Οικολογικές πόλεις -Οικολογικές γειτονιές

Με επιτυχία ολοκληρώθηκε η διημερίδα «ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΕΣ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΟΥ ΑΥΡΙΟ» που διοργάνωσε το Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS, την Πέμπτη 17 και την Παρασκευή 18 Ιουνίου 2010, στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, με την υποστήριξη της ΤΕΔΚΝΑ και του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών και υπό την αιγίδα της Γαλλικής Πρεσβείας. Δεκάδες σύνεδροι παρακολούθησαν τις ενδιαφέρουσες παρουσιάσεις των εισηγητών και συμμετείχαν στις συζητήσεις που ακολούθησαν, οι οποίες επικεντρώθηκαν στις δυνατότητες βελτίωσης της ποιότητας ζωής στην πόλη και στην ανάδειξη βιώσιμων μοντέλων αστικής ανάπτυξης.

Στην διημερίδα αναδείχθηκαν θεματικές, όπως η ιστορική εξέλιξη του αστικού τοπίου, τα αστικά χαρακτηριστικά των ευρω-μεσογειακών πόλεων, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην πόλη, η σημασία του παράκτιου μετώπου για την Αθήνα καθώς και των υδάτινων δρόμων που καταλήγουν στην θάλασσα, όπως ο Κηφισός. Επίσης συζητήθηκαν τα προγράμματα αστικών αναπλάσεων και δημιουργίας πεζόδρομων, στο κέντρο της Αθήνας, η βιώσιμη διαχείριση απορριμμάτων και υδατικών πόρων, η προστασία και συμβολή των πράσινων εκτάσεων και ορεινών όγκων της Αττικής (Υμηττός) καθώς και θέματα όπως η βιοκλιματική αρχιτεκτονική, η εξοικονόμηση ενέργειας και η βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος μέσω της χρήσης νέων υλικών και η βιώσιμη κινητικότητα, ως εργαλεία βελτίωσης του αστικού περιβάλλοντος. Παράλληλα παρουσιάστηκαν παραδείγματα Ευρωπαϊκών πόλεων, που κέρδισαν το στοίχημα της πράσινης ανάπτυξης, με ταυτόχρονη διερεύνηση των δυνατοτήτων μεταφοράς τους στην ευρω-μεσογειακή πραγματικότητα.

Από τις συζητήσεις και παρουσιάσεις του διημέρου έγινε προφανές ότι πρέπει να υπάρξει μια συντονισμένη προσπάθεια δημιουργίας οικολογικών γειτονιών και σταδιακής μεταμόρφωσης των αστικών μας ιστών σε βιώσιμα μοντέλα, στο πρότυπο και άλλων ευρωπαϊκών πόλεων, υπό το πρίσμα της ανάγκης προσαρμογής -ιδιαίτερα των μεσογειακών πόλεων- στις κλιματικές αλλαγές. Οι πόλεις μας στο πέρασμα των χρόνων έχουν αλλάξει και μαζί έχουν αλλάξει και οι ανάγκες που πρέπει να καλύψουν. Η σύγχρονη εποχή χαρακτηρίζεται από αυξημένη κινητικότητα και δυνατότητες κοινωνικής δικτύωσης, πέρα από τα φυσικά όρια του χώρου που βρισκόμαστε. Παράλληλα υπάρχει μεγάλη ανάγκη για κατοικίες σε περιορισμένη έκταση. Οι οικολογικές πόλεις και οι οικολογικές γειτονιές του αύριο δεν θα μοιάζουν με τις παραδοσιακές γειτονιές χαμηλής πληθυσμιακής πυκνότητας και ήπιας δόμησης. Πιθανότατα, θα είναι περιοχές υψηλής πληθυσμιακής πυκνότητας, συνδυασμένες με ευρύτατα δίκτυα μεταφορών και επικοινωνιών που θα μπορούν να συμβάλουν θετικά στο περιβαλλοντικό ισοζύγιο της πόλης, με την ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης ενέργειας, την μείωση της χρήσης του αυτοκινήτου, την ελάττωση των απορριμμάτων. Παράλληλα θα παρέχουν στους κατοίκους τους ποιοτικές υπηρεσίες και υψηλό βιοτικό επίπεδο, δημιουργώντας την αίσθηση της οικειότητας, της κοινωνικής συμμετοχής και της αρμονικής συνύπαρξης με τους συνανθρώπους αλλά και με την φύση.

Στη διάρκεια της πρώτης ημέρας συζητήθηκε η εξέλιξη του μεσογειακού αστικού τοπίου, οι τάσεις και οι προοπτικές του αστικού χώρου, δόθηκαν παραδείγματα πρακτικών που στοχεύουν στην δημιουργία βιώσιμων πόλεων και τέθηκαν σκέψεις και προβληματισμοί για τον ορισμό αλλά και την μορφή που μπορεί να έχει η σύγχρονη και μελλοντική «οικολογική πόλη» και η «οικολογική γειτονιά».

