέση που κατέχει μέσα στην εποχή του. Όλα εκείνα για τα οποία τον κατηγόρησαν σχετικά με τον τρόπο της διεξαγωγής του γλωσσικού αγώνα αποτελούν στην πραγματικότητα τον καλύτερο έπαινό του.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 3.8.1938, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»
Η ομόθυμη αναγνώριση που του προσφέρεται σήμερα έρχεται να το επιβεβαιώση. Από την πλευρά τούτη δεν είναι, νομίζουμε, παρακινδυνευμένη η πρόβλεψη του κ. Σβώλου, όταν πριν μερικά χρόνια εξέφραζε την πίστη του ότι θαρθή μια μέρα που σε κάποιο πανεπιστημιακό περιβάλλον θα στηθή ο ανδριάντας του Ψυχάρη. Η αλήθεια μπορεί να παραγνωρίζεται και να συκοφαντήται επί καιρό, δε μπορεί όμως παρά κάποτε να αναγνωρισθή.
*Άρθρο του Βάσου Βαρίκα για τον Γιάννη Ψυχάρη, που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» την Τετάρτη 12 Μαΐου 1954. Ο Βαρίκας —εξαίρετος κριτικός βιβλίου και θεάτρου, μελετητής της λογοτεχνίας, δοκιμιογράφος και δημοσιογράφος— είχε συντάξει το κείμενό του με αφορμή τη συμπλήρωση ενός αιώνα από τη γέννηση του κορυφαίου εκπροσώπου του δημοτικισμού.

Ο Βάσος Βαρίκας
Ο γλωσσολόγος και λογοτέχνης Γιάννης Ψυχάρης γεννήθηκε στην Οδησσό στις 15 Μαΐου (3 Μαΐου με το παλαιό ημερολόγιο) 1854 και απεβίωσε στο Παρίσι στις 30 Σεπτεμβρίου 1929.
Ο Ψυχάρης κατάφερε πέραν πάσης αμφιβολίας να εγγραφεί στην ιστορία των ελληνικών γραμμάτων ως ο αρχηγός της μεγάλης μεταβολής. Ανεξάρτητα από τις μοιραίες αδυναμίες, υπερβολές ή αυθαιρεσίες του επαναστάτη στην πρακτική εφαρμογή της γλωσσικής του θεωρίας, ο Ψυχάρης μπόρεσε να αφήσει την ανάμνησή του στην πνευματική ιστορία της νεότερης Ελλάδας.
- Συνάντηση Τραμπ – Ερντογάν στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ – Τι συζήτησαν οι δυο ηγέτες
- Πτώση 2% σημειώνει ο χρυσός
- Ισραήλ: Επιφυλακτικοί οι διπλωμάτες – Εύθραυστη η εκεχειρία με το Ιράν
- Σημαντική υποχώρηση στο πετρέλαιο, ισχυρή άνοδος για τη Wall Street
- Ισραήλ – Ιράν: Δεν έχουμε καμία πρόθεση να αφήσουμε το πόδι μας από το γκάζι λέει ο Νετανιάχου
Ακολουθήστε το in.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις