Εβραϊκός αντισιωνισμός

Στις 28 Οκτωβρίου 2023 λίγο μετά την έναρξη της γενοκτονικής πολεμικής επιχείρησης του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας, πλήθος άνθρωποι πλημμύρισαν τον Grand Central Station στη Νέα Υόρκη σε μια εντυπωσιακή καθιστική διαμαρτυρία. Φορούσαν μπλούζες που έγγραφαν “Jews Say Ceasefire Now” («Οι Εβραίοι λένε: κατάπαυση πυρός τώρα»). Συντονισμένη από την οργάνωση Jewish Voices for Peace (Εβραϊκές φωνές υπέρ της ειρήνης), η δράση ερχόταν σε αντίθεση με τη ρητορική της ισραηλινής κυβέρνησης, σύμφωνα με την οποία οι αδυσώπητοι βομβαρδισμοί στη Γάζα εξέφραζαν την απάντηση του Εβραϊσμού σε μια θανάσιμη αντισημιτική απειλή. Στα χρόνια που ακολούθησαν τέτοιες κινητοποιήσεις θα συνεχιστούν, με συμβολικό αποκορύφωμα την σημαντική παρουσία Εβραίων φοιτητών στα encampments, τις κατασκηνώσεις διαμαρτυρίας στα πανεπιστήμια κατά των πολεμικών επιχειρήσεων του Ισραήλ στη Γάζα αλλά και της υποστήριξής του από την αμερικανική κυβέρνηση και αμερικανικούς ακαδημαϊκούς φορείς. Τέτοια φαινόμενα ερμηνεύτηκαν ως μεταστροφή του αμερικανικού Εβραϊσμού, από την ένθερμη υποστήριξη στο Ισραήλ προς μια τοποθέτηση επικριτική, με έμφαση στην απομάκρυνση της αμερικανοεβραϊκής νεολαίας από κλασικές σιωνιστικές τοποθετήσεις. Παρότι, αυτή η εικόνα μιας μεταστροφής σίγουρα έχει βάση, εντούτοις θα ήταν λάθος να πούμε ότι αυτή η αμφισβήτηση του σιωνιστικού εθνικού και πολιτικού προγράμματος – του πυρήνα της νομιμοποιητικής ιδεολογίας του κράτους του Ισραήλ – είναι ένα πρόσφατο φαινόμενο, καθώς ο αντισιωνισμός υπήρξε για καιρό ένα ισχυρό ρεύμα μεταξύ του αμερικανικού και όχι μόνο Εβραϊσμού.

Η απροθυμία να ταυτιστεί η εβραϊκότητα με το σιωνιστικό πολιτικό και εθνικό σχέδιο και τις πολιτικές του κράτους του Ισραήλ καταγράφηκε με διάφορους τρόπους πριν και μετά το 1948. Το ίδιο ισχύει και για μια ιδιαίτερη εβραϊκή παράδοση ρήξης με εβραϊκές παραδόσεις. Ο Ισαάκ Ντόιτσερ είχε μιλήσει ήδη στη δεκαετία του 1950 για τη φιγούρα του «μη εβραϊκού Εβραίου» που εκπροσωπείται από τον Σπινόζα ή τον Μαρξ, ενώ προσπαθώντας να στοχαστεί τι κάνει κάποιον Εβραίο είχε γράψει: «Η θρησκεία; Είμαι ένας άθεος. Ο εβραϊκός εθνικισμός; Είμαι ένας διεθνιστής. Επομένως, με καμία έννοια δεν είναι Εβραίος. Είμαι, ωστόσο, Εβραίος στη βάση της απροϋπόθετης αλληλεγγύης με αυτόν που καταδιώκεται και αυτόν που υφίστανται εξόντωση». Οι πολιτικές παραδόσεις μέσα στον αμερικανικό Εβραϊσμό που δεν ταυτίζονται με τον σιωνισμό έχουν μεγάλο βάθος και έχουν να κάνουν και με την ιστορία της Αμερικανικής Αριστεράς. Με αυτή ακριβώς την αντισιωνιστική παράδοση της αμερικανικής εβραϊκής Αριστεράς, ασχολείται το βιβλίο του αναπληρωτή καθηγητή στο Indiana University South Bend Μπέντζαμιν Μπάλθασερ Citizens of the Whole World. Anti-Zionism and the Cultures of the American Jewish Left («Πολίτες ολόκληρου του κόσμου. Ο αντισιωνισμός και οι κουλτούρες της αμερικανικής εβραϊκής Αριστεράς»), που κυκλοφόρησε φέτος από τις εκδόσεις Verso.

