Η γενετική της συντροφικότητας: Η μονογαμία θέμα γονιδίων;

Φανταστείτε έναν ιό που μπορεί να «μολύνει» μοναχικά πειραματόζωα με το αίσθημα της συντροφικότητας και της αφοσίωσης και να τα μετατρέψει σε ζώα κοινωνικά και μονογαμικά. Ο ιός αυτός υπάρχει και, σύμφωνα με τον Δρ Γιανγκ που τον δημιούργησε, θα μπορούσε κάποτε να οδηγήσει σε νέους τρόπους αντιμετώπισης ψυχικών διαταραχών όπως ο αυτισμός…

Η ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Emory στην Ατλάντα χρησιμοποίησε έναν τροποποιημένο, ακίνδυνο αδενοϊό (φορέας για τη μεταφορά γονιδίων), για να μεταφέρει στον εγκέφαλο πειραματόζωων ένα γονίδιο που είναι γνωστό ότι αυξάνει την τάση των ζώων να σχηματίζουν ζευγάρια. Η έρευνά τους δημοσιεύθηκε το Σεπτέμβριο στο Journal of Neuroscience.

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ως πειραματόζωο τον μίκρωτο, ένα τρωκτικό που μοιάζει αρκετά με ποντίκι. Ορισμένα είδη μίκρωτου είναι πολυγαμικά και δεν έχουν κοινωνική ζωή, ενώ άλλα συνάπτουν μακροχρόνιες μονογαμικές σχέσεις και για το λόγο αυτό χρησιμοποιούνται τα τελευταία χρόνια ως οργανισμοί-μοντέλα για τη μελέτη της κοινωνικής συμπεριφοράς και της μονογαμίας.

Ο Δρ Γιανγκ ήταν μάλιστα ο πρώτος που χρησιμοποίησε μεθόδους γενετικής μηχανικής για να μεταβάλει δραστικά την κοινωνική συμπεριφορά θηλαστικών. Το 1999 περιέγραψε με δημοσίευσή του στο Nature πώς είχε καταφέρει να αλλάξει την κοινωνική συμπεριφορά του κοινού ποντικού και να αυξήσει την τάση του για συντροφικότητα, μεταφέροντας στα χρωμοσώματά του το ίδιο γονίδιο του κοινωνικού μίκρωτου.

Βασοπρεσίνη: ο νευροδιαβιβαστής της κοινωνικής συμπεριφοράς;

Το γονίδιο αυτό περιέχει την πληροφορία για τη σύνθεση ενός υποδοχέα, δηλαδή ενός μορίου που υπάρχει στην επιφάνεια των κυττάρων και συνδέεται με μόρια που μεταφέρουν μηνύματα. Ο εν λόγω υποδοχέας υπάρχει σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου και συνδέεται με την ορμόνη βασοπρεσίνη, η οποία παράγεται στο κεντρικό νευρικό σύστημα των περισσότερων θηλαστικών και λειτουργεί ως νευροδιαβιβαστής, μεσολαβεί δηλαδή στην επικοινωνία μεταξύ των νευρώνων.

Παλαιότερες έρευνες σε κοινωνικά ζώα έχουν δείξει ότι η βασοπρεσίνη συνδέεται με συγκεκριμένους τομείς της κοινωνικής συμπεριφοράς των αρσενικών ατόμων, όπως η επικοινωνία, η επιθετικότητα, η σεξουαλική συμπεριφορά και η κοινωνική μνήμη. Σε ορισμένα μονογαμικά είδη τρωκτικών, η βασοπρεσίνη φαίνεται ότι παίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνική συμπεριφορά, το σχηματισμό ζευγαριών και τη γονική φροντίδα.

Ο υποδοχέας της βασοπρεσίνης υπάρχει και στους μη κοινωνικούς μίκρωτους, αλλά σε διαφορετική μορφή και σε διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου. Στους κοινωνικούς μίκρωτους ο υποδοχέας της βασοπρεσίνης συναντάται σε μεγαλύτερες ποσότητες σε μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται κοιλιακή ωχρά σφαίρα.

Αίσθημα επιβράβευσης

Η ωχρά σφαίρα όμως είναι γνωστό ότι σχετίζεται με το αίσθημα επιβράβευσης και τους εθισμούς. Φαίνεται επομένως ότι οι κοινωνικές συναναστροφές ενεργοποιούν ένα νευρικό κύκλωμα που «ανταμείβει» το ζώο και το παροτρύνει να επαναλάβει τέτοιου είδους συμπεριφορές. «Όταν η βασοπρεσίνη εκλύεται κατά τη διάρκεια κοινωνικών αλληλεπιδράσεων ή του ζευγαρώματος, ενεργοποιεί τον υποδοχέα της βασοπρεσίνης (V1aR) στην κοιλιακή ωχρά σφαίρα, θέτοντας σε λειτουργία ένα κύκλωμα επιβράβευσης που ενισχύει τη συμπεριφορά αυτή, με αποτέλεσμα αυξημένες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και προτίμηση για μονογαμικούς συντρόφους» αναφέρει ο Δρ Γιανγκ. «Στους μη μονογαμικούς μίκρωτους απουσιάζει ο v1aR στην κοιλιακή ωχρά σφαίρα και αυτό ίσως εξηγεί την αδυναμία τους να σχηματίσουν προτιμήσεις για συντρόφους».

«Παρ΄ ότι ξέρουμε ότι η σύναψη δεσμών και η ένταξη στο σύνολο είναι βασικά στοιχεία της ανθρώπινης κοινωνίας, γνωρίζουμε ελάχιστα για τα κυκλώματα του εγκεφάλου που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά αυτή. Όταν τα κυκλώματα αυτά διαταράσσονται, ενδέχεται να προκαλούνται ψυχιατρικές διαταραχές όπως ο αυτισμός, οι οποίες χαρακτηρίζονται από κοινωνικά προβλήματα» συνεχίζει ο Δρ Γιανγκ.

Σίγουρα, η μονογαμία είναι περίπλοκη συμπεριφορά που πιθανότητα εξελίχθηκε ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης πολλών διαφορετικών γονιδίων. Η συγκεκριμένη έρευνα αποτελεί ωστόσο ένα σημαντικό πρώτο βήμα για την κατανόηση της γενετικής βάσης της κοινωνικότητας και της νευροφυσιολογίας της συντροφικότητας. Οι πληροφορίες που θα προκύψουν θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για την καταπολέμηση ασθενειών που αποξενώνουν τον πάσχοντα από το κοινωνικό σύνολο, όπως ο αυτισμός, η σχιζοφρένεια, το σύνδρομο του Τουρέτ και η νόσος του Αλτσχάιμερ.

Ο Δρ Γιανγκ και ο συνάδελφός του, Δρ Ίνσελ, έχουν ήδη αρχίσει να μελετούν την κατανομή του υποδοχέα της βασοπρεσίνης σε πρωτεύοντα θηλαστικά και σκοπεύουν στο μέλλον να αναλύσουν τις διαφορετικές μορφές του γονιδίου του στην ανθρώπινη γενετική δεξαμενή.

health.in.gr