Αφρική : Η παχυσαρκία παίρνει διαστάσεις επιδημίας –και συνυπάρχει με τον υποσιτισμό

Κάθε Τετάρτη, οι γυναίκες που ζουν στα χωριά γύρω από το Μόνζε της Ζάμπια, συναντιούνται για να ανταλλάξουν συνταγές. Στήνουν στη σειρά μεγάλα τραπέζια, καλυμμένα με φωσφοριζέ πανιά και γεμάτα δοχεία τροφίμων. Κάθε πιάτο συνοδεύεται από μια περιγραφή των πλεονεκτημάτων του για την υγεία. Άλλα προορίζονται για τα μωρά, άλλα για «μυϊκή μάζα»… Όταν παρουσιάζονται τρεις τύποι λουκάνικου από σόγια, ξεσπούν σε γέλια: Αυτά είναι για το «δέσιμο της οικογένειας».

Οι συναντήσεις έχουν ως στόχο να μειώσουν τον υποσιτισμό –αλλά και την παχυσαρκία. Μπορεί να ακούγεται παράλογο, όμως όπως εξηγεί άρθρο του Economist, δεν είναι παρά ένα αποτέλεσμα της αύξησης των επεξεργασμένων τροφίμων που κυκλοφορούν στην ήπειρο.

Πριν το ξέσπασμα της πανδημίας, τα μέσα εισοδήματα της περιοχής είχαν αυξηθεί και όλο και περισσότεροι άνθρωποι μετακόμιζαν στις πόλεις –και γνώριζαν το πρόχειρο φαγητό. Με τη σειρά τους, αυτές οι εξελίξεις συνδέονται με μακροχρόνια προβλήματα υγείας, όπως ο διαβήτης και η υψηλή πίεση. Και, φυσικά, ο κοροναϊός είναι πιο επικίνδυνος για τα παχύσαρκα άτομα.

Σχετικές ανησυχίες εκφράζονταν από καιρό για την μέσου εισοδήματος Νότια Αφρική, όπου το 40% των γυναικών και το 15% των ανδρών είναι παχύσαρκοι, δηλαδή έχουν ΔΜΣ άνω του 30. Μεγάλο μέρος της υπόλοιπης ηπείρου κινείται προς την ίδια κατεύθυνση, με εξαίρεση τις φτωχότερες χώρες, όπως το Τσαντ και το Μάλι. Στη Ζάμπια, για παράδειγμα, τα ποσοστά των υπέρβαρων ατόμων φτάνουν στο 35% για τις γυναίκες και στο 20% για τους άνδρες (αντιστοιχεί σε ΔΜΣ άνω του 25). Και η παιδική παχυσαρκία επίσης σημειώνει αύξηση.

Στις πόλεις, η επιδημία της παχυσαρκίας συνδέεται με τα επεξεργασμένα τρόφιμα.

Οι περισσότεροι άνθρωποι εργάζονται μακριά από το σπίτι και τρώνε έτοιμο φαγητό με μεγάλη συχνότητα. Παντού υπάρχει πρόχειρο φαγητό. Έρευνα διαπίστωσε ότι το 25% των παιδιών ηλικίας από έξι μηνών έως πέντε ετών στον Νίγηρα είχαν φάει τουλάχιστον ένα συσκευασμένο σνακ ή αναψυκτικό στη διάρκεια του προηγούμενου 24ώρου. Το αντίστοιχο ποσοστό κυμάνθηκε στο 30% για τη Μπουρκίνα Φάσο και στο 40% για το Μάλι και την Ακτή Ελεφαντοστού.

Ελάχιστοι άνθρωποι γνωρίζουν τους κινδύνους που κρύβουν τα συσκευασμένα τρόφιμα. Συχνά οι φτωχές μητέρες ταΐζουν τα μωρά τους ανθρακούχα αναψυκτικά και χυμούς γεμάτους ζάχαρη εκτός από μητρικό γάλα. Και οι ίδιες τρώνε πατατάκια και μπισκότα. «Το πρόχειρο φαγητό ενθουσιάζει τους ανθρώπους, είναι καινούργιο, είναι βολικό», εξηγεί η Φάτιμα Αμπντούλα, διατροφολόγος στη Λουσάκα, την πρωτεύουσα της Ζάμπια.