Κατά τους χαιρετισμούς του διημέρου, ο κος Nour-Dine Amlaiky Πανεπιστημιακός και Επιστημονικός ακόλουθος στο Γαλλικό Ινστιτούτο αναφέρθηκε στις συνεχείς δράσεις του Γαλλικού Ινστιτούτου σε θέματα βιώσιμων πόλεων. Η κα Ντίνα Μπέη, Υπερνομάρχης Αθηνών – Πειραιώς, εκπροσωπώντας και την Συνεργασία των 12 Φορέων για το Περιβάλλον, επεσήμανε ότι τα σημερινά αστικά προβλήματα απαιτούν άμεση αντιμετώπιση. Χαρακτήρισε τους ελεύθερους χώρους της Αθήνας (Ελληνικό, Υμηττός, Τουρκοβούνια κλπ) ως τα μεγάλα στοιχήματα που πρέπει να κερδηθούν και τόνισε ότι «καμία πόλη και καμία γειτονιά δεν μπορεί να ζήσει χωρίς τις ανάσες που παρέχουν τέτοιοι ελεύθεροι χώροι». Τέλος συνεχάρη τις περιβαλλοντικές οργανώσεις για την συμβολή τους στην διαμόρφωση περιβαλλοντικής συνείδησης. Ο κος Δημήτρης Καλογερόπουλος, Πρόεδρος της ΤΕΔΚΝΑ- Τοπική Ένωση Δήμων & Κοινοτήτων Νομού Αττικής, και Δήμαρχος Αιγάλεω, αναφέρθηκε στο φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας τονίζοντας ότι πρέπει να αντιμετωπιστεί με διάφορα εργαλεία, όπως τα έξυπνα νέα υλικά για τον περιορισμό της υψηλής θερμοκρασίας, τους χώρους πρασίνου και τη συμβολή της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής στα κτίρια και τους ελεύθερους χώρους. Όσον αφορά στην διαχείριση απορριμμάτων επεσήμανε ότι δυστυχώς δίνεται έμφαση στην διαχείριση, με γνώμονα την κερδοφορία και όχι την πραγματικά αποτελεσματική διαχείριση των υλικών. Κλείνοντας τόνισε ότι «Δεν υπάρχουν άλλα περιθώρια. Το οξυγόνο, ο καθαρός αέρας και οι ελεύθεροι χώροι πρέπει να επιστρέψουν στην Αθήνα». Γι αυτό τον σκοπό το κράτος, οι φορείς οι επιστήμονες, οι ΜΚΟ και όλοι οι εμπλεκόμενοι, οφείλουν να συνεργαστούν αρμονικά. Στην συνέχεια ο κος Ευάγγελος Κουκιάσας, Πρόεδρος Δ.Σ. του Δικτύου ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS, δήλωσε: «Η ανάπτυξη των οικο-γειτονιών σε μια ελληνική πόλη, προϋποθέτει ένα σύνολο νομικών και πολεοδομικών παρεμβάσεων, μια δημοτική αρχή που να θέλει να επενδύσει σε μια γειτονιά με ποιότητα ζωής και να ξεπερνά τα εμπόδια που παρουσιάζονται κατά την υλοποίηση έργων και παρεμβάσεων, πάνω από όλα όμως θέλει την αποδοχή και την συμμετοχή των πολιτών τόσο για το δικό τους χώρο όσο και για τους κοινόχρηστους χώρους». «Η βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων, η εναλλακτική διαχείριση των αστικών αποβλήτων, η προστασία του παράκτιου οικοσυστήματος, η προστασία και διατήρηση της βιοποικιλότητας μέσα στην πόλη, είναι αυτά που καθορίζουν τελικά την ανάπτυξη μιας οικο – γειτονιάς». Τέλος η κα Μαρία Καλτσά Αρχιτέκτων, Γενική Γραμματέας Χωροταξίας και Αστικού Περιβάλλοντος ΥΠΕΚΑ, μιλώντας για «τον πολιτισμό της καθημερινότητας» ανέφερε την ανάγκη για παρουσία χώματος και ελεύθερων χώρων στην πόλη, ως συστατικού βελτίωσης του αστικού περιβάλλοντος. Η Αθήνα αλλάζει και μαζί αλλάζουν και πολίτες της. Η ανασυγκρότηση της πόλης πρέπει να γίνει συνολικά λαμβάνοντας υπόψη τους 3 βασικούς πυλώνες ανάπτυξης. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ – ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ – ΚΟΙΝΩΝΙΑ. Τέλος, έδωσε έμφαση στον «πολυνησιακό χαρακτήρα» της Ελλάδος και τα ιδιαίτερα και μοναδικά στην Ευρώπη χαρακτηριστικά του νησιωτικού χώρου και του παράκτιου μετώπου, της Ελλάδας, που προσδίδουν πλεονεκτήματα τα οποία δεν έχουμε εκμεταλλευτεί κατάλληλα.

Α ΘΕΜΑΤΙΚΗ: Το Ευρω-Μεσογειακό Αστικό Τοπίο εν Εξελίξει.

Αστικός σχεδιασμός: τάσεις, προοπτικές και διαφοροποιήσεις σε ευρώ-μεσογειακό επίπεδο

Περνώντας στις παρουσιάσεις της πρώτης θεματικής «Αστικός σχεδιασμός: τάσεις, προοπτικές και διαφοροποιήσεις σε ευρώ-μεσογειακό επίπεδο», ο κος Δημήτρης Καρύδης, Αρχιτέκτων, Πολεοδόμος, Καθηγητής EMΠ ανέλυσε την Ιστορική Εξέλιξη του αστικού χώρου αναφερόμενος σε εκείνες τις ‘στιγμές’ ή σε εκείνα τα παραδείγματα του παρελθόντος μέσα από τα οποία αναδύονται χρήσιμες υπομνήσεις ή προειδοποιήσεις. «Η ιστορία διδάσκει αρχές οικολογικού σχεδιασμού κτιρίων», καθώς μπορούμε να εντοπίσουμε παθητικά συστήματα εξοικονόμησης ενέργειας (και για θέρμανση και για ψύξη) στις αρχιτεκτονικές δομές του παρελθόντος. Χρησιμοποιώντας παραδείγματα από τον Ελληνικό και από τον εκτός Ελλάδας χώρο, με αφετηρία τον 19ο αιώνα, και καταλήγοντας στα σύγχρονα ζητήματα αιχμής, αναφέρθηκε στη σχέση της πόλης με το φυσικό της περιβάλλον, στην κατασκευή ενός προτύπου αστικής ζωής, που ενσωματώνει με ιδιότυπο τρόπο τις περιβαλλοντικές διαστάσεις και στην κεφαλαιοποίηση της εμπειρίας για μια εναλλακτική προσέγγιση της σύγχρονης ζωής στις πόλεις. Σχετικά με τους ελεύθερους χώρους, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε «Χώρος είναι η αφαίρεση του συγκεκριμένου». Σημαντική παράμετρος στην αξιολόγηση της πόλης είναι η πυκνότητα κατοίκησης, και πέρα από το μέγεθος σε αριθμούς και σε έκταση, πολύ σημαντικός είναι και ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού. Αναφέρθηκε εκτενώς στην απουσία αστικού σχεδιασμού με αρμονική ένταξη του ίχνους της πόλης πάνω στην θάλασσα, με αποτέλεσμα την μη εκμετάλλευση των χαρακτηριστικών του παράκτιου μετώπου, όπως είναι ο ψυχρός αέρας που έρχεται από την θάλασσα και έχει δυνατότητες ψύξης και αερισμού της πόλης. Όπως χαρακτηριστικά τόνισε «Οι σύγχρονες πόλεις έχουν χτίσει 27.000 χλμ τσιμεντένιου τοίχου στα 47.000 χλμ συνολικής μεσογειακής ακτογραμμής». Επίσης επεσήμανε τα θετικά σημεία της ύπαρξης ποταμών και ρεμάτων μέσα στην πόλη καθώς αυτά συμβάλλουν, μεταξύ άλλων, και στην εξάπλωση της πράσινης έκτασης μέσα στην πόλη. Τα παλαιότερα χρόνια οι υδάτινοι δρόμοι μέσα στην πόλη θεωρήθηκαν ανεπιθύμητοι και οι περισσότεροι θάφτηκαν, σκεπάστηκαν και εξαφανίστηκαν. Σήμερα με σωστή διαχείριση των υδάτων, ώστε αυτά να παραμένουν καθαρά, μπορούμε να επαναφέρουμε τους ποταμούς στο προσκήνιο, ώστε να απολαύσουμε επιτέλους τα οφέλη που φέρουν μαζί τους.

Στην συνέχεια ο κος Giovanni Spalla, Καθηγητής, Τμήμα Μηχανικών, Τομέας Πολεοδομίας, Πανεπιστήμιο Genoa, έθεσε το θέμα των οικογειτονιών για την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Παρουσίασε παραδείγματα από πόλεις, που προσπαθούν να συνδέσουν το σύγχρονο με το παλιό και ανέδειξε τα προβλήματα που προκύπτουν. Είναι κάτι εύκολο στη θεωρία αλλά δύσκολο στην πράξη. Μίλησε για μελέτη των μελλοντικών δυνατοτήτων οικοδόμησης μιας πόλης των πολιτών και όχι των κερδοσκοπικών εταιριών ακινήτων. Συγκεκριμένα δήλωσε ότι «χωρίς δημόσιους χώρους δεν μπορούμε να έχουμε βιώσιμες γειτονιές». Πριν από το σχέδιο πρέπει να γίνεται περιβαλλοντική αξιολόγηση των επιπτώσεων μιας γειτονιάς που θέλουμε να οικοδομήσουμε, καθώς επίσης να υπολογίσουμε από πριν το κοινωνικό κόστος του σχεδίου. Αναφέρθηκε στη «μετανάστευση» διαφόρων αρχιτεκτονικών μορφών στη Μεσόγειο, αντλώντας το παράδειγμα της εκκλησίας της Αγ.Ειρήνης. Συγκεκριμένα για την Αθήνα είπε «πώς μία πόλη με λιμάνι θα πρέπει να ψάξει την ταυτότητά της μεταξύ θάλασσας και χέρσου». Η ιστορία θα πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψιν στον σχεδιασμό της κάθε πόλης και θα πρέπει να δίνεται ο λόγος και στους πολίτες για να εκφράζουν την γνώμη τους και να μετέχουν στην διαμόρφωση του χώρου που ζουν.

Ακολούθησε η κα Μυρσίνη Κουκιάσα, Υπεύθυνη Διοργάνωσης Εκδηλώσεων του Δικτύου ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS η οποία εστίασε στο βραβείο της ευρωπαϊκής πράσινης πρωτεύουσας, στους περιβαλλοντικούς τομείς ( π.χ. κλιματική αλλαγή, ποιότητα της ατμόσφαιρας) στους οποίους βαθμολογούνται οι υποψήφιες πόλεις και στην αλληλεπίδραση-σημαντικότητά τους όσον αφορά στις τάσεις και προοπτικές του αστικού σχεδιασμού. Επίσης η κα Κουκιάσα αναφέρθηκε ακροθιγώς σε πολιτικές-στρατηγικές της ΕΕ για το περιβάλλον και τον αστικό σχεδιασμό. Το βραβείο ευρωπαϊκής πράσινης πρωτεύουσας μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη βάση του ως εργαλείο αστικού σχεδιασμού για ευρωπαϊκές και μεσογειακές πόλεις και να επηρεάσει εξελίξεις στον τομέα του αστικού σχεδιασμού.

Η κα Μαρία Μαντουβάλου, Ομότιμη Καθηγήτρια Πολεοδομίας ΕΜΠ, μέλος του ΟΡΣΑ χαρακτήρισε τον 21ο αιώνα ως τον αιώνα των πόλεων. Ο κίνδυνος και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε δεν προέρχονται τόσο από το μέγεθος όσο από την οργάνωση των πόλεων. Αναφέρθηκε εκτενώς στην κοινωνική διάσταση των γειτονιών και των πόλεων. Δεν πρέπει να συζητάμε μόνο για Οικογειτονιές με την έννοια της οικολογίας αλλά για «ευαίσθητες» γειτονιές που ενσωματώνουν την έννοια της κοινωνικής μέριμνας. Να δούμε την γειτονιά σας εργαλείο διαχείρισης αστικού σχεδιασμού, αλλά παράλληλα και κοινωνικού σχεδιασμού. Τέλος αναφέρθηκε στην υποβάθμιση του ιστορικού κέντρου της Αθήνας και εστίασε στα σημεία εκείνα, που επιτρέπουν την επικοινωνία μεταξύ των διάφορων κοινωνικών ομάδων της πόλης.

Στη συνέχεια ο κος Νίκος Μπελαβίλας, Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος, Επίκουρος Καθηγητής ΕΜΠ έθεσε προβληματισμούς και ερωτήματα σχετικά με την έννοια της γειτονιάς στην σύγχρονη πόλη. Η γειτονιά είναι το μείγμα από ανθρώπους και κτίρια, μία κοινωνική ομάδα που συνυπάρχει χωρικά. Η παραδοσιακή έννοια της γειτονιάς έρχεται σε απάντηση στην «Αθήνα της αντιπαροχής». Από τις προηγούμενες δεκαετίες έγιναν προσπάθειες για δημιουργία γειτονιών, με όραμα για μια Αθήνα με ανθρώπινη έννοια και κοινωνική ζωή. Παρ όλα αυτά, 30 χρόνια μετά, η έννοια της γειτονιάς, όπως οι περισσότεροι την έχουμε στο μυαλό μας, με εξαίρεση τα Εξάρχεια όπου παρατηρείται η δημιουργία γειτονιάς ως συνειδητής οργάνωσης κατοίκων, εντοπίζεται κυρίως σε τόπους «προβληματικούς», «ανεπιθύμητους» (προσφυγικά, τσιγγάνικοι καταυλισμοί), όπου κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες προσπαθούν να επιβιώσουν. Ποια λοιπόν η σύγχρονη μορφή της γειτονιάς ; Οι σημερινές κοινωνικές δομές έχουν προσδώσει μια κινητικότητα και μια εξωστρέφεια στις δράσεις μας. Έχουμε πια δυνατότητα επικοινωνίας με ανθρώπους πολύ πιο πέρα από τις φυσικές δυνατότητες και όρια. Η κοινωνική δικτύωση και οι νέοι τρόποι μετακίνησης έχουν αλλάξει τα δεδομένα της γειτονιάς. Με βάση αυτά τα χαρακτηριστικά οι νέες γειτονιές θα είναι πολύ διαφορετικές κοινωνικά και χωρικά από τις παραδοσιακές.

Η πρώτη ημέρα έκλεισε με την προβολή του ντοκιμαντέρ «τα Παιδία δεν παίζει», μια παραγωγή της Anemon Production, σε σκηνοθεσία Αγγελής Ανδρικοπούλου και Αργύρη Τσεπελίκα, που αναδεικνύει με άμεσο και ρεαλιστικό τρόπο την ανάγκη (ιδιαίτερα των παιδιών) για ελεύθερους χώρους, χώρους όπου οι μικροί κάτοικοι της πόλης μπορούν να συναντιούνται και να εκφράζονται μέσα από το παιχνίδι. Παράλληλα στην ταινία αναδείχθηκαν και οι γραφειοκρατικές δυσκολίες και αγκυλώσεις που δυσχεραίνουν ακόμα περισσότερο την εξεύρεση και αξιοποίηση νέων ελεύθερων χώρων στις ήδη πυκνοκατοικημένες ελληνικές πόλεις.

Β ΘΕΜΑΤΙΚΗ: Σχεδιάζοντας βιώσιμες πόλεις.

Στρατηγικός σχεδιασμός και μεγάλες αστικές αναπλάσεις

Η δεύτερη μέρα συνεχίστηκε με συζητήσεις για τον σχεδιασμό των βιώσιμων πόλεων, την επιστροφή της φύσης μέσα στην πόλη, τις απαιτούμενες παρεμβάσεις σε επίπεδο γειτονιάς και έκλεισε με συζήτηση στρογγυλής τράπεζας για την διαμόρφωση του αστικού περιβάλλοντος του αύριο.

