Η βία των λόγων

Ρατσισμός: Κοινωνική ή πολιτική πρακτική διακρίσεων, που βασίζεται στο δόγμα της ανωτερότητας μιας φυλετικής, εθνικής ή κοινωνικής ομάδας και στην καλλιεργημένη αντίληψη των μελών της ότι οφείλουν να περιφρουρήσουν την αμιγή σύσταση και την καθαρότητα της ομάδας τους, καθώς και τον κυριαρχικό ρόλο τους έναντι των υπόλοιπων ομάδων, που θεωρούνται κατώτερες.

Εθνικισμός: Απόλυτη και με πάθος προσήλωση των ατόμων στο έθνος τους, η οποία φθάνει ως την περιφρόνηση και την εχθρότητα προς άλλα έθνη, καθώς και έντονη προβολή της εθνικής ταυτότητας, συνδεδεμένη προπάντων με επεκτατικές τάσεις.

Έχοντας κατά νουν τούς ανωτέρω ορισμούς των εννοιών του ρατσισμού και του εθνικισμού, ας δούμε τι αναφέρει σχετικά με το λεκτικό ρατσισμό ο Ζήσης Δ. Παπαδημητρίου στο βιβλίο του που φέρει τον τίτλο «Ο ευρωπαϊκός ρατσισμός» (εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 2000):

Συχνά γίνεται διάκριση ανάμεσα στον θεωρητικό και στον πρακτικό ρατσισμό, ανάμεσα «στη βία των λόγων», δηλαδή τον λεκτικό ρατσισμό, και στη χρήση φυσικής βίας. Ωστόσο, πολλοί στοχαστές θεωρούν αυτόν τον διαχωρισμό παραπλανητικό, επειδή οι λέξεις και οι πράξεις δεν ανήκουν σε ξεχωριστούς, ανεξάρτητους μεταξύ τους κόσμους. Αντίθετα, αλληλοκαθορίζονται σε μεγάλο βαθμό, καθώς είναι όψεις του ίδιου νομίσματος, στη συγκεκριμένη περίπτωση του ρατσισμού. Επομένως, ο ρατσισμός, ακόμη κι όταν εκδηλώνεται μόνο λεκτικά, είναι μια εν δυνάμει απειλή, αφού υπαινίσσεται την ύπαρξη «κατώτερων» κοινωνικών ομάδων ή ατόμων, που θα μπορούσαν κάθε στιγμή να αποτελέσουν αντικείμενο διακρίσεων, κοινωνικού αποκλεισμού, καταπίεσης και φυσικής βίας.

Δύο σημερινά τηλεγραφήματα του Αθηναϊκού – Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων είναι εξόχως δηλωτικά του υφέρποντος ρατσισμού στη γλώσσα μας και, κατ’ επέκταση, στην κοινωνία μας.

Στο πρώτο εξ αυτών, με επίκεντρο το ζήτημα των καταστροφικών πυρκαγιών στην Αμαζονία, γίνεται λόγος για τον ακροδεξιό πρόεδρο της Βραζιλίας, Ζαΐχ Μπολσονάρου, και τον αριστερό πρόεδρο της Βολιβίας, Έβο Μοράλες.

Στο δεύτερο, το προηγούμενο στις δημοσκοπήσεις κυβερνών κόμμα της Πολωνίας Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS) χαρακτηρίζεται εθνικιστικό.

Αλήθεια, πριν χρησιμοποιήσει ελαφρά τη καρδία τους όποιους επιθετικούς προσδιορισμούς, έχει αναρωτηθεί ο συντάκτης ενός κειμένου εάν με αυτόν τον τρόπο υποτιμά και κακοχαρακτηρίζει ολόκληρους λαούς και ολόκληρες κοινωνίες;

Είναι άραγε ακροδεξιοί ή απλώς ανόητοι όλοι εκείνοι οι βραζιλιάνοι πολίτες που εξέλεξαν με δημοκρατικό τρόπο πρόεδρο της χώρας τους τον Μπολσονάρου;

Εξάλλου, στην περίπτωση της περιβαλλοντικής καταστροφής που συντελείται στην ευρύτερη περιοχή του Αμαζονίου, δεν προέχει η πολιτική ταυτότητα του βραζιλιάνου προέδρου, αλλά οι κατά γενική ομολογία ατυχείς χειρισμοί του.

Και κάτι ακόμη: με αυτήν τη λογική, κάποιος άλλος θα μπορούσε να χαρακτηρίσει ακροαριστερό και όχι απλώς αριστερό τον Μοράλες, όπως το έπραξε ο συντάκτης του προαναφερθέντος κειμένου.

Και για να μη θεωρηθεί ότι υπερβάλλω, σας θυμίζω ότι στη χώρα όπου ανθεί η φαιδρά πορτοκαλέα υπάρχουν πολίτες, πολιτικοί και δημοσιογράφοι που χαρακτηρίζουν ασυγγνώστως ακροδεξιό τον Μητσοτάκη και ακροαριστερό τον Τσίπρα.

Όσον αφορά πάλι την Πολωνία και τον πολωνικό λαό με τη μακρά ιστορική διαδρομή και τον ταραχώδη εθνικό βίο, ποιος είναι άραγε εκείνος που μπορεί να θέσει με ασφαλή τρόπο και κατηγορηματικό τόνο τα όρια μεταξύ αγνού πατριωτισμού – εθνισμού και εθνικισμού;

Σε τελική ανάλυση, το ζήτημα δεν είναι το πόσο δεξιός είναι ο Μπολσονάρου ή το πόσο αριστερός είναι ο Μοράλες, ούτε το εάν ο επικεφαλής του PiS, Jaroslaw Kaczynski, είναι κατά την άποψη ορισμένων πατριώτης και κατά την άποψη κάποιων άλλων εθνικιστής.

Αυτό που έχει κατά την άποψή μου σημασία είναι το εάν οι πολιτικοί αυτοί, με τις πρωτοβουλίες και τις ενέργειές τους, βελτιώνουν το βιοτικό και πνευματικό επίπεδο των κοινωνιών τους, συνεισφέροντας παράλληλα στην εμπέδωση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας.