Αθήνα: Θραύσματα μνήμης από τον καιρό που έγινε έδρα του ελληνικού κράτους

Όταν η αντιβασιλεία ώρισε τας Αθήνας ως πρωτεύουσαν και διέτασσε την μεταφοράν αυτής εκ Ναυπλίου διά την 1ην Δεκεμβρίου του 1834, δεν υπήρχον εις τας Αθήνας ειμή σωροί ερειπίων και ελάχιστοι μικροί οικίσκοι εις τους πρόποδας της Ακροπόλεως. Η έδρα του Ελληνικού Κράτους εγκαθίστατο εν μέσω ερειπίων και δεν υπήρχε οδός συνδέουσα τον λιμένα του Πειραιώς με τας Αθήνας, εχρειάσθησαν δε αι αρχαί και οι ξένοι πρεσβευταί να διέλθουν διά πολλών ελών διά να φθάσουν εις την νέαν πρωτεύουσαν. Ο Όθων κατώκησε κατ’ αρχάς μεν εις την οικίαν του Κοντοσταύλου, η οποία ευρίσκετο εις τον σημερινόν κήπον της παλαιάς Βουλής, κατόπιν δε εις την μονώροφον οικίαν Αφθονίδου επί της πλατείας της 25ης Μαρτίου, η οποία είνε ο σημερινός κήπος του Κλαυθμώνος.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 11.10.1936, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Απέναντι εις το πρώτον αυτό βασιλικόν ανάκτορον, το οποίον ο αυλάρχης κόμης Σαπόρτα μετέβαλε εις καλαίσθητον και κομψόν μέγαρον, ανηγέρθη σχεδόν ταυτοχρόνως με τα επίσημα ανάκτορα του Βασιλέως και επί σχεδίου του αρχιτέκτονος Κλεάνθους η κατοικία του πρώτου πρεσβευτού της Αγγλίας, ο οποίος μόλις προ ολίγου χρόνου περιεβλήθη με το αξίωμα του πρεσβευτού και ο οποίος από του 1828 εξεπροσώπει την Αυτού μεγαλειότητα τον Βασιλέα της Αγγλίας εις τον τόπον αυτόν, ο οποίος κατ’ ουσίαν δεν είχε οριστικόν άρχοντα. Είνε ο Εδουάρδος Ιάκωβος Ντώκινς, όστις εφρόντισε και διά την εσπευσμένην μετακόμισιν των αρχείων του εκ Ναυπλίου εις την νέαν πρωτεύουσαν, τας Αθήνας. Θα ίδωμεν ευθύς αμέσως τας εντυπώσεις του, τας οποίας αποστέλλει εις τον λόρδον Βέλλιγκτων εις το Λονδίνον. Ας προσέξωμεν εν τω μεταξύ το κτίριον της αγγλικής πρεσβείας, εις το οποίον κατώκησε πρώτος  ο μετά τον Ντώκινς πρεσβευτής Λάυονς.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 11.10.1936, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Το κτίριον αυτό του κήπου του Κλαυθμώνος είνε από τα πρώτα ανεγερθέντα επί της αντιβασιλείας και το μόνον που διασώζεται μετά εκατόν έτη ακέραιον εις την πρώτην του αρχιτεκτονικήν και ανέπαφον σχεδόν εις την εσωτερικήν του διακόσμησιν. Μου εγένετο η τιμή και μου επετράπη να το επισκεφθώ, τώρα που εγκατελείφθη από τον πρεσβευτήν της Αγγλίας τον εγκατασταθέντα εις το νέον του μέγαρον της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας. Η παλαιά αγγλική πρεσβεία, το γηραιόν μέγαρον που διετήρησε ανέπαφον ο αιών που παρήλθε, πρόκειται εντός ολίγου να παραδοθή εις τας αξίνας των εργατών, οι οποίοι θα το κατεδαφίσουν. Ένα ακόμη κειμήλιον των παλαιών Αθηνών θα εκλείψη οριστικώς. Το οικόπεδόν του θα πωληθή διά να ανεγερθή εις την θέσιν εκείνην κάποιο μεγαθήριον του νέου ρυθμού. Εις το μέγαρον αυτό, εις το οποίον επί έναν ακριβώς αιώνα στεγάζονται οι πρέσβεις της Αγγλίας, δεν έγινε και η παραμικροτέρα έστω αναστήλωσις ή επιδιόρθωσις εις την μεγάλην μαρμαρίνην κλίμακα την οδηγούσαν εις τας αιθούσας δεξιώσεως του πρώτου πατώματος. Οι τεχνίται οι οποίοι ελάξευσαν το πεντελήσιον μάρμαρον και εδαντέλωσαν την διακόσμησιν της κλίμακος αυτής ήσαν ασφαλώς μεγάλοι καλλιτέχναι διά την εποχήν των. Μεγαλείτεροι όμως ήσαν εκείνοι οι οποίοι ελάξευσαν τους τέσσαρας κίονας του αγνώστου αρχαίου ναού με τους οποίους διεκοσμήθη το άνω τμήμα της μαρμαρίνης κλίμακος. Η μεγάλη αίθουσα του άνω ορόφου διατηρεί ένα αριστουργηματικόν δάπεδον κατεσκευασμένον με μικρά τεμάχια ξύλων πολυτελείας προσηρμοσμένων εις ωραίον διακοσμητικόν ρυθμόν μικρών οκταγώνων. Δεν παρελείφθη εις την μεγαλοπρεπή αυτήν είσοδον προς τας αιθούσας της δεξιώσεως ο μικρός μαρμάρινος πίδαξ του οποίου το νερό θα προήρχετο ασφαλώς από τας υπογείους πηγάς του τμήματος αυτού της πόλεως, το οποίον φημίζεται ως φιλοξενούν τον υπόγειον ποταμόν των Αθηνών.

