Μαργκερίτ Γιουρσενάρ: Αισθάνομαι πολύ κοντά στον άνθρωπο του δρόμου που με διαβάζει

Προσκύνημα στη «Μικρή Αναψυχή». Αυτό είναι το όνομα που έχει το όμορφο ξύλινο σπίτι όπου κατοικεί, ανάμεσα σε πυκνά δέντρα και πουλιά, η Μαργκερίτ Γιουρσενάρ, συγγραφέας ενός πλήθους από μυθιστορήματα, που καθιερώθηκε διεθνώς με το μπεστ-σέλλερ της «Απομνημονεύματα του Αδριανού» και είναι σήμερα η πρώτη γυναίκα που περιλαμβάνεται μεταξύ των 40 αθανάτων της Γαλλικής Ακαδημίας. Με τον απεσταλμένο γαλλικού περιοδικού που την επισκέφθηκε στη μοναξιά της, πριν ακόμα γίνει η ψηφοφορία της 6ης Μαρτίου (σ.σ. του έτους 1980) στη Γαλλική Ακαδημία για την εκλογή της, συνομίλησε για τα λίγα εκείνα πράγματα που, κατά τη γνώμη της, βαραίνουν πραγματικά στη ζωή μας (μερικές αξίες, ένας τρόπος συμπεριφοράς, ορισμένοι αγώνες), για το συγγραφικό της έργο και για άλλα ακόμα.

Ερώτηση: Η Γαλλική Ακαδημία, κατά τα φαινόμενα, θα σας προσφέρει μια έδρα σε λίγες μέρες. Το θέλετε να εκλεγείτε;

Απάντηση: Μου είναι αδιάφορο. Απ’ τη στιγμή που μερικοί φίλοι, που ούτε καν τους γνωρίζουμε, κάνουν προσπάθειες για χάρη μας, δεν μπορούμε παρά να τους ευχαριστήσουμε και να νοιώσουμε κάποια συγκίνηση, αν τα καταφέρουν. Ή κι αν δεν τα καταφέρουν. Όσο για το αποτέλεσμα, μου είναι αδιάφορο, όπως σας είπα.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 23.3.1980, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Καμμιά γυναίκα ως τώρα δεν είχε αυτή την τιμή. Δεν το επιθυμείτε να είστε η πρώτη;

Όλο και κάποιος πρέπει να κάνει την αρχή. Ίσως η στιγμή να είναι ευνοϊκή… αν το φέρει η τύχη να εκλεγώ.

Άσχετα με το ποια θα είναι η απόφαση, δε χρειάζεστε την Ακαδημία για τη δόξα σας. Αυτούς τους τελευταίους μήνες τα μαζικά μέσα ενημερώσεως σάς έκαναν πασίγνωστη. Νέες γενιές αναγνωστών θέλησαν να διαβάσουν όσα βιβλία σας δεν τα γνώριζαν. Τα βιβλιοπωλεία λεηλατήθηκαν. Το ξέρετε αυτό;

Ξέρω φυσικά ότι τα βιβλία μου διαβάζονται. Παίρνω τόσες επιστολές, που καταντάει καμμιά φορά βασανιστικό. Το περίεργο είναι που αισθάνομαι πολλές φορές στο ίδιο επίπεδο με τις νέες γενιές, χωρίς βέβαια να νοιώθω αποκομμένη απ’ τους συνομηλίκους μου. Αισθάνομαι πολύ κοντά στον άνθρωπο του δρόμου που με διαβάζει.

