Λέσβος: Τα έθιμα στις Γιορτές και οι συμβολισμοί – Οι καλανταδόροι, ο αργυρός παράς και η λατρεία της Μοίρας

Η λεσβιακή λαογραφία συμπεριλαμβάνει πολλά έθιμα για τις γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς με ιδιαίτερο συμβολισμό, μεταξύ των οποίων και τα κάλαντα. Όταν οι καλανταδόροι γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούσαν στην εξώπορτα για να πάει καλά η χρονιά, το έκαναν για να εξευμενιστεί ο άγνωστος θεός, η Μοίρα.

Ξημερώματα Πρωτοχρονιάς, οι νοικοκυρές πήγαιναν βουβές στη βρύση και έφερναν το αμίλητο νερό για καλή τύχη

Η Πρωτοχρονιά στη Λέσβο καθώς και άλλες επίσημες μέρες ήταν αφιερωμένες στη λατρεία της Μοίρας. Η βασιλόπιτα είχε κι αυτή τον δικό της συμβολισμό, καθώς το κρυμμένο φλουρί ή ο αργυρός παράς θα έδειχνε τον ευνοούμενο της Μοίρας.

Όπως αναφέρει το stonisi.gr, η παράδοση ήθελε τα μεσάνυχτα της παραμονής της νέας χρονιάς κάθε νοικοκυρά να ανοίγει τρεις δημόσιες βρύσες και να αφήνει το νερό να τρέχει: «Όπως ανοίγουν οι βρύσες, ν’ ανοίξουν οι τύχες του σπιτιού και όπως τρέχει το νερό, να τρέχουν τα καλά μέσα στο σπίτι» έλεγε.

Παραμονή Πρωτοχρονιάς έκοβαν ως είθισται τη βασιλόπιτα αλλά μαζί έπρεπε να κόψουν και ένα καρπούζι. Κάθε νοικοκυρά έπαιρνε ένα πιάτο φαΐ, μια φέτα καρπούζι, ένα ποτήρι κρασί και το κομμάτι του Αγίου Βασιλείου από τη βασιλόπιτα και τα έβαζε κάτω από τα εικονίσματα του σπιτιού, για να βρει ο Άγιος Βασίλης κάτι να φάει.

Επίσης, μετά την κοπή της βασιλόπιτας, οι ανύπαντρες κοπέλες έκρυβαν κάτω από το προσκέφαλό τους την πρώτη μπουκιά από το κομμάτι τους για να φανερωθεί στον ύπνο τους αυτός που θα παντρευτούν.

Οι Γιορτές και οι καλικάντζαροι

«Έφαγες τον άφακα, φάγε και το δάβλακα». Αυτό έλεγαν οι νοικοκυρές στη Λέσβο του 19ου αιώνα καθώς έψηναν το γουρουνόπουλο που είχαν σφάξει την παραμονή των Χριστουγέννων.

Σύμφωνα με την παράδοση, το βράδυ κατέφθαναν οι καλικάντζαροι και έπαιρναν ένα κομμάτι κρέας από το κάθε γουρούνι και τρίχες από το δέρμα τους για να φτιάξουν τα φορέματά τους.

Ανήμερα η παραχούτη – δηλαδή η φωτιά – έπρεπε να καίει όλη μέρα για να μην μπουν οι καλικάντζαροι στο σπίτι και κάνουν ζημιές.

Ο Άγιος Βασίλης και τα ζώα

Σύμφωνα με τη λεσβιακή λαογραφία, ο Άγιος Βασίλης επισκεπτόταν τα ζώα του σπιτιού, τα οποία έπρεπε να είναι καλοταϊσμένα, και τα ρωτούσε αν έχουν παράπονα από τα αφεντικά τους.

Στο σπίτι, τροφοδοτούσαν τη φωτιά στην παραχούτη με μεγάλα ξύλα και έριχναν στα κάρβουνα ένα ένα φύλλο ελιάς λέγοντας: «Αν είμαστε γεροί, να πηδήξεις και να βροντήξεις και σαν δεν είμαστε γεροί, να καγείς και να μαραθείς».

Ξημερώματα Πρωτοχρονιάς, οι νοικοκυρές πήγαιναν βουβές με το σταμνί στη βρύση να φέρουν τo αμίλητο νερό και με αυτό πλενόταν όλη η οικογένεια για καλή τύχη. Στη βρύση άφηναν και ένα κομμάτι βασιλόπιτας.  Μέσα στις στάμνες τους έπρεπε να έχουν ένα βάτο με ρίζες ή τρία πετραδάκια για το καλό. Τα παιδιά έφερναν ένα βάτο από την εξοχή, τον τοποθετούσαν πάνω από την πόρτα του σπιτιού και έλεγαν: «Σαν το βάτο να ξαπλώσω, σαν το δέντρο να ριζώσω και καλή χρονιά να περάσουμε».

Ανήμερα Πρωτοχρονιάς, οι οικογένειες έσπαγαν με δύναμη ένα ρόδι στο κατώφλι του σπιτιού λέγοντας: «Όπως σκορπάει το ρόδι να σκορπίσουν τα καλά και τ’ αγαθά μέσα στο σπιτικό».

Γιορτές: Τα έθιμα των Φώτων

Την παραμονή των Φώτων οι νοικοκυρές μάζευαν τη στάχτη από την παραχούτη, την σκορπούσαν γύρω από το σπίτι, ώστε να μην πάνε οι καλικάντζαροι και ουρήσουν στον τοίχο και χαλάσει.

Ανήμερα των Φώτων με τον αγιασμό των υδάτων οι καλικάντζαροι θεωρείτο ότι έφευγαν λέγοντας: «Φύγετε να φύγουμε κι’ ο Σταυρός μας πλάκωσε με την αγιαστούρα του και με τη βρεχτούρα του». Πριν φύγουν οι καλικάντζαροι, όμως, δεν λουζόταν κανείς για να μην ασπρίσουν τα μαλλιά του.

Όσα παιδιά γεννιούνταν στις Γιορτές τα αποκαλούσαν «καλκατζαρέλια» και αν δεν βαφτίζονταν τα Φώτα, σύμφωνα με την παράδοση γίνονταν… καλικάντζαροι.