Η κα Stéphanie Strasser, Προϊσταμένη Υπηρεσίας Αστικού Σχεδιασμού της αστικής Κοινότητας Στρασβούργου μοιράστηκε την εμπειρία της στα θέματα βιώσιμου αστικού σχεδιασμού. Μίλησε για τον κεντρικό ρόλο του ποταμού Ρήνου, που διασχίζει την πόλη, στον γενικό αστικό σχεδιασμό, την παράλληλη σύγχρονη αστική ανάπτυξη με σεβασμό στο παλαιό ιστορικό κέντρο, αλλά και για την κοινωνική διάσταση του σχεδιασμού, με την κατασκευή νέων κατοικιών που απευθύνονται σε χαμηλού οικονομικού επιπέδου κατοίκους της πόλης. Στόχος είναι η ενίσχυση του πράσινου δικτύου της πόλης, που καταλαμβάνει ήδη το 30 % της συνολικής έκτασης, με αξιοποίηση των υδάτινων δρόμων. Σημαντική κρίνεται και η ενίσχυση της βιολογικής καλλιέργειας με τη συνεργασία τοπικών παραγωγών κοντά στην πόλη. Άλλο ένα θέμα που χρήζει προσοχής είναι η εφαρμογή της συμμετοχικής δημοκρατίας με τη θέσπιση συμβουλίων σε επίπεδο γειτονιάς. Οργανισμοί, ενώσεις και κάτοικοι έχουν την δυνατότητα να εκφραστούν και να προτείνουν λύσεις. Τέλος, αναφέρθηκαν παραδείγματα εφαρμογής που στόχο έχουν νέες αστικές μορφές πιο πυκνές πληθυσμιακά αλλά με καλύτερες παροχές και καλύτερη ποιότητα ζωής, μέσω ανανέωσης εγκαταλελειμμένων εδαφών, επαναπροσδιορισμό των χρήσεων γης, αποκλεισμό του αυτοκινήτου από την περιοχή με παράλληλη ενίσχυση του ρόλου των ΜΜΜ και ενεργειακή αυτονομία μέσω της χρήσης ΑΠΕ σε επίπεδο γειτονιάς.

Στην συνέχεια η κα Μάρω Ευαγγελίδου, Πολεοδόμος-Χωροτάκτης, Υπεύθυνη του τομέα Ειδικών Μελετών του Οργανισμού Αθήνας, ανέλυσε την δυναμική του παράκτιου χώρου και αναφέρθηκε στην ολοκληρωμένη διαχείριση της παράκτιας ζώνης (ΟΔΠΖ), περιγράφοντας τις δράσεις και τον σχεδιασμό των σχετικών φορέων για το παραλιακό μέτωπο της Αθήνας. Το παράκτιο μέτωπο που εκτείνεται τόσο ανατολικά και νότια της Αθήνας (Φάληρο-Ελληνικό-Γλυφάδα) όσο και δυτικά (Πειραιάς-Πέραμα-Ελευσίνα) αποτελεί σημαντικό «χωρικό κεφάλαιο» για την Αθήνα. Η ενσωμάτωσή του, ως στοιχείο της ταυτότητας της πόλης, θα συμβάλει καταλυτικά στην αναβάθμιση του διεθνούς ρόλου και εικόνας της πόλης. Τα παραδοσιακά κανονιστικά σχέδια χρήσεων γης αναδεικνύονται ανεπαρκή για την αντιμετώπιση των απαιτήσεων της ολοκληρωμένης διαχείρισης. Η ΟΔΠΖ είναι ευκολότερη, όπου υπάρχει τάση υιοθέτησης πρακτικών στρατηγικού σχεδιασμού σε τοπικό επίπεδο. Δυστυχώς η κατάτμηση των δημόσιων χώρων και η πολύ-αρμοδιότητα, καθιστούν πολύ δύσκολο τον σχεδιασμό και την υλοποίηση προτάσεων. Είναι απαραίτητη η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των φορέων προκειμένου να καταλήξουμε σε αποτελεσματικά και υλοποιήσιμα σχέδια σε λογικά χρονικά πλαίσια.

Η κα Ντόρα Γαλάνη, Αρχιτέκτων-Μηχανικός-Πολεοδόμος, Πρόεδρος Δ.Σ. & Διευθύνων Σύμβουλος Εταιρίας Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων και Αναπλάσεις Α.Ε. παρουσίασε τα προγράμματα ενοποίησης αρχαιολογικών χώρων (Διον. Αρεοπαγίτου – Αποστόλου Παύλου) καθώς και άλλες σημαντικές αναπλάσεις πεζόδρομων και πλατειών σε κρίσιμα σημεία στην Αθήνα. Αναφέρθηκε χαρακτηριστικά στις δυσκολίες και τις αρχικές αντιρρήσεις, που αντιμετωπίζουν τέτοιες αναπλάσεις, καθώς αλλάζουν ριζικά τον οδικό χάρτη και τόνισε ότι το κέντρο δεν πρέπει να εγκαταλειφθεί, καθώς αποτελεί πόλο έλξης και ανάπτυξης.

Κλείνοντας την πρώτη ενότητα, ο κος Γιάννης Πολύζος, Πρόεδρος Οργανισμού Αθήνας/ΥΠΕΚΑ – Καθηγητής ΕΜΠ, αναφέρθηκε στο νέο Ρυθμιστικό και τον Στρατηγικό Σχεδιασμό για την Αθήνα του 2020, που στοχεύει στην βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός απαιτείται μείωση του οικολογικού αποτυπώματος της πόλης και ανάσχεση της επέκτασης του δομημένου χώρου σε βάρος των ελεύθερων χώρων. Πρέπει να αποτραπεί η περαιτέρω επέκταση της πόλης προς τα Μεσόγεια και να στραφούμε σε μια συμπαγή και πιο συνεκτική μορφή πόλης. Σημαντικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια έχει και η ενίσχυση της «κεντρικότητας» με την αντιμετώπιση της γκετοποίησης, που παρατηρείται σε διάφορες περιοχές της Αθήνας, σε συνδυασμό με την ανάδειξη του ιστορικού κέντρου. Το νέο ρυθμιστικό σχέδιο προβλέπει αυτές τις παρεμβάσεις. Καίριο ρόλο στην διαμόρφωση της νέας πόλης έχει και η ανάδειξη του αστικού και περιαστικού πρασίνου, (πάρκα και μεγάλες εκτάσεις όπως ο Υμηττός) αλλά και η ανάκτηση του θαλάσσιου μετώπου και η στροφή προς αυτό. Τέλος ο κος Πολύζος αναφέρθηκε στην βιώσιμη κινητικότητα ως πρόκληση, που περιέχει μια νέα πολιτική για τις μεταφορές, με την ενίσχυση των ΜΜΜ και την ελαχιστοποίηση της χρήσης αυτοκινήτου μέσα στην πόλη.

