Πέμπτη 13 Φεβρουαρίου 2025
weather-icon 21o
Zαχαρίας Παπαντωνίου: Το πολύτιμο έργο του και ο αιφνίδιος θάνατός του

Zαχαρίας Παπαντωνίου: Το πολύτιμο έργο του και ο αιφνίδιος θάνατός του

Το πολύτιμο έργο και ο αιφνίδιος θάνατος του λογοτέχνη Ζαχαρία Παπαντωνίου

Οι πρώτες μέρες του Φεβρουαρίου των ετών 1877 και 1940 σηματοδότησαν την «άφιξη» και την «αναχώρηση» ενός σπουδαίου προσώπου των νεοελληνικών γραμμάτων, του Ζαχαρία Παπαντωνίου, που ήταν ανάμεσα σε εκείνους που έθεσαν τις βάσεις για τη δημιουργία της νέας ελληνικής δημοτικής γλώσσας.

Ήταν 2 Φεβρουαρίου του 1877  (σύμφωνα με τις περισσότερες πηγές) όταν γεννήθηκε και 1η Φεβρουαρίου του 1940 όταν αιφνίδια έφυγε από τη ζωή.

Στις μέρες μας, όπως μοιραία συμβαίνει με πολλές περιπτώσεις κορυφαίων προσωπικοτήτων των ελληνικών γραμμάτων των αρχών του 20ου αιώνα, το όνομά του και το έργο του δεν μνημονεύεται όσο συχνά θα έπρεπε, όμως τουλάχιστον δια μέσου του μνημειώδους παιδικού του μυθιστορήματος «Τα ψηλά βουνά», συνεχίζει να ηχεί στα αυτιά των νεαρότερων ηλικιών.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 16.10.1938, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Η αξία του

Δεν θα μπορούσαμε να βρούμε καλύτερο τρόπο να περιγράψουμε το εύρος και την αξία του έργου του Παπαντωνίου, από τα λόγια του αρχαιολόγου και προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών, Αντώνιου Κεραμόπουλου, την ημέρα που η Ακαδημία υποδεχόταν τον έλληνα λογοτέχνη, ως νέο μέλος, στους κόλπους της.

O Αντώνιος Κεραμόπουλος, απευθυνόμενος στον Ζαχαρία Παπαντωνίου στις 16 Οκτωβρίου 1938, μεταξύ άλλων ανέφερε:

«Από τεσσαρακονταετίας και πλέον καλλιεργείς τα ελληνικά γράμαμτα, γράφων εις τα πάντα τα είδη του λόγου: ποιήματα έμμετρα και ποιήματα εις πεζόν λόγον, δράματα, πεζά λογοτεχνικά έργα, ιστορικά και περιγραφικά, ταξειδιωτικάς παρατηρήσεις και περιγραφάς, και κρίσεις έργων των εικαστικών τεχνών.

»Διά των “Παιδικών Τραγουδιών” και των “Ψηλών Βουνών” προήγαγεν την παιδικήν φιλολογίαν διαπλάσας τον πεζόν και τον έμμετρον λόγον ανάλογον και επιδράσας σπουδαίως εις την ψυχήν της παιδικής ηλικίας.

Ως μέλισσα

»Διά των “Θείων Δώρων” έδωκες εις το έθνος λυρικά ποιήματα εξαίρετα διά την πρωτοτυπίαν της εμπνεύσεως, την εγκράτειαν της εκφράσεως και την στιχουργικήν τέχνην. Οι “Πεζοί Ρυθμοί” σου απετέλεσαν πρωτοφανές είδος λογοτεχνικόν  παρ’ ημίν και εξηντλήθησαν πριν εύρωσι τους πρώτους μιμητάς.

»Τα τεχνοκριτικά σου δημοσιεύματα από εικοσαετίας είνε οι αντικειμενικοί οδηγοί και σύμβουλοι των καλλιτεχνών και των φιλοτέχνων, εμόρφωσαν δε την καλλιτεχνικήν συνείδησιν του ελληνικού κοινού δι’ αισθητικών τεχνικών επιχειρημάτων.

»Διά των ταξειδιωτικών και περιγραφικών έργων και χρονογραφημάτων εδίδαξες εν λόγω θελκτικώ ό,τι ως μέλισσα συνέλεξες ωφέλιμον και καλόν.

Αυτοδίδακτος

»Που εδιδάχθης άραγε, συ, δραπέτης των ιατρικών σπουδών, την πολυμερή ταύτην τέχνην του λόγου; Αλλά διδάσκεται η ποίησις και η καλλιτεχνία, διδάσκεται η τέχνη του λόγου; (…)

»Τα καθ’ έκαστον νοήματά σου είνε στρογγυλά και άρτια, ο δε λόγος, ει και ρητορικός όπου δει, είνε όμως αυτάρκης, εστερημένος του περιττού. Συ αυτός εχαρακτήρισες το ύφος, το style, ως “νηστείαν του περιττού”.