Σε πολλές περιπτώσεις, ακόμη και οι κάτοικοι της επαρχίας δεν έχουν πρόσβαση σε υγιεινά τρόφιμα. Στο Μόνζε οι αγρότες συχνά πωλούν πολύτιμες τροφές, όπως είναι τα όσπρια και τα λαχανικά, για να βγάλουν χρήματα και στη συνέχεια τρώνε επεξεργασμένες τροφές για να ζήσουν. Τα ημερήσια γεύματα υψηλής διατροφικής αξίας, που περιλαμβάνουν γάλα, φρούτα και κρέας, στοιχίζουν περίπου όσο το 70% των ημερήσιων εισοδημάτων ανά άτομο κάθε νοικοκυριού στην υπο-σαχάρια Αφρική.

Ο ΠΟΥ εκτιμά ότι περίπου το 7% των Αφρικανών είχαν διαβήτη το 2017, ποσοστό διπλάσιο σε σχέση με το αντίστοιχο για τη δεκαετία του 1980. Ο επιπολασμός της υψηλής πίεσης επίσης παρουσιάζει αύξηση. Οι χρόνιες ασθένειες δεν βλάπτουν μόνο τα άτομα, αλλά και την οικονομία της χώρας.

Και η αύξηση της παχυσαρκίας δεν σημαίνει την εξαφάνιση της πείνας. Περίπου το 30% των αγοριών και το 20% των κοριτσιών ηλικίας 5 έως 19 ετών στην Αφρική έχουν βάρος χαμηλότερου του φυσιολογικού. Πρόκειται για ένα «διπλό βάρος ελλιπούς σίτισης», στο πλαίσιο του οποίου πείνα και παχυσαρκία συνυπάρχουν μέσα στο ίδιο χωριό –ή ακόμη και μέσα στο ίδιο σπίτι. Ο Χοακίμ φον Μπράουν του Πανεπιστημίου της Βόννης περιγράφει στον Economist ως παράδειγμα μια υπέρβαρη μητέρα που γλιτώνει χρόνο και χρήματα τρώγοντας επεξεργασμένες τροφές, ενώ το παιδί της παραμένει υποσιτισμένο.

Σε διάφορες περιοχές της ηπείρου, οι άνθρωποι συνδέουν το πάχος με την ομορφιά καθώς αποτελεί ένδειξη πλούτου. Έρευνα στην Ουγκάντα έδειξε ότι οι παχύτεροι άνθρωποι καταφέρνουν να πάρουν δάνειο με μεγαλύτερη ευκολία. Ορισμένοι πλούσιοι κάτοικοι της πόλης απορρίπτουν τα υγιεινά λαχανικά, χαρακτηρίζοντάς τα «φαγητό των χωριών». Αντί για αυτό, τρώνε burgers.

Η αντιμετώπιση του προβλήματος της παχυσαρκίας και του υποσιτισμού στην Αφρική απαιτεί πολλαπλές προσεγγίσεις. Τα παιδιά πρέπει να εκπαιδευτούν στη σωστή διατροφή. Τα συσκευασμένα τρόφιμα πρέπει να αποκτήσουν σαφέστερες περιγραφές για τη διατροφική τους αξία. Οι πόλεις χρειάζονται πεζοδρόμια ώστε οι άνθρωποι να περπατούν και να τρέχουν περισσότερο, χωρίς να κινδυνεύουν από τα διερχόμενα αυτοκίνητα. Ο Κρίστοφερ Μάρεϊ του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον εξηγεί στον Economist ότι η σχέση εισοδήματος-παχυσαρκίας μπορεί να αποτυπωθεί με τη μορφή ενός αντεστραμμένου U. Εκατομμύρια άνθρωποι που έχουν μόλις βγει από τη φτώχεια, θυμούνται ακόμη τις εποχές που δυσκολεύονταν να βρουν αρκετή τροφή ώστε να κρατηθούν στη ζωή. Όμως προς το παρόν δεν είναι αρκετά πλούσιοι ώστε να φάνε υγιεινά και να φροντίσουν τη φυσική τους κατάσταση. Προκειμένου το βάρος τους να μειωθεί, η οικονομία τους θα πρέπει πρώτα να σημειώσει ανάπτυξη.