Προϊόν αρχειακής έρευνας και συνεντεύξεων, το βιβλίο του Μπάλθασερ επιδιώκει να δείξει ότι υπήρξε μια περίοδος στην αμερικανική ιστορία όπου οι αντισιωνιστικές τοποθετήσεις ήταν τμήμα της πολιτικής ταυτότητας μεγάλου μέρους της αμερικανικής εβραϊκής Αριστεράς, που άλλωστε ήταν συχνά ραχοκοκαλιά των περισσότερων σοσιαλιστικών και κομμουνιστικών ρευμάτων στις ΗΠΑ, στις δεκαετίες του 1930 και του 1940. Δείχνει πώς η στράτευση στην Αριστερά και αυτό που οριζόταν ως «προοδευτικές εβραϊκές αξίες» παρουσιαζόταν εντός του κομμουνιστικού κόμματος ως η εναλλακτική και απέναντι στον «αφομοιωτισμό» (assimilationism) και τον «αντιδραστικό εθνικισμό» (δηλαδή τον σιωνισμό). Μάλιστα, σε εκείνη την περίοδο η κριτική στον σιωνισμό, εντός κομμουνιστικών και τροτσκιστικών οργανώσεων παρουσιαζόταν ως αντι-ιμπεριαλιστική και αντιαποικιοκρατική τοποθέτηση, κάτι που εξηγεί και την υποστήριξη που έδειχναν οι αριστερές εβραϊκές οργανώσεις και στο κίνημα των Μαύρων, στοιχείο ακόμη πιο έντονο στη δεκαετία του 1960. Ο Μπάλθασερ εντοπίζει το ίδιο νήμα ενός εβραϊκού αντισιωνισμού μεταξύ των ριζοσπαστών Εβραίων που πλαισιώνουν τις οργανώσεις της αμερικανικής ριζοσπαστικής Αριστεράς στη δεκαετία του 1960, διαμαρτύρονται για τον πόλεμο στο Βιετνάμ, υποστηρίζουν τα κινήματα των μαύρων, συμπεριλαμβανομένων των Μαύρων Πανθήρων, και σταδιακά εκφράζουν αλληλεγγύη στους Παλαιστινίους, σε πείσμα της διάχυτης εικόνας ότι μετά τον «Πόλεμο των Έξι Ημερών» το 1967 υπήρξε καθολική συστράτευση του αμερικανικού Εβραϊσμού με το κράτος του Ισραήλ. Γι’ αυτήν τη γενιά Αμερικανών ριζοσπαστών Εβραίων ήταν ακριβώς η μνήμη του Ολοκαυτώματος και η ανάγκη να μην επαναληφθεί οπουδήποτε, που επέβαλε την αλληλεγγύη στο Βιετνάμ και στην Παλαιστίνη.

Ο Μπάλθασερ συνδέει το σχήμα του Ντόιτσερ για τον «μη εβραϊκό Εβραίο», με το στοχασμό άλλων συγγραφέων που αναμετρήθηκαν με την εβραϊκή ταυτότητά τους όπως του Ντανιέλ Μπενσαΐντ, που χρησιμοποίησε τη φιγούρα των «μαράνο», των προσήλυτων στον καθολικισμό Εβραίων της Ιβηρικής χερσονήσου, που όμως διατήρησαν μια «κρυφή» εβραϊκή ταυτότητα, ως παράδειγμα μιας διαλεκτικής διασπορικής ταυτότητας που τείνει όχι προς τον εθνικισμό αλλά προς ένα διεθνισμό της αλληλεγγύης.

Ο Μπάλθασερ εξετάζει πώς στη δεκαετία του 1970 θα είναι οι mainstream εβραϊκές οργανώσεις αυτές που θα αρχίσουν να στοχοποιούν τον αριστερό εβραϊκό αντισιωνισμό ως μορφή «νέου αντισημιτισμού» – ρητορική ενεργή και στις μέρες μας – ενώ θα υπάρξει και μια μερική ρήξη μιας προηγούμενης αλληλεγγύης με το μαύρο κίνημα, όταν φιλελεύθερες εβραϊκές οργανώσεις θα τοποθετηθούν κατά ορισμένων «θετικών διακρίσεων» (affirmative action). Όμως, την ίδια περίοδο θα υπάρξουν και στη δεκαετία του 1970 και μετά αριστερές εβραϊκές οργανώσεις που θα αντιμετωπίσουν τη διασπορική εβραϊκή ταυτότητα πέρα από τα στενά όρια του σιωνισμού και της ταύτισης με το κράτος του Ισραήλ, ξαναπιάνοντας ένα νήμα που πηγαίνει πίσω σε παραδόσεις όπως της Bund, που κάποτε ήταν η μεγαλύτερη επαναστατική οργάνωση στην Ανατολική Ευρώπη και η οποία αντιπάλεψε τα τσαρικά πογκρόμ υπερασπιζόμενη την εβραϊκή ταυτότητα, σε ρήξη, όμως, με τον σιωνιστικό εθνικισμό. Αυτό για τον Μπάλθασερ υπογραμμίζει την διαρκή ανάγκη για μια διασπορική ταυτότητα, σε αντιδιαστολή με έναν εθνικισμό που μπορεί να γίνει ακόμη και γενοκτονικός, μια διασπορική ταυτότητα στην οποία αναφέρονται όσες επιλέγουν να «ζουν με έναν λαό, ανάμεσα σε πολλούς λαούς, όμως χωρίς μια χώρα που να την αποκαλούν πατρίδα».