Εις την αγγλικήν πρεσβείαν διατηρείται το αρχείον του πρώτου αυτού πρεσβευτού της Αγγλίας, Ντώκινς, ο οποίος εν μέσω χειμώνι ηναγκάσθη να μεταφέρη εσπευσμένως την πρεσβείαν του από το Ναύπλιον. Μου επετράπη να φυλλομετρήσω το περίφημον αυτό αρχείον και διαβάζω υπό ημερομηνίαν 6 Ιανουαρίου 1835 την αναφοράν του πρεσβευτού Ντώκινς προς τον λόρδον Βέλλιγκτων διά την εσπευσμένην αυτήν μετακόμισιν. Υποβάλλει λογαριασμόν εξόδων διά την μεταφοράν των επίπλων, των αρχείων και των υπαλλήλων και περιγράφει την κακήν εποχήν κατά την οποίαν απεφασίσθη αυτή η μετακόμισις, θρηνεί διά την παντελή έλλειψιν δρόμων και λέγει ότι είνε υποχρεωμένος να διαβεβαιώση την Αυτού Υψηλότητα τον λόρδον Βέλλιγκτων «ότι ελήφθησαν όλα τα μέτρα διά την πραγματοποίησιν οικονομιών και δεν υποβάλλω», συνεχίζει ο πρεσβευτής, «τον λογαριασμόν διά τα καταστραφέντα αντικείμενα της ιδιοκτησίας μου ούτε διά το ενοίκιον ενός μηνός, το οποίον κατέβαλα εξ ιδίων μου διά να στεγασθώ». Η όλη δαπάνη ανήλθε εις 146 στερλίνας.

