Μανόλης Τριανταφυλλίδης: Το ναυαγοσωστικό

Στις 20 Απριλίου 1959 έφυγε αιφνιδίως από τη ζωή, σε ηλικία 76 ετών, ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, γλωσσολόγος και δημοτικιστής, ένας από τους σπουδαιότερους συντελεστές της προώθησης των γλωσσικών και εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων που πραγματοποιήθηκαν στη χώρα μας κατά το α’ μισό του 20ού αιώνα.

Ως φορέας και κήρυκας της δημοτικιστικής ιδεολογίας, ο Τριανταφυλλίδης κατέβαλε εργώδεις προσπάθειες για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στην εκπαίδευση.

«ΤΑ ΝΕΑ», 21.4.1959, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Έτσι, μαζί με τον Αλέξανδρο Δελμούζο και τον Δημήτρη Γληνό, ο Τριανταφυλλίδης αποτέλεσε ένα από τα κορυφαία στελέχη του Εκπαιδευτικού Ομίλου, ενώ διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο (ως ανώτερος επόπτης δημοτικής εκπαίδευσης) στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση των ετών 1917-1920, επί Ελευθερίου Βενιζέλου.

Το 1926 ο Τριανταφυλλίδης έγινε καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, στο οποίο άσκησε τα διδακτικά του καθήκοντα από τα τέλη του 1926 έως τις αρχές του 1935.

Το 1938 ο Ιωάννης Μεταξάς ανέθεσε τη συγγραφή Γραμματικής της κοινής δημοτικής γλώσσας (χωρίς αρχαϊσμούς και ιδιωτισμούς) σε επιτροπή γλωσσολόγων, φιλολόγων και λογοτεχνών υπό την προεδρία του Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Η Γραμματική αυτή ολοκληρώθηκε και εκδόθηκε το 1941 από τον Οργανισμό Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων.

Συντάσσοντας τη Γραμματική του, ο Τριανταφυλλίδης στηρίχτηκε μεν στη λαϊκή γλώσσα, αλλά δέχτηκε μέχρις ενός βαθμού το καθεστώς που είχε δημιουργήσει η καθαρεύουσα. Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η Γραμματική του επισημοποίησε το συμβιβασμό που είχε προτείνει και είχε εφαρμόσει η ανολοκλήρωτη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση των ετών 1917-1920.

Ο Τριανταφυλλίδης, ως φωτεινός εκλαϊκευτής και αγαπητός δάσκαλος, συνέβαλε τα μέγιστα στους τομείς της γλωσσικής έρευνας και της γλωσσικής διαφώτισης κοινού και επιστημόνων ακόμη και μετά θάνατον, με την ίδρυση (βάσει της διαθήκης του) του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών (Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη), παραρτήματος της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 18.5.1961, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στη μνήμη του Μανόλη Τριανταφυλλίδη ήταν αφιερωμένο ένα άρθρο του Παύλου Παλαιολόγου, που έφερε τον τίτλο «Και πέρα από τη ζωή» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 18 Μαΐου 1961.

Ο Παλαιολόγος έγραφε σε αυτό τα εξής:

Πεντακόσιες εξήντα σελίδες αφιερωμένες στη μνήμη του Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Άλλες τόσες αν ήταν, δεν θα του έπεφταν πολλές. Ογκώδης καλοτυπωμένος τόμος που τιμά όσους τον εξέδωσαν και όσους επιμελήθηκαν την έκδοσή του. Άρθρα συναδέλφων, μαθητών και θαυμαστών του Δασκάλου στο «Αφιέρωμα». Υπογραφές μια και μια. Ποιον να πρωτοαναφέρης; Σταματώ σε τρεις γραμμές της τελευταίας σελίδας: «Τυπώθηκε στο τυπογραφείο του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών για λογαριασμό του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης». Νέο απόκτημα το Ινστιτούτο αυτό. Άνθος που βλάστησε πάνω στον τάφο του Τριανταφυλλίδη. Σα να ήταν λίγα αυτά που κατανάλωσε κατά τη διάρκεια της ζωής του. Κατέθεσε τα άπαντά του. Νιάτα, σοφία, περιουσία. Είχε όσα χρειάζονται για την επίγεια ευδαιμονία. Και τις αγαπούσε τις επίγειες χαρές. Δεν υπάρχει όμως μεροκαματιάρης που μόχθησε όσο αυτός. Μοχθούσε και πλήρωνε με δικά του χρήματα για να φέρη στη δημοσιότητα τους καρπούς του μόχθου του.