Νομίζετε ότι αυτός που θα ανακαλύψει σήμερα τα «Απομνημονεύματα του Αδριανού» θα τα διαβάσει με το ίδιο πάθος, όπως το 1951 που πρωτοκυκλοφόρησαν;

Ήταν ίσως αφέλεια εκ μέρους μου, μα την εποχή που έγραφα αυτό το βιβλίο, μεταξύ του 1947 και 1951 δηλαδή, ζούσαμε αυτή την ευφορία που συνήθως συνοδεύει τον τερματισμό ενός πολέμου. Πιστεύεις ότι τα πράγματα θα φτιάξουν γρήγορα, ότι δεν είναι τόσο τραγικά όσο πριν από έξη μήνες, ότι η κατάρρευση του κόσμου θα βοηθήσει στην ανοικοδόμησή του πάνω σε πιο καλές βάσεις, πιο δίκαιες, πιο βιώσιμες. Η νοοτροπία αυτή με βοήθησε τότε να φαντασθώ έναν άνθρωπο που είχε σαν αρχή του «Η γη σταθεροποιημένη, η γη αποκαταστημένη». Για πρώτη φορά συνειδητοποιούσα την τεράστια προσπάθεια του Αδριανού για να ανορθώσει τα οικονομικά, να επαναφέρει μια πολιτιστική ζωή, να κυβερνήσει επαρχίες ανεξάρτητες ως ένα σημείο απ’ την κεντρική εξουσία. Και σήμερα ακόμα σκέφτομαι ότι ένας άνθρωπος καλής θελήσεως μπορεί να πετύχει μεγάλα πράγματα. Θαρρώ πως έχασα κάτι απ’ την παλιά μου αισιοδοξία, απ’ την αισιοδοξία που κι ο ίδιος ο Αδριανός χάνει στο τέλος της ζωής του, όταν, στοχαζόμενος κατά την εκστρατεία της Παλαιστίνης, διαπιστώνει ότι οι μερικές νίκες του δεν πρόκειται να διαρκέσουν για πολύ. Εξακολουθώ όμως να πιστεύω ότι ο καθένας μας μπορεί να καταφέρει πολλά.

Η αγάπη σας στην Ιστορία, η δυσπιστία σας έναντι της βιομηχανικής κοινωνίας, η απομόνωσή σας εδώ στην άκρη του κόσμου, με παρακινούν να σας κάνω μια ερώτηση: αισθάνεστε εναρμονισμένη με την εποχή σας;

Είμαστε αναγκασμένοι να εναρμονιζόμαστε με την εποχή μας, όπως είμαστε αναγκασμένοι αυτή τη στιγμή να βρισκόμαστε σ’ αυτήν εδώ την κάμαρα. Υπάρχουμε σαν άτομα που δημιουργήθηκαν, που γεννήθηκαν μέσα σε ορισμένες συνθήκες, που διαπλάστηκαν από μια εποχή. Πρόκειται για μια «αναγκαστική κατάσταση» κατά κάποιον τρόπο, όπως το να γεννηθείς στην Ευρώπη ή στην Ασία ή στην Αυστραλία. Νομίζω ότι οι καλύτεροι είναι αυτοί που τα καταφέρνουν να ξεφύγουν απ’ αυτά τα υποχρεωτικά δεδομένα που μας καταπιέζουν απ’ τη στιγμή που θα γεννηθούμε.

Αρνιέστε δηλαδή την κίνηση των ιδεών;

