Βαριά μνήμη

Σε απάντηση της μονόπλευρης, μονολιθικής και μονοπαραταξιακής αρθρογραφίας των τελευταίων εβδομάδων και ημερών σχετικά με τους ευρεθέντες ομαδικούς τάφους στην περιοχή του Επταπυργίου (Γεντί Κουλέ) Θεσσαλονίκης (τα σκελετικά ευρήματα ανήκουν σε εκτελεσθέντες κομμουνιστές κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου), δύο και μόνο αποσπάσματα από παλαιότερα άρθρα μας, αντί οποιουδήποτε άλλου σχολιασμού:

«Διδάχθηκα πολλά, προπάντων την καρτερία και την ανεκτικότητα. Κατάλαβα γρήγορα, από το 1924, ότι και στις εμφύλιες έριδες καμιά πλευρά δεν έχει –μόνη αυτή– δίκιο ή, αυτό είναι απόλυτα βέβαιο, ότι και στις δύο πλευρές υπάρχουν καλοί και κακοί, τίμιοι και ασυνείδητοι, ανιδιοτελείς και έμποροι των εμφύλιων παθών. Όταν οι εμφύλιες έριδες έφθασαν σε αιματηρή σύγκρουση, πήρα θέση, τάχθηκα με την μια από τις δύο πλευρές, όχι μόνο παθητικά, αλλά ενεργά και υπεύθυνα. Πριν μου το διδάξει αυτό ο Σόλων, μου το είχε επιβάλει η ίδια μου η συνείδηση. Αλλά, βοηθημένη από τη βαριά μνήμη των εφηβικών και πρώτων ώριμων χρόνων της ζωής μου, η συνείδησή μου με εδίδαξε επίσης ότι οφείλω, όταν κοπάζει η θύελλα, να ατενίζω και τους χτεσινούς αντιπάλους με κατανόηση και με πνεύμα αμεροληψίας, να σέβομαι και τις δικές τους θυσίες, να καταλογίζω λάθη ή και αδικίες όχι μόνο σ’ εκείνους, αλλά και στον εαυτό μου. Και τώρα που η μνήμη μου πλησιάζει στο όριο, που –είτε το θέλω είτε όχι– θα απαλλαγεί για πάντα από κάθε βάρος, θεωρώ χρέος μου να αγωνισθώ, όσον καιρό μού το επιτρέπει ακόμα ο Θεός, για την αποτροπή ενός νέου εθνικού διχασμού, που τον αισθάνομαι να υποβόσκει στις ψυχές πολλών Ελλήνων».

Αυτοβιογραφική εκμυστήρευση του Παναγιώτη Κανελλόπουλου («Τετράδια Ευθύνης», τχ. 17, 1982), τέσσερα χρόνια πριν από το θάνατό του.

«Νομίζω ότι πάνω απ΄όλα είναι να γραφτεί η ιστορία όπως ακριβώς έγινε. Οι ευθύνες και των δύο πλευρών να ειπωθούν με παρρησία. Ν’ αποκαλυφθούν τα πάντα.

Όπως κι αν φέρουμε τα πράγματα, η ιστορία υπάρχει. Είναι το παρελθόν μας. Και το παρελθόν δεν μπορείς να το σβήσεις. Άλλο πράγμα το θέμα της συμφιλίωσης. Εμείς, όταν ανταμώσαμε με τον Τσακαλώτο, είπαμε ότι δεν έχουμε και δεν είχαμε να μοιράσουμε τίποτε στην πατρίδα μας. Αυτά τα προβλήματα που μας απασχολούσαν μπορούσαν να λυθούν ειρηνικά με την πάλη του λαού και την πάλη των ιδεών.

Είπαμε να σταματήσει αυτή η πτωματολογία. Να σταματήσουν οι τελετές στου Μακρυγιάννη και στο Γράμμο και το Βίτσι, όπου κάθε χρόνο μαζεύονται και αναθεματίζουν. Ο Τσακαλώτος αντιλήφθηκε αυτό το πράγμα. Κατάλαβε την ιστορική αξία και σημασία του και προς τιμήν του ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση που του έγινε.

Και πρέπει να πω σ’ αυτό το σημείο ότι ο Τσακαλώτος είχε και τις ανάλογες συνέπειες. Η Δεξιά τον παραμέρισε και τον έβαλε στα μαύρα κατάστιχα. Όπως και η δική μας πλευρά, όπου είπαν για μένα μερικοί ο προδότης κ.λπ.».

Συνέντευξη του Μάρκου Βαφειάδη στο δημοσιογράφο και συγγραφέα Γ. Ε. Διακογιάννη το 1989 (με αφορμή τη συμπλήρωση 40 ετών από τη λήξη του Εμφυλίου), έξι χρόνια μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα και τρία πριν από το θάνατό του.