Επιστροφή της Φύσης μέσα στην πόλη

Η ενότητα ξεκίνησε με τον κο Νικηφόρο Πλυτά, Υπεύθυνο Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής του Δικτύου ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS, ο οποίος επεσήμανε την σημασία των πράσινων χώρων και των υδάτινων δρόμων μέσα στην πόλη. Τα οφέλη είναι περιβαλλοντικά, ποιοτικά και αισθητικά αλλά υπάρχουν και άλλες πολύ σημαντικές παράμετροι. Οι κλιματικές μεταβολές σε συνδυασμό με την παρούσα αστική δόμηση και δραστηριότητα (φαινόμενο της αστικής νησίδας) αυξάνουν την θερμοκρασία της πόλης σε επικίνδυνα επίπεδα. Οι πράσινοι χώροι συμβάλλουν καταλυτικά στην μείωση της θερμοκρασίας τοπικά. Πολύ σημαντική είναι και η κοινωνική διάσταση των ελεύθερων και πράσινων χώρων καθώς παρέχουν ένα χώρο για κοινωνική δικτύωση και εκτόνωση και σε αυτούς βρίσκουν διέξοδο οικονομικά ασθενείς ομάδες πληθυσμών, που δεν έχουν την δυνατότητα να μετέχουν σε οργανωμένες αθλητικές δραστηριότητες. Σημαντικά είναι τα οφέλη και για την υγεία τόσο σε ψυχικό όσο και σε σωματικό επίπεδο, όπως καταδεικνύουν σχετικές πανεπιστημιακές μελέτες.

Ο κος Αλέξανδρος Παπαγιάννης, Φυσικός της Ατμόσφαιρας, Αν. Καθηγητής ΕΜΠ, μίλησε για την ατμοσφαιρική ρύπανση στην Αθήνα, τονίζοντας ότι το νέφος έχει γίνει πια μόνιμος κάτοικος της Αθήνας η οποία πάσχει από μεγάλες υπερβάσεις ορίων [κυρίως από μεταφορές & βιομηχανία], σε Όζον (Ο3), Υδρογονάνθρακες, HCs Βενζόλιο-Τολουόλιο-Ξυλένιο (BTEX), Αιωρούμενα Σωματίδια (PM10) Οξείδια του αζώτου (ΝΟ+ΝΟ2). Απαιτείται η επανασχεδίαση του δικτύου μέτρησης της αέριας ρύπανσης και η συνέργεια των επιτόπιων μετρήσεων (ΥΠΕΚΑ) με άλλες τεχνικές μέτρησης της αέριας ρύπανσης για την αποτελεσματικότερη διαχείριση και έλεγχο της αέριας ρύπανσης. Για την βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος και την μείωση της ρύπανσης προτάθηκαν η χρήση ειδικών φίλτρων συγκράτησης των σωματιδίων ή άλλων ρύπων στις βιομηχανίες, η αδρανοποίηση των εκπεμπόμενων αέριων ρύπων (π.χ. SO2), ο έλεγχος των κινητήρων των οχημάτων, η αποθάρρυνση της χρήσης του IX επιβατηγού αυτοκινήτου, ιδίως στο κέντρο της πόλης, και η παράλληλη ενίσχυση των ΜΜΜ, η αύξηση των ελεύθερων & πράσινων χώρων και η ανάδειξη των υδάτινων δρόμων της Αττικής (πχ Κηφισός).

Στην συνέχεια ο κος Νίκος Χαρδαλιάς, Πρόεδρος ΣΠΑΥ, Δήμαρχος Βύρωνα, αναφέρθηκε στον Υμηττό ως τον τελευταίο πνεύμονα πρασίνου την πόλης, στον οποίο όμως υπάρχουν πολλές ασύμβατες χρήσεις. Αναφέρθηκε στο υπό εξέταση ΠΔ, το οποίο χαρακτήρισε «μη τολμηρό» και εξέφρασε την άποψη ότι στον Υμηττό θα πρέπει να απαγορευτεί κάθε χτίσιμο με συμβατικά υλικά (χρήση μονό φυσικών υλικών, ξύλο-πέτρες-χώμα). Επίσης τόνισε ότι είναι απαραίτητη η ίδρυση δασαρχείου στον Υμηττό, η απομάκρυνση των οχλουσών δραστηριοτήτων και η πλήρης αποκατάσταση των καμένων εκτάσεων. Τέλος επεσήμανε την έλλειψη μέτρων πρόληψης καθώς, όπως είπε χαρακτηριστικά, βρισκόμαστε στην 50η μέρα της αντιπυρικής περιόδου, το υπουργείο δεν έχει λάβει κανένα προληπτικό μέτρο και ο Υμηττός είναι πιο ανοχύρωτος από ποτέ.