Το αρχείον αυτό του πρώτου πρεσβευτού της Αγγλίας περιλαμβάνει εξαιρετικώς ενδιαφέροντα έγγραφα, ιδίως δε αποδείξεις των διαφόρων εξόδων της πρεσβείας. Αι αποδείξεις αύται είνε ιστορικά στοιχεία διά την ζωήν των Αθηνών. Ο διευθυντής των ταχυδρομείων Λεονάρδος πιστοποιεί ότι εισέπραξε 742 δραχμάς διά τα ταχυδρομικά έξοδα του πρεσβευτού της Αγγλίας κατά την πρώτην τριμηνίαν του 1839. Σημειωτέον ότι το ταχυδρομείον των κατοίκων διενέμετο μέχρι προ τινος εις το παζάρι, όπου ο ταχυδρόμος ανήρχετο επί κενού βαρελίου και εκάλει τους έχοντας να παραλάβουν επιστολήν. Όσοι δεν ήσαν παρόντες δεν ελάμβανον ποτέ τα γράμματά των, τα οποία εκαίοντο. Το ταχυδρομείον όμως του Άγγλου πρεσβευτού διεξήγετο κυρίως με κασσέλες, τα γνωστά «σενδούκια», τα οποία κατεσκεύαζε ο ίδιος πάντοτε ξυλουργός, Ιωάννης Θεριανός ονόματι, εισπράττων 68 δραχμάς διά δέκα κασσέλας. «Ενδεικτικόν της πρεσβείας της Αγγλίας διά δέκα κασσέλες όπου έκαμα εγώ ο Μαστρογιάννης Θεριανός δραχμαί εξήκοντα οκτώ [68]. Αθήναι 31 Ιανουαρίου 1839. Ιωάννης Θεριανός». Οι κασσέλες αυτές απεστέλλοντο με ειδικούς ταχυδρόμους εις Κωνσταντινούπολιν ή και μέχρι Ιταλίας, διά να διαπεραιωθούν εις το Λονδίνον. Τας μεταφέρει ο Μαστροθανάσης, ο οποίος παραδίδει και την σχετικήν απόδειξιν. «Εν δηχτηκόν διά 12 κασσέλες διά γράματα της πρεσβήας αγγληκής τον κάθε μήναν 2 κασσέλες αρχηνόντας από πρότην σεμπτεβρήου 1837 εός τοτέλος Ιεναρίου 1838 εγό μάστορ Θανάσις και μην ηξεύροντας να γράψω βάνο το σημίον του σταυρού». Ο Διονύσιος Βερήγος παραλαμβάνει το ταχυδρομείον του Άγγλου πρεσβευτού διά να το μεταφέρη εις Κωνσταντινούπολιν. Επιστρέφει και υποβάλλει τον λογαριασμόν του εις αριθμούς κάτωθεν των οποίων γράφει προς εξόφλησιν. «Έλαβα τηνάθε σούμα δηονησηοσ Βερήγουσ».

Μία ολόκληρος ιστορία της πόλεως των Αθηνών είνε κλεισμένη μέσα εις το παλαιόν αυτό κτίριον της αγγλικής πρεσβείας, το οποίον μετ’ ολίγας ημέρας θα κατεδαφισθή.

*Άρθρο του δημοσιογράφου Νικολάου Γιοκαρίνη, που έφερε τον τίτλο «Το μέγαρον που κατεδαφίζεται» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 11 Οκτωβρίου 1936.

Το κτίριο που αναφέρεται στο κείμενο του Γιοκαρίνη και επέπρωτο να κατεδαφιστεί ήταν το μέγαρο του Αμβροσίου Ράλλη (έργο του διαπρεπούς αρχιτέκτονα και πολεοδόμου Σταμάτη Κλεάνθη), στην οδό Δραγατσανίου, στη δυτική πλευρά της πλατείας Κλαυθμώνος. Σε αυτό στεγάστηκε επί έναν περίπου αιώνα η βρετανική πρεσβεία στην Αθήνα.

Το εν λόγω κείμενο δημοσιεύεται με αφορμή τη συμπλήρωση 191 ετών από την ημέρα όπου η Αθήνα ορίστηκε ως πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους.

Το επί βαυαρικής Αντιβασιλείας εκδοθέν Βασιλικό Διάταγμα «Περί μεταθέσεως της Βασιλικής Καθέδρας εις Αθήνας» φέρει ημερομηνία 18 (30 με το νέο ημερολόγιο) Σεπτεμβρίου 1834.

Η μεταφορά της πρωτεύουσας από το Ναύπλιο στην Αθήνα πραγματοποιήθηκε ύστερα από λίγον καιρό, την 1η (13 με το νέο ημερολόγιο) Δεκεμβρίου 1834.

Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η κατεδαφισμένη οικία Αμβροσίου Ράλλη, στη δυτική πλευρά της πλατείας Κλαυθμώνος (πηγή: Αρχείο Ψηφιοποιημένων Εικόνων Ε.Ι.Ε.).