Η κίνηση των ιδεών… Νομίζω ότι είναι μια ψευδαίσθηση των ανθρώπων που ζούνε στον περιορισμένο χώρο του παρόντος. Υπάρχουν σε ορισμένες εποχές πιο ωραία πράγματα, πιο μεγαλειώδη, πιο πετυχημένα έστω απ’ ό,τι σε άλλες. Υπάρχουν εποχές πιο ευτυχισμένες, όπως υπάρχουν καλές χρονιές για το κρασί, πράγμα που δε σημαίνει ότι η ίδια αυτή χρονιά είναι καλή και για τα σπαρτά. Δε βλέπω όμως καμμιά πρόοδο του συνόλου. Βλέπω προόδους σε ορισμένα σημεία, που δεν αργούν όμως να εξαφανισθούν. Αυτό που σας λέω φαίνεται πολύ καθαρά στην ιστορία των θρησκειών. Ας πάρουμε την ομιλία του Χριστού στο Όρος των Ελαιών, όπου εξυμνεί τη δικαιοσύνη. Τι βγήκε; Ο κρατικός χριστιανισμός. Ας πάρουμε το βουδισμό, που είναι μια προσπάθεια, ίσως η πιο μεγάλη, για να ξεφύγεις απ’ τα ανθρώπινα σύνορα, για να γλυτώσεις απ’ τον πόνο και να βοηθήσεις και τους άλλους να γλυτώσουν απ’ αυτόν. Τι βγήκε; Ιάπωνες βουδιστές ιερείς που ευλογούν τα αυτοκίνητα. Θέλω να πω ότι όλη αυτή η σπουδαία πρόοδος (και μιλώ φυσικά για την πρόοδο στον ηθικό και στον πνευματικό τομέα, αν και επαναλαμβάνεται το ίδιο και στον υλικό τομέα), που δείχνει να μας υπόσχεται τόσα πολλά, κάθε φορά εκμηδενίζεται με την παρέμβαση της συνήθειας, της φθοράς, της ανθρώπινης νωθρότητας.

Από τα λόγια σας βγαίνει ότι κρίνετε τους αγώνες χρήσιμους. Μένετε αδιάφορη ωστόσο στους φεμινιστικούς αγώνες, στα όσα πασχίζουν να κάνουν οι γυναίκες για ν’ αλλάξουν την κοινωνία.

Δε συμπαθώ αυτή την εναντίωση των φύλων. Νομίζω ότι υπάρχουν αρκετές εναντιώσεις στον κόσμο, ώστε να μη χρειάζεται να προσθέσουμε κι αυτή. Βλέπω τους άνδρες και τις γυναίκες σαν αλληλοσυμπληρούμενα στοιχεία, δεν καταλαβαίνω για ποιο λόγο δηλαδή πρέπει οπωσδήποτε να βρίσκονται σε αντίθεση, ακριβώς όπως δεν το βλέπω υποχρεωτικό να βρίσκονται οι Γάλλοι σε αντίθεση με τους Γερμανούς.

Τι σημαίνει για σας που είστε γυναίκα; Θα θέλατε να είστε άνδρας;

Ω, όχι. Είμαι πολύ ευχαριστημένη σαν γυναίκα. Μα αν ήμουνα άνδρας, υποθέτω πως θάμουνα και πάλι ευχαριστημένη. Απλώς θα προβληματιζόμουνα λιγάκι στην ιδέα πως θάχα στρατιωτικές υποχρεώσεις. Πέρα απ’ αυτό…

*Άρθρο αφιερωμένο στη Μαργκερίτ Γιουρσενάρ, που έφερε τον τίτλο «Η κίνηση των ιδεών είναι μια ψευδαίσθηση!» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 23 Μαρτίου 1980.

Η διάσημη γαλλοβελγίδα λογοτέχνιδα (πεζογράφος, δοκιμιογράφος και ποιήτρια) Μαργκερίτ Γιουρσενάρ (Marguerite Yourcenar, Marguerite de Crayencour το πραγματικό της όνομα) γεννήθηκε στις Βρυξέλλες στις 8 Ιουνίου 1903 και απεβίωσε στη νήσο Mount Desert της πολιτείας Μέιν των ΗΠΑ στις 17 Δεκεμβρίου 1987.

Το βιβλίο της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ Αδριανού απομνημονεύματα (Mémoires d’Hadrien) πρωτοεκδόθηκε το 1951.

Η Γιουρσενάρ, συγγραφέας αριστουργηματικών μυθιστορηματικών βιογραφιών και περίπτωση ιδιόρρυθμη όσον αφορά τα του ιδιωτικού βίου της, υπήρξε η πρώτη γυναίκα που κατέστη μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας (εξελέγη στις 6 Μαρτίου 1980 και κατέλαβε επίσημα τη θέση της μεταξύ των γάλλων Αθανάτων στις 22 Ιανουαρίου 1981).