Ο Μαύρος Κύκνος

«Βλέπαμε τον αντίπαλο να έρχεται καταπάνω μας από απόσταση κι όταν έφθασε δείξαμε κατάπληκτοι, σαν να ήταν ο μαύρος κύκνος»

Νιλ Φέργκιουσον, για την επέλαση της πανδημίας, «ΤΑ ΝΕΑ Σαββατοκύριακο», 6-7 Φεβρουαρίου 2021

Πολλές φορές στις πολιτικές επιστήμες και στον πολιτικό διάλογο γίνεται λόγος για τον «Μαύρο Κύκνο». Και συχνά κάποιοι από τους συνομιλητές ή τους αναγνώστες δεν είναι σίγουροι για το πραγματικό περιεχόμενο της έκφρασης. Στην ουσία ο όρος Μαύρος Κύκνος εκφράζει την έλευση ενός απροσδόκητου ή αδόκιμου και ξαφνικού γεγονότος. Ο όρος πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον καθηγητή Νασίμ Νίκολας Τάλεμπ στο βιβλίο του για την αβεβαιότητα: «Black Swan: The Impact of the Highly Improbable» (Penguin, 2010). Κι εννοούσε το φαινόμενο των ακραία αναπάντεχων γεγονότων που έχουν μαζικές επιπτώσεις στις κοινωνίες και στην πορεία της Ιστορίας.

Για χιλιάδες χρόνια όλοι πίστευαν πως οι κύκνοι είναι λευκοί. Ξαφνικά το 1697 ένας ολλανδός εξερευνητής, ο Βίλεμ ντε Φλάμιν, ανακάλυψε στην Αυστραλία μαύρους κύκνους. Ανέτρεψε έτσι σε μια στιγμή μια παγκόσμια «αλήθεια». Εκτοτε οι Μαύροι Κύκνοι χρησιμοποιούνται για να σηματοδοτούν γεγονότα που πρακτικά είναι αδύνατον να συμβούν. Ο Τάλεμπ εντοπίζει τρία χαρακτηριστικά των Μαύρων Κύκνων.

Το ένα είναι η Σπανιότητα. Οι Μαύροι Κύκνοι εκφράζουν γεγονότα που λογικά ουδείς περιμένει να γίνουν. Είναι εξαιρετικά σπάνια.

Το δεύτερο είναι η Επιδραστικότητά τους. Η παρουσία τους έχει δραματικές επιπτώσεις πάνω στις κοινωνίες ή και στον κόσμο ολόκληρο.

Το τρίτο είναι η δυνατότητα, σε δεύτερη σκέψη, να μπορούσαν ενδεχομένως να είχαν προβλεφθεί. Δεν είναι δηλαδή γεγονότα ακατανόητα ή θεωρητικά απίθανα. Απλά, κανείς δεν περίμενε να συμβούν.

Πολλά ιστορικά γεγονότα, περιγράφει ο Τάλεμπ, που επέδρασαν στις κοινωνίες μας κι άλλαξαν τις ζωές μας είναι φαινόμενα Μαύρων Κύκνων. Π.χ. οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, η πτώση του Τείχους του Βερολίνου, η εμφάνιση του Ιντερνετ και η κυριαρχία του World Wide Web, η κατάρρευση των χρηματιστηρίων του 1987, η οικονομική κρίση του 2008 λόγω του προβλήματος των στεγαστικών δανείων όπως και η πανδημία του κορωνοϊού το 2019, είναι όλα γεγονότα Μαύρων Κύκνων. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις ήταν αδύνατον να προβλέψουμε τα γεγονότα, ανεξάρτητα νεότερων ισχυρισμών. Ούτε και βέβαια θα μπορούσαμε να αναλογισθούμε τις συνέπειές τους.

Πολλά επίσης γεγονότα της προσωπικής ζωής του καθενός, η επιλογή συζύγου, οι μεγάλες επιτυχίες ή οι καταστροφικές του αποτυχίες ήσαν μάλλον απρόβλεπτα. Δεν προήλθαν δηλαδή από συνεπακόλουθες εξελίξεις κι από αναμενόμενα γεγονότα της καθημερινότητας του καθενός. Είναι κι αυτά δηλαδή φαινόμενα Μαύρου Κύκνου.

Εχουμε όμως την τάση να αρνούμεθα την ύπαρξη των Μαύρων Κύκνων. Και να δείχνουμε πως μπορούμε απόλυτα να ελέγχουμε το περιβάλλον και την πορεία τη δική μας και των κοινωνιών μας. Και να ξεχνάμε τα λεγόμενα πολλών καθηγητών της Φυσικής, πως «ο Θεός γελάει όταν ακούει τους ανθρώπους να κάνουν σχέδια για το μέλλον»… Διότι στην ουσία αυτό που γνωρίζουμε είναι ένα απειροελάχιστο κομμάτι αυτών που δεν γνωρίζουμε.

Τώρα καταλαβαίνετε ποιοι Μαύροι Κύκνοι μάς περιτριγυρίζουν…