Πώς δει άρχειν

[…] Να ελέγχης με ακρίβειαν εκείνους που σε συναναστρέφονται, με την πεποίθησιν ότι όλοι όσοι δεν δύνανται να σε πλησιάσουν θα πιστεύσουν ότι είσαι όμοιος με εκείνους που απολαύουν την φιλίαν σου. Εις τας υποθέσεις που δεν διεξάγονται υπό σου να διορίζης προς διαχείρισίν των άλλους με την ιδέαν ότι συ ο ίδιος θα ευθύνεσαι δι’ όσα εκείνοι θα πράξουν.

Να νομίζης ως τους πλέον πιστούς σου φίλους όχι εκείνους που επαινούν παν ό,τι ήθελες είπει ή πράξει, αλλ’ εκείνους που σε επικρίνουν διά τα σφάλματά σου. Να παρέχης ελευθερίαν λόγου εις τους ορθώς σκεπτομένους, διά να έχης εκείνους με τους οποίους μαζί θα εξετάσης τα ζητήματα διά τα οποία αμφιβάλλεις. Να διακρίνης τους επιτηδείους κόλακας από εκείνους οι οποίοι προσφέρουν τας υπηρεσίας των κινούμενοι από ευμενή διάθεσιν, διά να μη ευρίσκωνται πλησίον σου εις ανωτέραν μοίραν οι κακοί από τους εναρέτους. Άκουε τους λόγους τους οποίους λέγουν οι άνθρωποι περί αλλήλων και προσπάθει να διαφωτίζεσαι συγχρόνως και δι’ εκείνους που ομιλούν ποίοι είναι και δι’ εκείνους διά τους οποίους ούτοι ομιλούν.

[…] Να κυριαρχής του εαυτού σου εξ ίσου όπως εξουσιάζεις τους άλλους, και τούτο να νομίζης ότι είναι το κατ’ εξοχήν προτέρημα του βασιλέως, δηλαδή να μη εξουσιάζεσαι από καμμίαν ηδονήν, αλλά περισσότερον να είσαι κυρίαρχος των παθών σου παρά των πολιτών.

[…]

Να μη έχεις την αξίωσιν οι μεν άλλοι να ζουν κοσμίως, οι δε βασιλείς χωρίς ευπρέπειαν, αλλά την ιδικήν σου σωφροσύνην να παρέχης παράδειγμα εις τους άλλους, έχων υπ’ όψιν σου ότι ο χαρακτήρ ολοκλήρου της πόλεως διαμορφούται κατά τρόπον όμοιον προς τον χαρακτήρα των αρχόντων.

[…]

Να εξετάζης μετά προσοχής πάντοτε τους λόγους σου και τας πράξεις σου, διά να περιπίπτης όσον το δυνατόν εις ολιγώτερα σφάλματα. Διότι άριστον μεν είναι να επιτυγχάνη κανείς το προσήκον μέτρον, αλλ’ επειδή δυσκόλως γίνεται τούτο αντιληπτόν, να προτιμάς να έχης ολιγώτερα του δέοντος και όχι περισσότερα· διότι το προσήκον μέτρον (το ορθόν) ενυπάρχει μάλλον εις την έλλειψιν παρά εις την υπερβολήν.

Ισοκράτης, «Προς Νικοκλέα», 2.27-33 (μτφρ Κ.Θ. Αραπόπουλος, 1950, Αθήνα, Πάπυρος)

Αποσπάσματα του παραινετικού λόγου του Ισοκράτη «Προς Νικοκλέα», ο οποίος συνεγράφη περί το 374 π.Χ. (σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή), επί τη προοπτική της αναρρήσεως του Νικοκλή στον κυπριακό θρόνο, μετά το θάνατο του ηγεμόνα της Κύπρου Ευαγόρα.

Ο Ισοκράτης δίνει συμβουλές στο μαθητή του Νικοκλή για το πώς δει άρχειν, για μια χρηστή διακυβέρνηση, αλλά είναι προφανές ότι οι παραινέσεις του αυτές περί αρετής και ηθικής βελτίωσης δεν είναι αυστηρώς προσωπικές.

Οι συμβουλές του επιφανούς αττικού ρήτορα απευθύνονται προς όλους, αναφέρονται, πέραν του ιδιωτικού, και σε δημόσιο επίπεδο.

Υπ’ αυτό το πρίσμα, ο συγκεκριμένος λόγος του Ισοκράτη, όπως και οι λοιποί παραινετικοί λόγοι του, πρέπει να διαβάζεται από όλους, προπάντων δε να καθίσταται πηγή άντλησης πολύτιμων κατευθυντήριων γραμμών αλλά και διδαγμάτων για τους εκάστοτε κρατούντες.

Οι νοούντες νοείτωσαν…