Ο κος Απόστολος Άνδρου, Δασολόγος – Περιβαλλοντολόγος , Πρόεδρος Φορέα διαχείρισης και Ανάπλασης Κηφισού έφερε στο προσκήνιο τους υδάτινους δρόμους της Αττικής και συγκεκριμένα τον Κηφισό, κάνοντας μια αναφορά στις ιστορικές φάσεις του ποταμού και στο πλούσιο δίκτυο ρεμάτων του, που κατά καιρούς μπαζώθηκαν, καταπατήθηκαν ή καλύφθηκαν. Η οικιστική ανάπτυξη συντέλεσε στην χρήση του ποταμού για βοθρολύμματα η οποία, σε συνδυασμό με την βιομηχανική απόρριψη υλικών, είχε αποτέλεσμα την δραματική υποβάθμιση της ποιότητας του νερού. Παρ όλα αυτά, υπάρχει ακόμα η δυνατότητα αποκατάστασης και ανάπλασης του Κηφισού που μπορεί να προσδώσει στην Αθήνα πολλά ποιοτικά χαρακτηριστικά.

Στο τέλος αυτής της ενότητας η κα Ευγενία Πανώριου, από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία & και η Νίκη Κακαλή εκ μέρους της νικήτριας ομάδας του Φοιτητικού Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού Ιδεών «Τοπίο, Περιβάλλον & Αρχιτεκτονική», εστίασαν στο πάρκο Τρίτση ως ένα παράδειγμα αδόμητου πράσινου χώρου της Αθήνας. Στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες υπάρχει μέριμνα για τους ελεύθερους χώρους, από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Στο Λεκανοπέδιο της Αθήνας υπάρχει επιτακτική ανάγκη για αστικές κοινόχρηστες επιφάνειες καθώς η Αθήνα έχει πολύ χαμηλή αναλογία m2 πρασίνου/κάτοικο.

Γ ΘΕΜΑΤΙΚΗ : Παρεμβάσεις σε επίπεδο γειτονιάς.

Οικολογικές γειτονιές – η λύση σε τοπικό επίπεδο

Σε αυτή την ενότητα παρουσιάστηκαν λύσεις και προτάσεις σε επίπεδο κτιρίου-οικοδομικού τετραγώνου ή σε επίπεδο γειτονιάς. Η κα Δήμητρα Σιατίτσα, Αρχιτέκτων, παρουσίασε πρακτικές και παραδείγματα βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής, που ενσωματώνονται στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Μεσογείου. Τέτοια συστήματα προσαρμόζουν τα κτίρια στις τοπικές κλιματολογικές συνθήκες έτσι ώστε να εκμεταλλεύονται πχ τον άνεμο για απαγωγή θερμότητας, και την θερμική αδράνεια του εδάφους για προστασία από τις υψηλές θερμοκρασίες. Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική των Κυκλάδων ενσωματώνει πολλά τέτοια στοιχεία. Δυστυχώς σήμερα δίνεται περισσότερη έμφαση στον μηχανολογικό εξοπλισμό των κτιρίων και την θωράκιση του κελύφους και παραβλέπονται οι τεχνικές παθητικής ενεργειακής διαχείρισης που δεν απαιτούν πολύπλοκο μηχανολογικό εξοπλισμό, ούτε καύσιμα για να λειτουργήσουν αλλά προαπαιτούν (τις περισσότερες φορές) πρόβλεψη κατά την κατασκευή του κτιρίου για την σχετική αρχιτεκτονική διαμόρφωση.

Στην συνέχεια ο κος Ματθαίος Σανταμούρης, Τμήμα Φυσικής Εργαστήριο Φυσικής και Κτιριακού Περιβάλλοντος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, μίλησε για βιοκλιματικό σχεδιασμό ελεύθερων χώρων και την χρήση «έξυπνων» ή «ψυχρών» υλικών. Η κλιματική μεταβολή έχει ως συνέπεια την αύξηση της θερμοκρασίας και την αύξηση του φαινομένου της θερμικής νησίδας. Επακόλουθα, σημειώνεται αύξηση της συχνότητας των καυσώνων και γενικότερα αύξηση των περιόδων με θερμοκρασίες πάνω από 37-40 OC. Εξαιτίας της σημαντικής αύξησης της θερμοκρασίας απαιτείται ιδιαίτερα σημαντική αύξηση της ενέργειας για κλιματισμό στις διαφορές περιοχές της Αθήνας. Συγκεκριμένα στο κέντρο της πόλης απαιτείται σχεδόν διπλάσια κατανάλωση από ότι στα βόρεια προάστια.

Ενδεικτικά η θερμοκρασία της ασφάλτου μια θερμή μέρα μπορεί να φτάσει και να υπερβεί τους 60 OC. Για την αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων είναι πολύ αποτελεσματική η χρήση των «ψυχρών υλικών», των υλικών με αυξημένη ανακλαστικότητα, η χρήση των οποίων σε πεζοδρόμια πλατείες και δρόμους μπορεί να μειώσει την θερμοκρασία περιβάλλοντος έως και 3 OC.

