Πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση: Η ανάγκη για ένα νέο, λειτουργικό και δίκαιο πλαίσιο στήριξης των Δήμων

Σε μια περίοδο σύνθετων κοινωνικών, δημογραφικών και οικονομικών προκλήσεων, η Πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση της χώρας καλείται να ανταποκριθεί σε αυξημένες ανάγκες με περιορισμένα μέσα. Η σημερινή συγκυρία καθιστά επιτακτική την ανάγκη για μια σοβαρή επανεξέταση του θεσμικού, οικονομικού και λειτουργικού πλαισίου που διέπει τους δήμους της χώρας.

Η υποστελέχωση των ΟΤΑ αποτελεί έναν από τους πλέον χρόνιους και πιεστικούς παράγοντες δυσλειτουργίας. Ιδιαίτερα σε μικρούς και απομακρυσμένους δήμους, η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού – τεχνικού, οικονομικού, αλλά και διοικητικού – περιορίζει τη δυνατότητα συμμετοχής σε προγράμματα, την ωρίμανση έργων και την καθημερινή εξυπηρέτηση των πολιτών. Η ανάγκη για σταθερές προσλήψεις και κίνητρα προσέλκυσης προσωπικού – ειδικά σε ορεινές και νησιωτικές περιοχές – είναι επιτακτική.

Αυξημένες αρμοδιότητες χωρίς τους αντίστοιχους πόρους

Η μεταφορά αρμοδιοτήτων προς τους δήμους τα τελευταία χρόνια δεν συνοδεύτηκε από την απαραίτητη χρηματοδότηση ή υλικοτεχνική υποστήριξη. Το φαινόμενο αυτό οδηγεί σε δυσλειτουργίες, αδυναμία άσκησης πολιτικής και, τελικά, απαξίωση του θεσμού. Η αποσαφήνιση των αρμοδιοτήτων μεταξύ των βαθμίδων διοίκησης, σε συνδυασμό με την αντίστοιχη μεταφορά πόρων, αποτελεί βασικό βήμα για την αποτελεσματικότητα της τοπικής διακυβέρνησης.

Παράλληλα, οι αιρετοί της αυτοδιοίκησης παραμένουν εκτεθειμένοι σε ένα ασαφές και σε ορισμένες περιπτώσεις αναχρονιστικό θεσμικό πλαίσιο. Η ενίσχυση της καταστατικής θέσης των δημάρχων και των δημοτικών συμβουλίων, με σαφείς εγγυήσεις για την άσκηση των καθηκόντων τους, αποτελεί ζήτημα θεσμικής αξιοπιστίας.

Η πρόκληση των μικρών, νησιωτικών και ορεινών δήμων

Δήμοι με ιδιαιτερότητες – όπως είναι οι ορεινοί και νησιωτικοί – συχνά μένουν εκτός χρηματοδοτικών εργαλείων λόγω αδυναμίας σύνταξης τεχνικών και οικονομικών μελετών. Πρόκειται για μια διαρθρωτική αδικία, καθώς οι δήμοι αυτοί, με μικρό πληθυσμό αλλά μεγάλες ανάγκες, χρειάζονται ειδική μέριμνα και εξειδικευμένη στήριξη. Η δημιουργία μηχανισμών υποστήριξης, όπως τα αποτελεί μονόδρομο.

Στον διάλογο για τη νέα αυτοδιοικητική αρχιτεκτονική, η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος (ΚΕΔΕ) διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο, αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες και καταθέτοντας επεξεργασμένες προτάσεις σε όλα τα κρίσιμα πεδία. Παράλληλα, η συμβολή του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΙΤΑ) είναι πολύτιμη, καθώς με τις τεκμηριωμένες μελέτες του, αναδεικνύει προβλήματα, προτείνει ρεαλιστικές λύσεις και δίνει επιστημονική βάση στον διάλογο για το μέλλον των ΟΤΑ.

Το δημογραφικό ως υπαρξιακή απειλή για την τοπική διακυβέρνηση

Το δημογραφικό πρόβλημα αποτελεί ίσως τη σοβαρότερη απειλή για την επιβίωση πολλών περιοχών της χώρας – κυρίως της υπαίθρου και των νησιών. Η ερήμωση, η γήρανση του πληθυσμού και η φυγή των νέων δεν επηρεάζουν μόνο την τοπική κοινωνική και οικονομική ζωή, αλλά υπονομεύουν και τη βιωσιμότητα των τοπικών θεσμών. Η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί και πρέπει να είναι πυλώνας αναστροφής αυτής της τάσης, με πολιτικές στήριξης της οικογένειας, της απασχόλησης και της παραμονής των νέων στον τόπο τους, αρκεί να της δοθεί το θεσμικό πλαίσιο και τα απαραίτητα μέσα.

Η ανάγκη για ένα νέο θεσμικό και χρηματοδοτικό συμβόλαιο με την Πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση είναι πλέον ώριμη. Με ενισχυμένους πόρους, σαφείς αρμοδιότητες, ανθρώπινο δυναμικό και θεσμική θωράκιση, οι δήμοι μπορούν να αποτελέσουν πραγματικούς μοχλούς τοπικής ανάπτυξης, κοινωνικής συνοχής και δημοκρατικής ανανέωσης. Ο νέος Κώδικας της αυτοδιοίκησης που είναι σε προετοιμασία αποτελεί μια μεγάλη μεταρρυθμιστική ευκαιρία.

Άλλωστε οι δήμοι της χώρας έχουν δώσει πολλαπλές «εξετάσεις» σε όλα τα πεδία και έχουν καταφέρει να διατηρήσουν την κοινωνική συνοχή αλλά και να ενισχύσουν τις ευπαθείς ομάδες πληθυσμού, στο πεδίο δηλαδή ουδείς άλλος πέρα της πρωτοβάθμιας αυτοδιοίκησης δεν έχει δια ζώσης και καθημερινή επαφή. Η υγειονομική και η ενεργειακή κρίση το απέδειξαν.

Ακόμη και σήμερα, καθημερινά, η πρωτοβάθμια αυτοδιοίκηση -που μετράει 35.000 περίπου λιγότερους υπαλλήλους τα τελευταία χρόνια-στέκεται με όσες δυνάμεις έχει δίπλα σε όλους. Αξίζει και πρέπει να ενισχυθεί. Είναι το πρώτο και το τελευταίο ανάχωμα στην ανθρώπινη στέρηση και πόνο.