Μάης του ’68: Το άνθος, η γύρη και ο κήπος

Ο γαλλικός Μάης του ’68 υπήρξε στην κυριολεξία Μάης. Δεν του προηγήθηκε κανένας Απρίλιος, ούτε τον συνέχισε ο Ιούνιος. Για αυτό και δεν αποκαλέστηκε άνοιξη. Όλα άρχισαν και τελείωσαν μες στον μήνα Μάη, σαν για να επαληθευτεί το πρωτομαγιάτικο «γνωμικό» του μετεωρολόγου της Ελευθεροτυπίας: Πιάσε τον Μάη πριν τον πιάσει η αστυνομία. Και πράγματι η παρισινή αστυνομία της εποχής δεν έπιασε τους νεαρούς και τις κοπέλες τους που πιάσαν τον Μάη εκείνο.

Η στάση της γαλλικής αστυνομίας με είχε προβληματίσει από τότε. (Πολύ αργότερα, όταν κυκλοφόρησαν τα απομνημονεύματα του αρχηγού της, κατάλαβα πως υπήρχε ανάλογη κυβερνητική εντολή: δεν συλλαμβάνεις το πνευματικό άνθος ενός λαού που γέννησε τη Γαλλική Επανάσταση και την Κομμούνα, όταν αυτό το άνθος στην εξέγερσή του δεν ντουμπλάρεται και δεν στηρίζεται από το τότε κόμμα της υποτιθέμενης εργατικής τάξης, το Κ.Κ. Γαλλίας, δηλαδή. Αντίθετα, το προστατεύεις να εκκολαφθεί για να γονιμοποιήσει με τη γύρη του τον κήπο, που αλλιώς κινδυνεύει να μαραθεί.)

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 23.5.1991, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Όπερ έδει δείξαι. Ο Μάης εκείνος λειτούργησε σαν καθαρτικό στη γαλλική κοινωνία που υπέφερε από εντεροσκλήρωση μετά το τέλος, στα 1962, του «προβλήματος Αλγερία». Οι νέοι λειτούργησαν σαν φυσιοθεραπευτές στην οστεοπαθή γκωλική κυβέρνηση.

Όμως τότε, εκείνη την εποχή που όλοι μας ζούσαμε τα γεγονότα από κοντά (κατά κάποιον τρόπο, εμείς οι εξόριστοι Έλληνες συμμετέχοντας κιόλας), δεν μπορούσα να εξηγήσω τη σκηνή που έβλεπα από το παράθυρό μου, στο τέταρτο πάτωμα της οδού Ζακόμπ: κάτω στη διασταύρωση οι «επαναστατημένοι χωρίς αιτία» φοιτητές. Και η ασπιδοφόρα αστυνομία με τα κράνη και τα δακρυγόνα να τους μπλοκάρει τις τρεις εξόδους αφήνοντας την τέταρτη ελεύθερη για να μπορούν να το σκάσουν.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 23.5.1991, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Και απορούσα μέσα μου, τότε, ηλίθια: γιατί δεν θέλει να τους εγκλωβίσει; Γιατί τους αφήνει να φωνάξουν, να διαμαρτυρηθούν, να στήσουν οδοφράγματα, σαν ένα «ρημέικ» μιας παλιάς χολυγουντιανής ταινίας με θέμα την Κομμούνα, και δεν…; Μήπως είναι και η αστυνομία μες στο κόλπο της αναπαράστασης; Μήπως στην ουσία πρόκειται για συλλογικό ψυχόδραμα που μας προετοιμάζει να μπούμε στην κοινωνία του θεάματος;