Ακολούθησε ο κος Θάνος Βλαστός, Αρχιτέκτων – Συγκοινωνιολόγος, Καθηγητής ΕΜΠ, θέτοντας θέματα βιώσιμης αστικής κινητικότητας και προσδιορισμού της έννοιας των οικογειτονιών. Τόνισε ότι οι σημερινές πόλεις είναι φτιαγμένες για το αυτοκίνητο, το οποίο καταλαμβάνει οποιοδήποτε διαθέσιμο χώρο σε πεζοδρόμια, πεζόδρομους και ελεύθερους χώρους της πόλης. Ενδεικτικά, σύμφωνα με σχετική έρευνα, οι κάτοικοι των Αθηνών όσο απομακρύνονται από το κέντρο τόσο λιγότερο αυξάνουν την χρήση του ΙΧ και μειώνουν την χρήση ΜΜΜ. Το αστικό στοίχημα του 21ου αιώνα είναι συνώνυμο με τη μεταμόρφωση της πόλης της βαρβαρότητας και της αυθαιρεσίας σε πόλη υγιή χαρούμενη, πολύχρωμη, πολυπολιτισμική, ανθρώπινη. Η πρόκληση για την σύγχρονη πόλη προέρχεται από τις ανάγκες της για πυκνότητα πληθυσμού, ευρύ δίκτυο μετακινήσεων και παροχή υψηλών υπηρεσιών κρατώντας παράλληλα το οικολογικό της αποτύπωμα χαμηλά. Σε αυτό θα συμβάλει η συνύπαρξη δραστηριοτήτων και κατοικίας μαζί με ένα διευρυμένο δίκτυο μεταφορών και σταθμών επικοινωνίας.

Ο κος Φίλιππος Κυρκίτσος, Πρόεδρος Οικολογικής Εταιρίας Ανακύκλωσης, τόνισε ότι στόχος για την αποτελεσματική διαχείριση απορριμμάτων είναι η μηδενική παραγωγή σκουπιδιών/αποβλήτων μέσω της ανακύκλωσης και της σωστής επαναχρησιμοποίησης υλικών. Επίσης έδωσε έμφαση στην αλλαγή του τρόπου με τον οποίο τιμολογείται η υπηρεσία αποκομιδής τονίζοντας ότι θα πρέπει να υπολογίζονται με τα κιλά των σκουπιδιών που παράγει ο καθένας και όχι με τα τετραγωνικά των κατοικιών δίνοντας πραγματικό κίνητρο για μείωση των απορριμμάτων.

Τέλος ο κος Δημήτρης Κομματάς, Υπεύθυνος Υδατικών Πόρων του Δικτύου ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS, αναφέρθηκε στην ανάγκη για εξοικονόμηση και αποτελεσματική διαχείριση των υδατικών πόρων, ως ένα απαραίτητο βήμα για την μετάβασή μας σε ένα βιώσιμο αστικό μοντέλο.

Στην συζήτηση στρογγυλής τράπεζας που ακολούθησε και ολοκλήρωσε τη διημερίδα, ο κος Florent Chappel , Υπεύθυνος για την Πολιτική Οικολογικών Γειτονιών, Γαλλικό Υπουργείο Οικολογίας, Ενέργειας, Αειφόρου Ανάπτυξης και Θάλασσας ανέπτυξε την πολιτική που εφαρμόζεται στην Γαλλία Du Grenelle Environnement (2007) aux EcoQuartiers παραθέτοντας τα εργαλεία, τις αποφάσεις και τις δεσμεύσεις στις οποίες κατέληξε το όλο σχέδιο για την δημιουργία βιώσιμων οικογειτονιών, φέρνοντας και μερικά παραδείγματα από εφαρμογές σε μικρές πόλεις της Γαλλίας. Ο κος Προκόπης Δούκας δημοσιογράφος συντόνισε την συζήτηση που ακολούθησε στην οποία ο κος Σπύρος Αρβανιτάκης, Διευθυντής Τοπικής Ανάπτυξης ΤΕΔΚΝΑ, αναφέρθηκε στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Μεσόγειος αναφορικά με την κλιματική αλλαγή και τόνισε ότι το μοντέλο της οικογειτονιάς είναι η απάντηση των μεσογειακών χωρών σε αυτή την πρόκληση. Στην συνέχεια τέθηκε το θέμα της ευθύνης της τοπικής αυτοδιοίκησης, η οποία έχει ήδη να λύσει τεράστια προβλήματα όπως την γραφειοκρατία, παγιωμένες αντιλήψεις του παρελθόντος καθώς και σχετικές αναποτελεσματικότητες στην ανάληψη δράσεων. Η κα Θεοδότα Νάντσου, Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Πολιτικής WWF, Μέλος εκτελεστικής επιτροπής ΟΡΣΑ, ανέφερε ότι η κρίση είναι μια ευκαιρία για αλλαγή προς το καλύτερο. Με μοχλό τις πράσινες πολιτικές και πρακτικές, η Αθήνα μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο. Όπως δήλωσε με αφετηρία το ρυθμιστικό σχέδιο του Τρίτση και τις κατάλληλες επικαιροποιήσεις, μπορούμε να επέμβουμε στην πόλη μέχρι το επίπεδο της γειτονιάς. Η κα Χριστίνα Θεοχάρη, Επιμελήτρια, Μόνιμη Επιτροπή Περιβάλλοντος TEE, αναφέρθηκε στην σημασία του αστικού και περιαστικού πρασίνου για την θερμική ισορροπία της πόλης καθώς και στην σημασία των ελεύθερων χώρων. Η κα Άννυ Μητροπούλου, Διευθύντρια του Δικτύου ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS, τόνισε τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα που πρέπει να έχουν οι οικογειτονιές καθώς και την ανάγκη για ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής, κοινωνικής αλλά και πολιτισμικής διάστασης σε κάθε πρόγραμμα ανάπλασης.

Ακολούθησε συζήτηση με το κοινό.

in.gr