Σοσιαλδημοκρατία: Γιατί ο «τρίτος δρόμος» δεν οδήγησε πουθενά – Η σπίθα δεν έγινε φωτιά

Σε μια εποχή που η αγωνία όλων είναι πώς θα αντιμετωπίσουν την ανερχόμενη δύναμη της ακροδεξιάς, η κεντροαριστερά μοιάζει να έχει χάσει τη δυναμική της. Είκοσι πέντε χρόνια μετά το συνέδριο των προοδευτικών ηγετών στη Φλωρεντία, η σοσιαλδημοκρατία δείχνει μόνο να αναπολεί τη δόξα του παρελθόντος της. Και μένει το ερώτημα: Μπορεί να αναδυθεί ξανά στη δύναμη που ήταν κάποτε;

Υπό τον τίτλο «Τρίτος Δρόμος» και σύνθημα ούτε δεξιά ούτε αριστερά, και χωρίς να δείχνει πουθενά η πυξίδα, τελικά η στροφή ήταν προς τα δεξιά

Η Πόλι Τόινμπι, πρώην αρθρογράφος της εφημερίδας «The Guardian» και συγγραφέας, επισημαίνει με άρθρο της στο Social Europe και στο IPS Journal, κάτι που βλέπουμε όλοι. Ότι ο «θρίαμβος της κεντροαριστεράς στη χιλιετία δεν σηματοδότησε μια νέα αυγή. Αλλά την αρχή μιας μακράς παρακμής σε ένα επιφυλακτικό κέντρο».

Όχι άσχημα, αλλά…

Σύμφωνα με την Τόινμπι, οι σύγχρονοι σοσιαλδημοκράτες πρέπει να πονούν πολύ κοιτάζοντας το ένδοξο παρελθόν τους, αμφιβάλλοντας για το ποιο θα είναι το μέλλον του. Η σοσιαλδημοκρατία έχει λόγους να χαίρεται. Το D66 υπό τον Ρομπ Γέτεν, που αυτοπροσιορίζεται κεντροαριστερό, νίκησε την ακροδεξιά του Χερτ Βίλντερς στην Ολλανδία. Επίσης, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η σοσιαλδημοκρατία δεν τα πάει άσχημα και σε άλλες χώρες. Κόμματα της κεντροαριστεράς κυβερνούν ή προηγούνται σε δημοσκοπήσεις στην Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Δανία, τη Νορβηγία, τη Σουηδία και τη Φινλανδία. Στη Γερμανία, οι Σοσιαλδημοκράτες μαζί με την κεντροδεξιά κράτησαν εκτός κυβέρνησης την ακροδεξιά. Και στη Βρετανία, οι Εργατικοί πέρυσι κέρδισαν μια συντριπτική νίκη – πράγμα σπάνιο για κόμμα εκτός εξουσίας για πάνω από τα δύο τρίτα των μεταπολεμικών ετών.

Ωστόσο, έχουν περάσει προ πολλού οι ημέρες που οι σοσιαλδημοκράτες κατέγραφαν, και μάλιστα τακτικά, ποσοστά πάνω από 40%. Τώρα το πολιτικό τοπίο είναι κατακερματισμένο.

Το συνέδριο της Φλωρεντίας

Η Πόλι Τόινμπι θυμάται τις ημέρες δόξας που έζησε η σοσιαλδημοκρατία στο Συνέδριο του Τρίτου Δρόμου, τον Νοέμβριο του 1999 στη Φλωρεντία. Στο Παλάτσο Βέκιο βρέθηκαν κυβερνώντες του προοδευτικού χώρου από διάφορες χώρες. Μεταξύ αυτών οι τότε κραταιοί Μπιλ Κλίντον, Τόνι Μπλερ, Γκέρχαρντ Σρέντερ, Λιονέλ Ζοσπέν, Μάσιμο Ντ’Αλέμα, Φερνάντο Ενρίκε Καρντόσο και Ρομάνο Πρόντι.

