«Μάγκες»

Για την «ασκήμια του ιδεολογικού επαγγελματισμού» κάνει λόγο ο Στράτης Μυριβήλης στο προ ολίγου δημοσιευθέν άρθρο μας για εκείνον. Για την «αγάπη του λαού που είναι ένα λαμπρό επάγγελμα», χωρίς καθόλου θυσίες —τις οποίες ανέκαθεν αξίωνε και απαρέγκλιτα αξιώνει και σήμερα η πραγματική αγάπη—, αλλά μόνο με κέρδη.

Κι αυτά, τα άκρως διδακτικά και πάντα επίκαιρα, τα έγραφε σχεδόν πριν από έναν ολόκληρον αιώνα, το 1935.

Παλαιότατη, όπως αντιλαμβάνεστε, η πληγή των κατ’ επάγγελμα ιδεολόγων, των σιτιζομένων στο πρυτανείο, των ωφελουμένων από το αλισβερίσι με τους πολίτες-πελάτες. Συστατικό στοιχείο του δημόσιου βίου, της πολιτικής μας κουλτούρας, οι παρακεντέδες και οι παρατρεχάμενοι.

Γι’ αυτούς τους επιτήδειους τύπους, τους γνωστούς και μη εξαιρετέους καταφερτζήδες, τους «μάγκες» κατά το κοινώς λεγόμενον, έγραφε ο Δημήτρης Δημητράκος (νυν ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών) στο «Βήμα» στις 14 Ιουνίου 1998:

Η λέξη «μάγκας» σήμαινε αρχικά άτακτος στρατιώτης και κατά συνεκδοχήν «τολμητίας και πονηρός», κατά το Λεξικό Δημητράκου. Ο όρος έχει ιδιάζουσα νεοελληνική σημασία, η οποία για πολλούς συμπατριώτες μας εκφράζει έναν ιδανικό άνδρα που συνδυάζει το θράσος και την πονηριά για δικό του όφελος.

Ο χαρακτηρισμός του «μάγκα» χρησιμοποιείται και στην προσπάθεια υπεράσπισης του κύρους κάποιου που συνειδητά παραβαίνει τους θεσπισμένους κανόνες της κοινωνικής ζωής. «Μαγκιά του» είναι η συνήθης δικαιολογία που προβάλλεται με περίσσιο θαυμασμό όταν κάποιος παρανομεί, φοροδιαφεύγει, περνάει με κόκκινο, εξαπατά και περιφρονεί τους άλλους, δωροδοκείται, ρυπαίνει το περιβάλλον ή επιβάλλει «το δικό του» με το έτσι θέλω.

[…]

Ο άνθρωπος της εξουσίας οφείλει να είναι «μάγκας» για να τον φοβάται και να τον σέβεται ένα μεγάλο μέρος του ανδρικού —τουλάχιστον— πληθυσμού. Οφείλει, δηλαδή, να είναι αρκούντως επιθετικός, ιδιωφελής, ριψοκίνδυνος, αρπακτικός και κατεργάρης. Προπάντων, δεν πρέπει να έχει ανασχέσεις ή ηθικούς ενδοιασμούς στη χρήση βίας και πονηριάς για να πετύχει τους σκοπούς του.

Μπορούμε να αποδώσουμε τον θαυμασμό για τον «μάγκα» που επικρατεί στον τόπο μας σε μια πολιτιστική ιδιαιτερότητα η οποία σχετίζεται με τα ήθη που διαμορφώθηκαν μαζί με την τέχνη της επιβίωσης σε αυτή τη γωνιά της Γης: μια τέχνη που αποκτήσαμε ανά τους αιώνες. Με αυτή την έννοια, ο «μάγκας» είναι, με κάποιον τρόπο, το φυσιολογικό ίνδαλμα του ραγιά. Η έννοια του «μάγκα» όμως αντιπροσωπεύει κάτι που πηγαίνει μακρύτερα από μια απλή τοπική ιδιαιτερότητα της κουλτούρας μας. Και αυτό μας φέρνει στον Μακιαβέλι και το κλασικό έργο του που είναι «Ο Ηγεμόνας» (1513). Οι δύο χαρακτηριστικές ιδιότητες του «μάγκα», δηλαδή από τη μια μεριά η δύναμη που χρησιμοποιείται αδίστακτα και από την άλλη ο δόλος και η πονηρία, είναι ακριβώς οι αρετές που απαιτεί ο Μακιαβέλι από τον ηγεμόνα. Ο τελευταίος πρέπει να είναι «λιοντάρι» και συγχρόνως «αλεπού».

[…]

Με κάποια έννοια ο οικείος σε εμάς «μάγκας» είναι ένας «ηγεμόνας του φτωχού». Ίσως, δηλαδή, το πρότυπο του «μάγκα» να αποτελεί μια βαλκανική εκδοχή του ιδανικού εξουσιαστή, υπό συνθήκες ηθικής αναρχίας. Το σχήμα όμως στο οποίο ανάγεται η θεωρία του Μακιαβέλι είναι αναλυτικά ευάλωτο. Προϋποθέτει τη συνύπαρξη δύο ηθικών: μιας κοινής για τους πολλούς και μιας άλλης αδίστακτης για τους φορείς εξουσίας. Όταν οι πολλοί «μαγκέψουν» με τη σειρά τους και μεταβληθούν σε «πονηρούς και τολμητίες», δηλαδή σε αλεπούδες και λιοντάρια, δεν θα μπορεί ούτε ο ηγεμόνας να επικρατήσει ούτε το κράτος να ισορροπήσει.

[…] Οι κοινωνίες που έχουν πετύχει στη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης, το οποίο αντανακλάται στους θεσμούς τους και στην πολιτική πρακτική τους, έχουν βγει πολλαπλώς κερδισμένες στον ανταγωνισμό τους με κοινωνίες που δεν έχουν πετύχει τέτοιο κλίμα και όπου επικρατούν οι «μάγκες», δηλαδή «ηγεμόνες» μικρού βεληνεκούς.

Αυτού του είδους «ηγεμόνες» δεν επικρατούν πια στην Ελλάδα. Επιβιώνει, όμως, όπως φαίνεται, το ιδανικό αυτό, με τις καταβολές του στο μακιαβελικό πρότυπο για την άσκηση εξουσίας. Και αν μη τι άλλο, επιβιώνει ένα κλίμα εθνικής αυταρέσκειας που ταιριάζει σε αυτό το ιδανικό. Και αναρωτιέται κανείς αν έχουν οι μετέχοντες και συμβάλλοντες σε αυτό το κλίμα την αμυδρότερη υποψία του συμπλεγματικού χαρακτήρα και του αφελούς επαρχιωτισμού που αντιπροσωπεύει ο θαυμασμός για τον «μάγκα».