»Από του αισθητικού τούτου ειδώλου ουδέποτε απεμακρύνθης, ουδέποτε ενέδωκες εις την περίστασιν ή την ανάγκην είτε εν τη ανέσει του γραφείου εργαζόμενος είτε προ του πιεστηρίου ορθοστατών.

Ρυθμικός λόγος

(…)

»Διά της ρυθμικής του κινήσεως ο πεζός λόγος σου είνε συγγενέστατος προς τον έμμετρον ποιητικόν λόγον. Θα προανήγγελε δε αυτόν και αν δεν είχον εκδοθή ήδη τα Χελιδόνια και τα παιδικά τραγούδια.

»Ο ρυθμός και το μέτρον, κύρια στοιχεία της μορφολογίας της ποιήσεως, υπήρχον εις την ψυχήν σου.

»Αλλ’ αφού εκαλλιέργησες τους πεζούς και τους εμμέτρους ρυθμούς, ο δε πεζός λόγος σου διακρίνεται διά το μεμετρημένον της διατυπώσεως των ιδεών, δυνάμεθα διά της αφαιρέσεως να καταλήξωμεν λέγοντες ότι διακρίνεσαι ως λάτρις και θεραπευτής και σμιλευτής τους ρυθμού και του μέτρου εν τη ευρεία εννοία αυτών.

»Εις την καθολικήν ταύτην αρετήν σου ολίγοι και δυσκόλως δύνανται να αμιλληθώσι και ούτοι ουχί βεβαίως εκ των επ’ ευκαιρία “καλλιεργούντων την λογοτεχνίαν  ή κατά Πλάτων (Φαίδρος 245) εκ των άνευ μανίας Μουσών επί ποιητικάς θύρας αφικνουμένων”».

Την 1η Φεβρουαρίου του 1940, ο αιφνίδιος θάνατος του λογοτέχνη Ζαχαρία Παπαντώνιου, σε ηλικία 63 ετών, σόκαρε τον πνευματικό κόσμο της χώρας και ολόκληρο το πανελλήνιο.

Αιφνίδιος Θάνατος

Το «ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΒΗΜΑ», με το οποίο ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου συνεργάστηκε στενά για χρόνια, και τα «ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ» κατέγραψαν τις τελευταίες στιγμές του λογοτέχνη και τις αντιδράσεις για τη μεγάλη απώλεια.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 2.2.1940, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

«Χθες ολίγον μετά την 5ην απογευματινήν απέθανεν αιφνιδίως εκ συγκοπής καρδίας ο ακαδημαϊκός και επίλεκτος συνεργάτης του “Ελευθέρου Βήματος” Ζαχαρίας Παπαντωνίου.

»Ο εκλιπών ακαδημαϊκός ανεχώρησε την 4.45’ μ.μ. εκ της οικίας του προκειμένου να μεταβή εις την Ακαδημίαν διά να παραστή εις την χθεσινήν τακτικήν της συνεδρίασιν.

»Εις την στάσιν επέβη ενός τροχιοδρομικού οχήματος  (σ.σ. τραμ) της γραμμής Πατησίων, το οποίον κατήρχετο προς την Ομόνοιαν και κατέλαβε  μίαν θέσιν.

»Αιφνιδίως και ενώ το τραμ κατήρχετο την οδόν Πατησίων προσεβλήθη υπό συγκοπής της καρδιάς. Οι συνεπιβαίνοντες αντελήφθησαν το τραγικόν γεγονός και ο επιμελητής του Δημοτικού Νοσοκομείου κ. Παπαοικονόμου, όστις επέβαινε του τραμ, έσπευσε να δώση τας πρώτας βοηθείας εις τον εν κωματώδει καταστάσει πλεόν ακαδημαϊκόν.

Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου (όρθιος) με τον γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά

»Αντιληφθείς ο ιατρός εκ προχείρου εξετάσεως ότι η προσβολή ήτο ισχυροτάτη, επεβίβασεν αμέσως τον Παπαντωνίου, όστις έμενε πάντοτε εν αναισθησία, επί ενός αυτοκινήτου διά να τον μεταφέρη εις τον σταθμόν των πρώτων βοηθειών.

»Ατυχώς, πριν ακόμη το ταξί φθάση εις τον σταθμόν ο πολύκλαυστος ακαδημαϊκός εξέπνευσε χωρίς να συνέλθη ουδ’ επί στιγμήν. Οι ιατροί του σταθμού πρώτων βοηθειών περιωρίσθησαν εις το να διαπιστώσουν απλώς τον θάνατόν.

«ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ», 3.2.1940, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

«Από τον ναόν του Αγίου Γεωργίου Καρύτση έγινε σήμερον η κηδεία του εκλοπόντος ακαδημαϊκού και διαπρεπούς λογοτέχνου Ζαχαρία Παπαντωνίου. Η κηδεία του μεγάλου λογογράφου, απλή αλλά και επιβλητική, συνεκέντρωσεν εις τον ναόν ό,τι το εκλεκτόν έχει να παρουσιάση η ελληνική πρωτεύουσα εις προσωπικότητας εκπροσωπούσας την σύγχρονον ελληνικήν διανόησιν εις όλας της τας εκδηλώσεις»

Το αντίο του Γρηγόριου Ξενόπουλου

Εκ μέρους της Ακαδημίας Αθηνών, επικήδειο λόγο εκφώνησε μια επίσης μεγάλη προσωπικότητα του ελληνικού πνεύματος ο Γρηγόριος Ξενόπουλος.

«Δεν είναι χρόνος ακόμα που είχα τη μεγάλη χαρά να τον υποδεχθώ στην Ακαδημία και σήμερα (…) τον αποχαιρετώ νεκρό!

»Τι απροσδόκητος και πρόωρος θάνατος! Είκοσι χρόνια ακόμα, και περισσότερα, ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου θα μπορούσε να χαρίζη στο πανελλήνιο τα θεία δώρα τού ακμαίου του πνεύματος, του μεγάλου ταλάντου του και της ανεκτίμητης πείρας του.

»Αν εγώ έπρεπε να τον υποδεχθώ στην Ακαδημία, αυτός έπρεπε να μ’ αποχαιρετήση μια μέρα εδώ. Αλλά το γραφτό ήταν άλλο. Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου μάς φεύγει πριν συμπληρώση την κανονική τροχιά της ανθρώπινης ζωής. Σηκώνεται απότομα από το τραπέζι – κατά την παρομοίωση του μεγάλου ποιητού – ενώ οι συνδαιτημόνες του εξακολουθούν ακόμα να μένουν.

Γρηγόριος Ξενόπουλος

»Τι αδικία και γι’ αυτούς και για κείνον! Αλλ’ αφού το θέλησε ο Θεός, ο Θεός των Πνευμάτων και πάσης Σαρκός, οι άνθρωποι πρέπει να σιωπούμε.

(…)

»Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, εκτός από τις γνώσεις, τη σοφία, την πείρα, είχε και το ακαδημαϊκό ήθος»

(…)

»Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου ήταν πασίγνωστος και κοσμαγάπητος. Γιατί ό,τι έγραψε στη ζωή του – κι αυτό προπάντων τον χαρακτηρίζει – στο είδος του ήταν τέλειο: Από τα “Ψηλά Βουνά” ένα βίβλίο για παιδιά, ως την περίφημη εκείνη λυρική συλλογή, τα “Θεία Δώρα”…

»Χαίρε συνάδελφε πολυαγαπημένε! Ο πρόωρος θάνατός σου αφίνει κενό δυσαναπλήρωτο και στην Ακαδημία και στη Λογοτεχνία και στην Τεχνοκριτική και στην ψυχή μας. Δεν θα σου ευχηθώ να είνε ελαφρό το χώμα που θα σε σκεπάση, ούτε να μείνη η μνήμη σου αιώνια.

»Από το αττικό χώμα, που τόσο αγάπησες, δεν θάταν άλλο ελαφρότερο για σένα. Κι όσο θα υπάρχη ελληνική γλώσσα κι ελληνικό έθνος – αιώνια, πιστεύουμε όλοι – η μνήμη σου θα ζη. Εσύ δεν πέθανες. Πέρασες μόνο στην Αθανασία!»

Ακολουθήστε το in.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

in.gr | Ταυτότητα

Διαχειριστής - Διευθυντής: Λευτέρης Θ. Χαραλαμπόπουλος

Διευθύντρια Σύνταξης: Αργυρώ Τσατσούλη

Ιδιοκτησία - Δικαιούχος domain name: ALTER EGO MEDIA A.E.

Νόμιμος Εκπρόσωπος: Ιωάννης Βρέντζος

Έδρα - Γραφεία: Λεωφόρος Συγγρού αρ 340, Καλλιθέα, ΤΚ 17673

ΑΦΜ: 800745939, ΔΟΥ: ΦΑΕ ΠΕΙΡΑΙΑ

Ηλεκτρονική διεύθυνση Επικοινωνίας: in@alteregomedia.org, Τηλ. Επικοινωνίας: 2107547007

ΜΗΤ Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232442

Πέμπτη 13 Φεβρουαρίου 2025
Απόρρητο