«Βήμα της Κυριακής»: «Ο Ερως στη ζωή των Αρχαίων Ελλήνων»

Με το Βήμα της Κυριακής:

«Ο Ερως στη ζωή των Αρχαίων Ελλήνων»

Η δημιουργική δύναμη του έρωτα στη ζωή και στον πολιτισμό των αρχαίων Ελλήνων.

Μέσα από τα κείμενα των σημαντικότερων Ελλήνων αρχαίων φιλοσόφων: Ομηρος, Ησίοδος, Σοφιστές, Κυνικοί, Επίκουρος, Πλούταρχος, Εμπεδοκλής, Πλάτωνας, Αριστοτέλης.

Ενα ανθολόγιο φιλοσοφικών κειμένων που εξετάζουν τον έρωτα, ως προς το μεταφυσικό στοιχείο του, ως κοσμολογική δύναμη, ως έρωτα των αξιών, ως προς την ψυχολογική και την παιδαγωγική του πλευρά.

Αυθεντικά κείμενα με τη μετάφρασή τους, επεξηγηματικά σχόλια και διαφωτιστικές αναλύσεις.

Σε πολυτελή, σκληρόδετη έκδοση

Ερωτας. Μια από τις αρχαιότερες λέξεις του λεξιλογίου μας. Ανατρέχοντας στο περίφημο λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας των Liddell & Scott διαβάζουμε πως η λέξη «έρως» προέρχεται από τον επικό ή λυρικό τύπο «ἔρος». Στην Ιλιάδα ο Δίας υποκύπτοντας στα θέλγητρα της Ηρας, η οποία προσπαθεί να του αποσπάσει την προσοχή, για να μπορέσει ο Ποσειδώνας ανενόχλητος να βοηθήσει τους Ελληνες, ομολογεί: «οὐ γάρ πώ ποτέ μ᾽ ὧδε θεᾶς ἔρος οὐδὲ γυναικὸς/θυμὸν ἐνὶ στήθεσσι περιπροχυθεὶς ἐδάμασσεν».

Η λέξη γρήγορα καθιερώθηκε στο ελληνικό λεξιλόγιο και σημασιολογικά ερμηνεύεται, κυρίως, ως: α) φυσική έλξη μεταξύ δύο ανθρώπων, β) ψυχικός έρωτας, ο οποίος είναι ανώτερος του πρώτου, του σωματικού και τέλος γ) πνευματικός έρωτας, που, όπως επισημαίνει ο Ν. Μαυρόπουλος στα Προλεγόμενα του, σε μια ανθολόγηση κειμένων αρχαίων ελλήνων φιλοσόφων και εκκλησιαστικών συγγραφέων σχετικών με τον έρωτα, μπορεί να είναι ή: «η προσήλωση κάποιου απροσδιόριστου πλήθους ανθρώπου σε έναν ηγέτη (πολιτικό, θρησκευτικό ή άλλο)» ή «η πνευµατική ευφροσύνη ενός ανθρώπου από την επαφή του µε οµάδα ανθρώπων».

Ο Ερωτας ως θέμα κατέκλυσε την ελληνική γραμματεία-ποίηση και πεζογραφία-, αλλά δεν άφησε αδιάφορη και τη φιλοσοφία. Αρχαίοι Ελληνες φιλόσοφοι και Πατέρες της Εκκλησίας ασχολήθηκαν επίμονα και ουσιαστικά με το θέμα του έρωτα αναδεικνύοντας ταυτόχρονα και τη βαθύτερη ενότητα του ελληνικού πολιτισμού, που είναι ένας πολιτισμός «ερωτικός», αφού διαχρονικό στοιχείο του ελληνικού πνεύματος δεν είναι άλλο παρά ο Ερωτας για τις ανθρώπινες αξίες, ο Ερωτας για το θείο.

Στον Ομηρο κυριαρχεί η μορφή του έρωτα ως μορφή αξιών. Ας μην ξεχνάμε ότι η αρπαγή της Ελένης προκάλεσε τον Τρωϊκό πόλεμο, μια αντίδραση στην προσβολή κατά της οικογένειας και της πατρίδας.

Με τον Ερωτα ασχολήθηκαν οι φυσικοί φιλόσοφοι, όπως ο Παρμενίδης (α΄μισό 5ου αι. π.Χ.), ο οποίος τον χαρακτήρισε ως πρώτιστο μεταξύ των θεών, αλλά και οι σοφιστές, όπως ο Γοργίας (5ος/4ος αι. π.Χ.) για τον οποίο ο Ερωτας έχει διπλή υπόσταση· είναι θεία δύναμη, που ο άνθρωπος δύσκολα μπορεί να απωθήσει, αλλά και έκφραση φυσικής αναγκαιότητας. Εκείνος όμως ο οποίος έδωσε μία άλλη διάσταση στην έννοια του Ερωτα είναι ο Πλάτωνας.

