Χάρολντ Πίντερ: Το κλειδί για την ανάκτηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας

Στις 24 Δεκεμβρίου 2008 απεβίωσε στο Λονδίνο ο διάσημος άγγλος θεατρικός συγγραφέας και σκηνοθέτης Χάρολντ Πίντερ (Harold Pinter), ένας από τους κορυφαίους δραματουργούς του περασμένου αιώνα.

Ο εβραϊκής καταγωγής και παγκόσμιας ακτινοβολίας Πίντερ, ο οποίος είχε γεννηθεί στο Ανατολικό Λονδίνο στις 10 Οκτωβρίου 1930, άρχισε να εργάζεται στο θέατρο ως ηθοποιός.

Το πρώτο θεατρικό έργο του, «Το Δωμάτιο», παρουσιάστηκε από φοιτητές το 1957, ενώ η καθιέρωσή του έμελλε να έλθει λίγο αργότερα, το 1959, με τον «Επιστάτη».

Ο Χάρολντ Πίντερ, ο οποίος ανέπτυξε και ακτιβιστική δράση, τιμήθηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας το 2005.

Ο μεγάλος συγγραφέας, σοβαρά άρρωστος, δεν μπόρεσε να δώσει το «παρών» στην τελετή απονομής του βραβείου. Έτσι, η εκ βαθέων ομιλία του, υπό τον τίτλο «Τέχνη, Αλήθεια και Πολιτική», μεταδόθηκε στη Στοκχόλμη μαγνητοσκοπημένη, στις 7 Δεκεμβρίου 2005.

Από την εν λόγω ομιλία παρατίθενται κατωτέρω η αρχή και το τέλος της (η μετάφραση είναι του Νίκου Χουρμουζιάδη, 1930-2013, σκηνοθέτη και κλασικού φιλολόγου διεθνούς εμβέλειας):

Το 1958 έγραφα: «Δεν υπάρχουν σαφείς διακρίσεις μεταξύ πραγματικού και μη πραγματικού ούτε μεταξύ αλήθειας και ψεύδους. Κάτι δεν είναι αποκλειστικά αληθινό ή ψεύτικο· μπορεί να είναι ταυτόχρονα και αληθινό και ψεύτικο».

Πιστεύω ότι αυτοί οι ισχυρισμοί εξακολουθούν να έχουν ακόμη κάποιο νόημα και να εφαρμόζονται στη διερεύνηση της πραγματικότητας. Έτσι, ως συγγραφέας τούς υπερασπίζομαι· ως πολίτης όμως δεν μπορώ. Ως πολίτης οφείλω να θέτω το ερώτημα: Τι είναι αλήθεια; Τι είναι ψεύδος;

Σε ένα θεατρικό έργο η αλήθεια είναι πάντα φευγαλέα. Ποτέ δεν την ανακαλύπτεις εντελώς, αν και η αναζήτησή της είναι επιτακτική. Αυτή η αναζήτηση αποτελεί το κίνητρο της προσπάθειας. Η αναζήτηση αποτελεί το στόχο σου. Πολύ συχνά σκοντάφτεις επάνω στην αλήθεια σε πλήρες σκότος, συγκρούεσαι με αυτήν ή μόλις και διακρίνεις αχνά κάποια εικόνα ή κάποιο σχήμα που φαίνεται να ανταποκρίνεται στην αλήθεια, συχνά μάλιστα χωρίς να συνειδητοποιείς ότι αυτό έχει συμβεί. Η πραγματική αλήθεια όμως είναι ότι σε ένα θεατρικό έργο ποτέ δεν υπάρχει οτιδήποτε ταυτίσιμο με τη μία και μόνη αλήθεια. Απλώς, υπάρχουν πολλές. Αυτές οι αλήθειες μεταξύ τους προκαλεί η μία την άλλη, αποφεύγει η μία την άλλη, αντανακλά η μία την άλλη, αγνοεί η μία την άλλη, περιπαίζει η μία την άλλη, είναι τυφλή η μία για την άλλη. Ενίοτε αισθάνεσαι ότι κρατάς στο χέρι την αλήθεια μιας στιγμής, αλλά αμέσως αυτή σου γλιστρά ανάμεσα από τα δάχτυλα και φεύγει.

[…]

Ο βίος ενός συγγραφέα αποτελεί μια εξαιρετικά εύτρωτη, σχεδόν απροστάτευτη διαδικασία. Δεν χρειάζεται, βέβαια, να κλάψουμε γι’ αυτό. Ο συγγραφέας αποφασίζει την επιλογή του και εμμένει σε αυτήν. Η αλήθεια όμως είναι ότι βρίσκεσαι εκτεθειμένος σε όλους τους ανέμους, κάποιους μάλιστα από αυτούς πράγματι παγωμένους. Βρίσκεσαι έξω ολομόναχος, σε μια εξαιρετικά επικίνδυνη θέση. Δεν βρίσκεις στέγη, προστασία —εκτός αν ψεύδεσαι— οπότε, βέβαια, κατασκευάζεις την προσωπική σου προστασία και, θα μπορούσε να ισχυρισθεί κανείς, καταλήγεις να γίνεις πολιτικός.

Όταν κοιτάζουμε σε έναν καθρέφτη, νομίζουμε ότι το είδωλο που έχουμε απέναντί μας είναι ακριβές. Μετακινήσου όμως για ένα χιλιοστόμετρο και το είδωλο αλλάζει. Στην πραγματικότητα, κοιτάζουμε μια ατέρμονη σειρά αντικατοπτρισμών. Κάποτε όμως ο συγγραφέας πρέπει να σπάσει τον καθρέφτη — επειδή μόνο από την άλλη πλευρά του καθρέφτη μάς ατενίζει η αλήθεια.

Πιστεύω ότι, παρά τα όσα διακυβεύονται, η ανυποχώρητη, απαρέγκλιτη, ασυγκράτητα πνευματική αποφασιστικότητά μας ως πολιτών να προσδιορίσουμε την πραγματική αλήθεια της ζωής και της κοινωνίας μας αποτελεί καθοριστική υποχρέωση που μας αφορά όλους. Πρόκειται για ανάγκη επιτακτική.

Ο Νίκος Χουρμουζιάδης

Αν μια παρόμοια αποφασιστικότητα δεν ενσωματωθεί στο πολιτικό όραμά μας, δεν έχουμε ελπίδα να ανακτήσουμε αυτό που έχουμε σχεδόν απολέσει: την ανθρώπινη αξιοπρέπειά μας.