Όλα δε για τη γλώσσα και για το παιδί. Άσπιλη, γόνιμη και ακαταπόνητη δραστηριότητα που επί μισό αιώνα δεν γνώρισε στιγμή ανάπαυλας. Κι’ επειδή η προσφορά αυτή, καταπληκτική σε όγκο και σε ποιότητα, δεν του φάνηκε αρκετή, επιλόγισε το βίο του, μεταβιβάζοντας στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης όλη την περιουσία του. Διαθήκη με σαφώς καθορισμένους σκοπούς: Να συνεχιστή από επιστημονικό Ίδρυμα, που θα είναι προέκταση του Πανεπιστημίου, «το έργο που θεωρώ από τα πιο απαραίτητα για την καλλιέργεια του εθνικού μας πολιτισμού και την πνευματική πρόοδο του λαού μας». Πολιτισμός δε και πρόοδος δεν θεμελιώνονται σε σταθερές βάσεις, όσο δεν δίνουμε στα παιδιά μας μια και μόνη γλώσσα. «Να γλυτώσουν κάποτε τα Ελληνόπουλα από τη γλωσσική ακαταστασία, που βασιλεύει στην Παιδεία και στη ζωή μας».

Το όνειρο, του Δασκάλου. Πώς να περιμένη τη θετική ανάπλαση ενός τόπου όταν του λείπει το κύριο όργανο αναπλάσεως, η γλώσσα; Μια χώρα άγλωσση στην πολυγλωσσία της. Αρχαία, καθαρεύουσα, δημοτική, μικτή. Τις ακούς και τα χάνεις. Τις διδάσκεσαι και δεν μαθαίνεις καμμιά. Σύγχυση γλωσσών στο σχολείο. Που σημαίνει σύγχυση μυαλού, επιπολαιότητα, αρρυθμία, ασυναρτησία. Τα γνωρίσματα της ελληνικής ζωής.

Μέσα στο πέλαγος αυτό, στο οποίο παραδέρνει το παιδί, ο Τριανταφυλλίδης γίνεται το ναυαγοσωστικό. Μελέτες, βιβλία γλωσσικά, βιβλία σχολικά, ελεύθερα αναγνώσματα. Γράφει ο ίδιος, βοηθεί και άλλους να γράψουν. Μνημειώδες δε έργο του, έργο ζωής, που, αυτό και μόνο, είναι αρκετό να του δώση πρωτεύουσα θέση ανάμεσα στους μεγάλους ευεργέτες του έθνους, το κλειδί της γλώσσας, η Γραμματική του.

Αλλά υπάρχει και η μεταθανάτια προσφορά. Συνεχιστής της προσπαθείας του το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών Θεσσαλονίκης. Τα ελληνικά κληροδοτήματα δεν έχουν τύχη. Άλλα ορίζεις στη διαθήκη σου κι’ άλλα γίνονται. Πολλές φορές που δεν γίνεται και τίποτα. Το Ινστιτούτο της Θεσσαλονίκης ανήκει στις εξαιρέσεις. Χάρη σε λίγους ζωντανούς ανθρώπους, καθηγητές του Πανεπιστημίου της δεύτερης πρωτεύουσας και τους πιστούς φίλους, στους οποίους ο Δάσκαλος εμπιστεύθηκε την εκτέλεση της διαθήκης του, το Ίδρυμα άρχισε κιόλας να αποδίδη. Πορεία με σταθερά βήματα. Ο «Δημοτικισμός και Αντίδραση» του Τριανταφυλλίδη είναι από τις πρώτες εκδόσεις του. Μαζί μ’ αυτό και τα σχολικά βιβλία του, που έχουν εξαντληθεί. Ακόμα, ανάθεση σε κατάλληλους εκπαιδευτικούς της συγγραφής βιβλίων που προορίζονται για το παιδί. Στους σκοπούς του Ινστιτούτου, που προσδιορίζονται από το διαθέτη, και η έκδοση καλαίσθητων και καλογραμμένων παιδικών βιβλίων, παιδικού περιοδικού και, αν το επιτρέψουν οι πόροι, ίδρυση παιδικού αναγνωστηρίου στη Θεσσαλονίκη.

Παιδί και γλώσσα. «Γι’ αυτά τα δυο πολεμώ». Γι’ αυτά πολέμησε ο Τριανταφυλλίδης. Γι’ αυτά η διαθήκη του. Έργο όμως τόσο μακράς πνοής έχει ανάγκη και από συμπληρωματική βοήθεια. Να ενισχύσουν και άλλοι. Αγαθοεργία κι’ αυτό. Ευεργέτης δεν είναι μόνο εκείνος που πλουτίζει με κλίνες νοσοκομεία και άσυλα. Ευεργέτες ανώτερου επιπέδου είναι και όσοι διαθέτουν τα αγαθά τους για την ύψωση της πνευματικής στάθμης μιας χώρας που δεν υστερεί σε υλική μόνο ανάπτυξη.