Ο γαλλικός Μάης ξεκίνησε σαν φοιτητική διεκδίκηση και σύντομα αγκαλιάσθηκε από ένα μέρος του πληθυσμού που είχε ανάγκη απόλυτη να εκτονωθεί. Δεν υιοθετήθηκε όμως από το κόμμα της υποτιθέμενης επανάστασης: το Κ.Κ. Γαλλίας. Κι αυτή είναι ίσως η σημασία του ιστορικά: ότι ανέδειξε το σχίσμα, την αναντιστοιχία που υπήρχε στα τότε μέσα παραγωγής και στο προλεταριάτο. Η επερχόμενη ηλεκτρονική επανάσταση έβαζε ήδη τη βαριά βιομηχανία και τους εργάτες της στο περιθώριο. Και κανείς δεν ξεσηκώνεται όταν βαθύτερα, μέσα του, ξέρει πως το Σύστημα δεν τον χρειάζεται. Το Σύστημα χρειαζόταν στο εξής τα «στελέχη» των επιχειρήσεων που θα αναμορφώνονταν βάσει των νέων δεδομένων της τεχνολογίας. Και τα μελλοντικά στελέχη, τότε το ’68 ακόμη φοιτητές, ξεσηκώθηκαν για να διεκδικήσουν μεγαλύτερη συμμετοχή στα κέντρα λήψης αποφάσεων της νέας ηλεκτρονικής τεχνολογίας. Και το πέτυχαν. (Σήμερα όλοι δουλεύουν επιτυχώς σε μεγάλες επιχειρήσεις.)

Βρισκόμουν τότε στην Πράγα συμμετέχοντας στη δική της «Άνοιξη» (δηλαδή τα πρόβατα ζητούσαν να γίνουν ερίφια, γιατί περί αυτού επρόκειτο, πριν μπουν τα σοβιετικά στρατά τον Αύγουστο του ’68 και ανατραπεί το νόημα της «Άνοιξης» — κι ας μου επιτραπεί εδώ μια παρένθεση μες στην παρένθεση, αφού της μόδας ήταν τότε το βιβλίο του Ρεζίς Ντεμπρέ Η επανάσταση μες στην επανάσταση: μόνο οι έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες υποδέχτηκαν με ανθοδέσμες την εισβολή των Σοβιετικών, μπερδεύοντας Πράγα με Πάργα, όπου τους περίμεναν, ματαίως, όλο τον Δεκέμβρη του ’44). Βρισκόμουν λοιπόν στην Πράγα και γύρισα στο Παρίσι στο πρώτο δεκαήμερο του Μαΐου για να το βρω αγνώριστο: τα τρόφιμα είχαν εξαφανιστεί, οι συγκοινωνίες δεν υπήρχαν, κι ενώ στο εντός των τειχών τμήμα όπου διαδραματιζόταν καθημερινά η εξέγερση υπήρχε μια καθολική ευφορία, στα υπόλοιπα δεκαεννιά διαμερίσματα του Παρισιού βασίλευε πλήρης άπνοια. Ο πληθυσμός, στη συντριπτική πλειοψηφία του, ενδιέτριβε, όπως λένε, στις εργασίες του παρακολουθώντας τα δακρύβρεχτα σήριαλ στην τηλεόραση, αδιάφορος ολότελα στα τεκταινόμενα του Καρτιέ Λατέν.

Γιατί επρόκειτο τελικά για ένα αίτημα της διανόησης, να αλλάξουν οι βροντόσαυροι της πολιτικής, να φύγουν από τη μέση τα παλιά μυαλά και να μπουν της «πληροφορικής» και της νέας τεχνολογίας οι εκπρόσωποι. Όμως καθώς έλειπε η φιλοσοφία για μια τέτοια αλλαγή, ανασύρθηκε από το χρονοντούλαπο ο Μαρκούζε, κατά τον Αύγουστο, αφού όλα είχαν πια τελειώσει και οι επαναστάτες ήδη βρίσκονταν στις ακρογιαλιές. Ο Μαρκούζε με τον Μονοδιάστατο άνθρωπο θεωρήθηκε ο θεωρητικός της εξέγερσης, αλλά διαβάστηκε κατόπιν.

Οι κάλαμοι (σ.σ. πένες, γραφίδες) των πολιτειολόγων και των κοινωνιολόγων (Εντγκάρ Μορέν και άλλοι) αναβαφτίστηκαν. Ως τότε δεν μπορούσαν να γράφουν. Υπήρχαν ακόμη μελανοδοχεία στα σχολεία κι αυτοί κάτεχαν ηλεκτρονικά μπικ. Έτσι, απελευθερωμένοι, ξεχύθηκαν σ’ ένα όργιο γραφής από τον Σεπτέμβρη και μετά, μόλις επέστρεψαν από τις διακοπές τους, κάτι που συνεχίστηκε για μια εικοσαετία. Αναλογικά τα βιβλία που γράφτηκαν για τον Μάη του ’68, μέσα σε είκοσι χρόνια, είναι σαφώς περισσότερα από κείνα που γράφτηκαν για τη Γαλλική Επανάσταση του 1789 μέσα σε διακόσια χρόνια.

