Μόνιμη πληγή

Καθώς ο κόσμος κινείται στη μεταμοντέρνα εποχή και στην «κοινωνία των πληροφοριών και της γνώσης», στην Ελλάδα φαίνεται τελικά όλοι να είναι εκσυγχρονιστές. Στα λόγια τουλάχιστον. Το αίτημα του εκσυγχρονισμού είναι τόσο ισχυρό, που ρητορικά οι πάντες δηλώνουν και προσποιούνται ότι εργάζονται για τον εκσυγχρονισμό της χώρας. Η εκσυγχρονιστική ρητορεία από την εκσυγχρονιστική πράξη απέχει πράγματι πολύ.

Είναι π.χ. δύσκολο και αντιφατικό να διατείνεσαι ότι προωθείς τον εκσυγχρονισμό και ταυτόχρονα με τις πράξεις σου να διαιωνίζεις τις πλέον αναχρονιστικές μορφές πελατειακών σχέσεων στον δημόσιο τομέα. Όσο κι αν είναι δύσκολο να προσδιορισθεί το περιεχόμενο του εκσυγχρονισμού, παρά τις προσπάθειες μελετητών, όπως (ενδεικτικά) των Ν. Μουζέλη, Κ. Τσουκαλά, Ν. Διαμαντούρου κ.ά., γίνεται ωστόσο αποδεκτό ότι ο «θεσμικός εκσυγχρονισμός» συνιστά την αφετηριακή προϋπόθεση για τον ευρύτερο εκσυγχρονισμό κοινωνίας και οικονομίας.

Ο «θεσμικός εκσυγχρονισμός» συνεπάγεται κυρίως τη διαρθρωτική αλλαγή του θεσμικού κρατικού μορφώματος, ώστε να καταστεί αποτελεσματικό, ικανό να επιλύει προβλήματα με το μικρότερο δυνατό κόστος, ανταποδοτικό στις κοινωνικές πιέσεις και προκλήσεις.

Συνεπάγεται τον επαναπροσδιορισμό των ορίων κράτους και κοινωνίας και την προσαρμογή των θεσμικών δομών στις συνθήκες που δημιουργούνται από τη συμμετοχή της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Όλα αυτά προϋποθέτουν ως κύρια παράμετρο την απαλλαγή του κράτους και του διοικητικού συστήματος από τον εναγκαλισμό του κόμματος, που υλοποιείται μέσω του συστήματος των πελατειακών σχέσεων. Οι πελατειακές σχέσεις συνιστούν ένα εξαιρετικά περίπλοκο κοινωνικό, πολιτισμικό φαινόμενο, που (αν και έχει ορισμένες ανθρώπινες πλευρές) στρεβλώνει καίρια τη σχέση κράτους – κοινωνίας – οικονομίας. Το πρότυπο αλληλεξαρτήσεων, δεσμεύσεων και ανταλλαγών που δημιουργείται μεταξύ κράτους – κοινωνίας – οικονομίας ως αποτέλεσμα της πελατειακής σχέσης εμποδίζει οποιαδήποτε δυνατότητα για ορθολογιστική διάταξη του κράτους και αποτελεσματική διαχείριση προβλημάτων.

Έχει συνεπώς πρωταρχική σημασία στην εκσυγχρονιστική προοπτική η εγκατάλειψη του πελατειακού συστήματος πολιτικών σχέσεων και εξαρτήσεων. Γι’ αυτό και αυτοδιαψεύδεται οποιαδήποτε διακήρυξη για εκσυγχρονισμό όταν δεν συνοδεύεται με τις πράξεις εκείνες που οδηγούν πράγματι στην ακύρωση του πελατειακού συστήματος.

*Κείμενο του Παναγιώτη Κ. Ιωακειμίδη (νυν ομότιμου καθηγητή Ευρωπαϊκής Ενοποίησης και Πολιτικής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ) υπό τον τίτλο «Πελατειακές σχέσεις» και εκσυγχρονισμός. Είχε δημοσιευτεί στο φύλλο των «Νέων» που είχε κυκλοφορήσει το Σάββατο 20 Αυγούστου 1994.

Δεδομένου ότι ο Ιωακειμίδης είναι απολύτως σαφής και πειστικότατος, κάθε δικό μου σχόλιο επί του (πάντα επίκαιρου) θέματος παρέλκει.

Σας προτρέπω απλώς, μια και τα ονόματά τους μνημονεύονται από τον Ιωκειμίδη, να διαβάσετε επιπροσθέτως τα ακόλουθα —συναφή— άρθρα των Μουζέλη και Διαμαντούρου:

Ανδρέας Παπανδρέου: Η ανατομία μιας αποτυχίας

Νικηφόρος Διαμαντούρος: Γνώση σημαίνει να μπεις στα βαθιά νερά να κολυμπήσεις