Και όλοι διατυμπάνιζαν ένα μέλλον «προοδευτικής αισιοδοξίας» για τον αιώνα που θα ξεκινούσε. Σε εκείνη τη σύνοδο η σοσιαλδημοκρατία και οι εκπρόσωποί της εμψυχώθηκαν από την ομιλία του Αμερικανού προέδρου Μπιλ Κλίντον. Που σύμφωνα με τον Βρετανό, τότε υπουργό Ευρωπαϊκών Θεμάτων, Ντένις ΜακΣέιν, ήταν «η πιο αριστερή συνεισφορά» στη συζήτηση…

Ο Μπιλ Κλίντον περιέγραψε μια δεινή εικόνα φτώχειας στις ΗΠΑ, την ανάγκη αντιμετώπισής της, αλλά και την ανάγκη να αποκατασταθεί η δικαιοσύνη στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Πρότεινε την ελάφρυνση των χρεών των χωρών αυτών.

Αλλά τελικά, η ρητορική δεινότητα του Αμερικανού πρόεδρου έμεινε λόγια. «Άγγιξε τις καρδιές, αλλά όχι την ουσία των πολιτικών του», λέει η Τόινμπι. Ένα χρόνο μετά παρέδωσε την εξουσία στον Ρεπουμπλικάνο Τζορτζ Μπους Τζούνιορ, ενώ η σοσιαλδημοκρατία υπέστη μια σειρά από ήττες και στην Ευρώπη.

Ο Σοσιαλιστής Λιονέλ Ζοσπέν έχασε τις προεδρικές εκλογές το 2002 από τον Ζακ Σιράκ, τερμάτισε τρίτος, πίσω από τον ακροδεξιό Ζαν-Μαρί Λεπέν. Ο Μάσιμο Ντ’Αλέμα έφυγε το 2001. Ο Σρέντερ παρέμεινε μέχρι το 2005. Όταν έχασε, ξεκίνησε η 16χρονη «βασιλεία» της Άνγκελα Μέρκελ. Οι Εργατικοί του Μπλερ άντεξαν άλλα 11 χρόνια. Όταν παρέδωσαν τη σκυτάλη στους Συντηρητικούς, άνοιξε ο δρόμος για το Brexit.

«Τρίτος Δρόμος» – Μια κούφια υπόσχεση;

Η Πόλι Τόινμπι είναι βέβαιη ότι η αλλαγή της χιλιετίας ήταν σημείο καμπής για τη σοσιαλδημοκρατία. Αλλά όχι προς την κατεύθυνση που ήθελαν οι τότε ηγέτες, στους οποίους μάλλον εύλογα αποδίδει «αλαζονεία».

Διότι υπό τον τίτλο «Τρίτος Δρόμος» και σύνθημα ούτε δεξιά ούτε αριστερά, και χωρίς να δείχνει πουθενά η πυξίδα, τελικά η στροφή ήταν προς τα δεξιά.

Πρωτεργάτες της δεξιάς στροφής για τη σοσιαλδημοκρατία, οι Τόνι Μπλερ και Γκέρχαρντ Σρέντερ. Στο άρθρο τους υπό τον τίτλο «Ευρώπη: Ο Τρίτος Δρόμος» περιέγραψαν τον δρόμο προς την εξουσία ως εξής: Αποβολή της παλιά συνδικαλιστικής εικόνας, προώθηση της μείωση του κόστους πρόνοιας, φιλοεπιχειρηματική παγκοσμιοποίηση, εξωτερικές αναθέσεις και ιδιωτικοποιήσεις. Ο Τόνι Μπλερ θα μπορούσε να καυχηθεί ότι ήταν ζωντανό παράδειγμα αποτελεσματικότητας. Κέρδισε τρεις άνευ προηγουμένου συνεχόμενες εκλογές, παρά τον πόλεμο στο Ιράκ, συνδυάζοντας την κοινωνική δικαιοσύνη με τις ελεύθερες αγορές.