Όμως αυτή η πληθώρα της γραφής σήμαινε τελικά και το τέλος της. Όπως πολύ σωστά το επεσήμανε ο Ρεζίς Ντεμπρέ (την εποχή του γαλλικού Μάη ο ίδιος βρισκόταν έγκλειστος στις φυλακές της Βολιβίας ως συνεργάτης του Γκεβάρα, του Τσε), η γραφή εξάντλησε τις δυνατότητές της και μετά το ’70 περνάμε στη βιντεοσφαίρα. Από την κοινωνία του γραπτού, βάση και στήριγμα του σοσιαλισμού, περνούμε στην κοινωνία της εικόνας, βάση και στήριγμα της σημερινής πραγματικότητας του νεοφιλελευθερισμού, ας πούμε (αν και η σωστή ονομασία για το τι στάδιο περνάει ο κόσμος σήμερα θα βρεθεί αργότερα. Τα κινήματα, όπως και τα παιδιά, βαφτίζονται κατόπιν).

Κι εμείς οι Έλληνες; Τι ρόλο παίξαμε στον γαλλικό Μάη του ’68, όταν το σύνθημα η φαντασία στην εξουσία κυριαρχούσε; Ήμασταν οπωσδήποτε οι πιο ένθερμοι οπαδοί του, γιατί δεν είχαμε να χάσουμε τίποτ’ άλλο από την εξορία μας. Ο υποφαινόμενος έγραψε ένα σύνθημα στους τοίχους της αλωμένης Σορβόννης που πέρασε στην ανθολογία των καλύτερων συνθημάτων της εποχής: μην πάτε φέτος στην Ελλάδα, μείνετε στη Σορβόννη. Καταλάβαμε το ελληνικό περίπτερο της Πανεπιστημιούπολης, αλλά αντίθετα με τους γάλλους συναγωνιστές μας που ’φυγαν για διακοπές στην Ελλάδα, τη Σαρδηνία και την Κορσική εκείνο το καλοκαίρι, εμείς χωρίς δουλειά και χωρίς λεφτά συνεχίσαμε να συχνάζουμε στο ίδιο καφενείο Εμιγκρέκ και συζητούσαμε για την απόπειρα του Παναγούλη τον Αύγουστο του ’68 ενάντια στον δικτάτορα Παπαδόπουλο, πριν διαιρεθούμε σε υπέρ και κατά (εσωτερικού και εξωτερικού) με την εισβολή των Σοβιετικών στην Πράγα.

Πρακτικά ο Μάης είχε δύο αποτελέσματα: τα λιθόστρωτα ασφαλτοστρώθηκαν (ξεκολλώντας τις πέτρες των δρόμων οπλίσθηκαν οι φοιτητές, για αυτό το σύνθημα κάτω από τις πέτρες υπάρχει η άμμος σήμανε και την ομαδική τους έξοδο στις πλαζ της Μεσογείου τον Ιούλιο) και σε λίγο χρόνο πέθανε σκασμένος ο Ντε Γκωλ, από την προδοσία, όπως νόμιζε, του λαού του. «Το σπουδαίο είναι ότι έσκασε» είπαν τότε οι Γάλλοι, μα ακόμη τον ψάχνουνε, μια που ο Μιττεράν τούς βγήκε τελικά φανατικός φιλοαμερικάνος.

*Κείμενο του αειμνήστου Βασίλη Βασιλικού για τον περίφημο Μάη του ’68. Έφερε τον τίτλο «Κάτω από τις πέτρες υπάρχει η άμμος» και είχε δημοσιευτεί στον «Ταχυδρόμο» στις 23 Μαΐου 1991.

Η εξέγερση που συντάραξε τη Γαλλία το Μάιο του 1968, το κίνημα γενικευμένης αμφισβήτησης που έμεινε στην ιστορία ως «Μάης του ’68» ή «Γαλλικός Μάης», αποτέλεσε πολιτικό και ιδεολογικό ορόσημο για τις μεταπολεμικές γενιές, σημείο αναφοράς για τους κοινωνικούς αγώνες σε ολόκληρο τον κόσμο.