Στο σημαντικότερο έργο του σχετικά με το Ερωτα, το «Συμπόσιον», ο φιλόσοφος «σκιαγραφεί μια κλίμακα ερωτικής ανάβασης που διαδοχικά καλύπτει την έλξη προς τα ωραία σώματα, την έλξη προς τις ωραίες ψυχές, την έλξη προς τις ωραίες δημιουργίες και μαθήσεις, για να καταλήξει στην αποκάλυψη ότι το πραγματικό κίνητρο του έρωτα είναι η ταύτισή του με το ιδεατό Ωραίο».

Αντίθετα ο Αριστοτέλης δεν ασχολήθηκε συστηματικά με το θέμα του Ερωτα. Κατά τον Σταγειρίτη φιλόσοφο ο Ερωτας είναι η πρώτιστη, θεία μεταφυσική αρχή, η σύμφυτη με τη μεταφυσική εκείνη δύναμη, η οποία είναι εντελώς απαλλαγμένη από κίνηση και ύλη και προκαλεί κίνηση χωρίς η ίδια να κινείται.

Στη μεταφυσική αξία του Ερωτα στάθηκαν οι νεοπλατωνικοί φιλόσοφοι. Ο Πλωτίνος (3ος αι. μ.Χ.) διδάσκει πως ο Ερωτας οδηγεί στη διεξοδική αναζήτηση από την εμπειρία στη λογική έρευνα και τη μυστική ενορατική επαφή με το Ον, ενώ ο Πρόκλος (5ος αι. μ. Χ.), κατατάσσει τον Ερωτα σε ένα από τα τρία μεταφυσικά και γνωσιολογικά στοιχεία -τα άλλα δύο είναι η πίστις και η ἀλήθεια.

Το περιεχόμενο και η σημασία της λέξης αποκτούν άλλη διάσταση στους χριστιανούς συγγραφείς. Ο Ερωτας, ο πνευματικός έρωτας είναι ταυτισμένος με την αγάπη στο πρόσωπο του Χριστού. Ο Γρηγόριος Νύσσης (4ος αι.), προσέγγισε επιτυχώς το περιεχόμενο του Ερωτα, όταν έγραψε πως «κανένας δεν πρέπει να δοκιμάζει συναισθήματα ντροπής, όταν τα βέλη του έρωτα δεν έχουν ως στόχο τη σάρκα, αλλά αντίθετα καυχάται για το τραύμα που του προξένησε ο έρωτας, όταν δέχεται μέσα στα βάθη της ψυχής του το κέντρισμα του άϋλου πόθου.» Αϋλος πόθος, λοιπόν, ο Ερωτας, δηλαδή πνεύμα αυτοθυσίας για τις μεγάλες αξίες που ενέπνευσαν και εξακολουθούν να εμπνέουν τους Ελληνες και τον ελληνικό πολιτισμό.

Ο Ερωτας λοιπόν προσδιορίζεται ως «Ερως του θείου» από τους βυζαντινούς εκκλησιαστικούς συγγραφείς και μετατρέπεται σε σωτήρια δύναμη που νικά την αμαρτία και ανυψώνει πνευματικά τον άνθρωπο. Αυτή είναι και η μεγάλη του διαφορά από τον Ερωτα του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Η δύναμη του αρχαίου ελληνικού Ερωτα έφθανε στη θυσία, στην υπηρέτηση των ανθρωπιστικών αξιών, αλλά όχι στη σωτηρία. Αυτή τη σωτηρία που δίδαξε και φανέρωσε ο Χριστός δίδαξαν οι βυζαντινοί εκκλησιαστικοί συγγραφείς και στοχαστές.

Μαζί,

Γευσιγνώστης

Ενα πλούσιο τεύχος 150 σελίδων με ανοιξιάτικα μαγειρέματα!

Μεγάλο αφιέρωμα στη φράουλα:

Δροσερές σαλάτες, πρωτότυπες σούπες, σάλτσες για αλμυρές συνταγές και 20 λαχταριστά γλυκά. Από τάρτες και κέικ, μέχρι μαρμελάδα και παγωτό!
Ακόμη, υπέροχα λαδερά στον φούρνο

Και
ΒHMAgazino
Μόνικα Μπελούτσι! Η ιταλίδα ντίβα επιστρέφει!

Και στην απλή έκδοση των €2.