Αλλά, τελικά, ο «τρίτος δρόμος» αποδείχθηκε το φιλί του θανάτου για τη σοσιαλδημοκρατία. Στο όνομα του «κέντρου», η κεντροαριστερά αποστραγγίστηκε από ζωή και τόλμη. Ήθελαν, όπως έλεγαν, στη Φλωρεντία, να αφοπλίσουν τον εξτρεμισμό. Μόνο ο Λιονέλ Ζοσπέν διαφώνησε.

«Λέσχη επιχειρηματιών»

Η Πόλι Τόινμπι δεν μασάει τα λόγια της ούτε για την ΕΕ. Επισημαίνει ότι στο όνομα του «τρίτου δρόμου» πνίγηκε σταδιακά και το πνεύμα της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και κατέστη αργή, συμβατική, ανίκανη –ή απρόθυμη- να ενθουσιάσει. Κόμματα όπως τα Πέντε Αστέρια στην Ιταλία, ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα και ο Ζαν-Λικ Μελανσόν στη Γαλλία χαρακτήρισαν την ΕΕ «λέσχη επιχειρηματιών».

Και τελικά, αυτό που πέτυχαν ήταν το αντίθετο από τον στόχο τους. Οι ψηφοφόροι, μπροστά στην ανάγκη και τη λαχτάρα για αλλαγή απομακρύνονται από το κέντρο. Και πάνε είτε αριστερά είτε πιο δεξιά.

Η Βρετανία είναι ακόμη ένα παράδειγμα. Το Εργατικό Κόμμα μέσα σε ένα χρόνο από την τεράστια νίκη του έχει μόλις 18% στις δημοσκοπήσεις. Οι Πράσινοι έχουν αναγεννηθεί και Φιλελεύθεροι Δημοκράτες κερδίζουν πόντους. Υπερασπιζόμενοι αρχές τις οποίες οι Εργατικοί αποφεύγουν.

Αυτοί ήταν που υπερασπίστηκαν το BBC, όταν ο Ντόναλντ Τραμπ το απείλησε με αγωγή 1 δισεκατομμυρίου λιρών. Η κυβέρνηση των Εργατικών σιώπησε, από τον φόβο μήπως ο Αμερικανός πρόεδρος επαναφέρει την απειλή για δασμούς 100% στα βρετανικά προϊόντα.

Σοσιαλδημοκρατία και παράλυση

Η παράλυση είναι ο μεγάλος κίνδυνος για τους σοσιαλδημοκράτες στην εξουσία, επισημαίνει η Τόινμπι. Γιατί εμφανίζονται δειλοί και, σε περιόδους περιορισμένων κεφαλαίων, μη γενναιόδωροι στις πολιτικές κοινωνικής δικαιοσύνης. Έτσι όμως ενισχύεται η ακροδεξιά. Το Reform UK του Νάιτζελ Φάρατζ προηγείται με 31% στη Βρετανία. Και, όπως συμβαίνει και αλλού στην Ευρώπη, η ακροδεξιά βάζει σε πειρασμό τους Εργατικούς να κυνηγήσουν τους χαμένους ψηφοφόρους, επενδύοντας στο μεταναστευτικό.

Αυτό που δεν βλέπουν –αλλά δείχνουν οι δημοσκοπήσεις- είναι ότι οι Εργατικοί χάνουν πολύ περισσότερους ψηφοφόρους προς τα αριστερά.

Η Πόλι Τόιμπι επισημαίνει ότι πλέον το κίνημα που επικρατεί στις κοινωνίες, είναι γενικά «αντικυβερνητικό». Ανεξάρτητα ποιος είναι στην εξουσία.

Για τη Βρετανίδα δημοσιογράφο η σοσιαλδημοκρατία έκανε ένα σφάλμα. Έχασε τη χαρά της ζωής και την αποστολή της όταν επέλεξε τον «τρίτο δρόμο» και το «κέντρο». Γιατί δεν οδήγησε πουθενά.