«A State Film» – Τα αρχεία προπαγάνδας της Αλβανίας του Χότζα αποκαλύπτουν το πάθος για τον κινηματογράφο

Γυναίκες και παιδιά με δάκρυα στα μάτια και άνδρες με σφιγμένες γροθιές σχηματίζουν ουρές που φαντάζουν πελώριες, περιμένοντας τη σειρά τους για να πλησιάσουν έναν τάφο και να τον αγγίξουν εμφανώς συγκινημένοι, θυμίζοντας πιστούς που φιλούν εικόνες αγίων.

Είναι το 1985 στην Τίρανα και αυτό το λιτό μαρμάρινο μαυσωλείο ανήκει στον Ενβέρ Χότζα.

Έτσι ξεκινά η ταινία του Ρόλαντ Σέικο, A State Film, η οποία παρουσιάστηκε σε παγκόσμια πρεμιέρα στο ιταλικό φεστιβάλ Giornate degli Autori 2025 που εστιάζει σε έργα ανεξάρτητων κινηματογραφιστών και τώρα προβάλλεται στο Main Opus Bonum Competition του Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Ji.hlava της Τσεχίας.

Πολιτική αφήγηση

Το ντοκιμαντέρ που προέρχεται από ένα τεράστιο αρχείο επίσημων βίντεο που γυρίστηκαν υπό το καθεστώς του Αλβανού ηγέτη Ενβέρ Χότζα, είναι μια συναρπαστική μελέτη για τη δύναμη της εικόνας: για παράδειγμα, οι εργάτες-ήρωες και οι χορεύτριες με παραδοσιακές φορεσιές που εμφανίζονται στην ταινία δημιουργούν ένα οπτικό ερέθισμα που μας βοηθά να κατανοήσουμε το κλίμα της εποχής.

«Εργάζομαι εδώ και αρκετά χρόνια με αρχεία προπαγανδιστικών ταινιών — αρχικά με το Istituto Luce Cinecitta, αλλά και με τα αρχεία του κομμουνιστικού καθεστώτος της Αλβανίας», λέει ο Σέικο στο περιοδικό Variety. «Και τα δύο περιέχουν χιλιάδες ταινίες που δημιουργήθηκαν με σκοπό την κατασκευή μιας πολιτικής αφήγησης, συχνά με εντυπωσιακή κινηματογραφική φιλοδοξία».

Το είδος αυτό εξερεύνησε ο Σέικο στην προηγούμενη ταινία του, «The Image Machine of Alfredo C.», που προβλήθηκε το 2021 στο φεστιβάλ κινηματογράφου της Βενετίας. Η ταινία αφηγείται την αληθινή ιστορία ενός καμεραμάν του Istituto Luce που κινηματογράφησε τον Μουσολίνι και τη φασιστική προπαγάνδα και, τελικά, τον ηγέτη της κομμουνιστικής Αλβανίας.

«Ήταν μια υβριδική ταινία, αλλά κατά τη διάρκεια της παραγωγής της συνειδητοποίησα ότι το τεράστιο αρχείο ταινιών της Αλβανίας — και η κεντρική φιγούρα του Ενβέρ Χότζα — δεν είχαν ποτέ παρουσιαστεί αποκλειστικά μέσα από τις δικές τους εικόνες. Τα προπαγανδιστικά ντοκιμαντέρ και τα ντοκιμαντέρ της Αλβανίας φέρουν σαφώς το στίγμα της κινηματογραφίας του Ανατολικού Μπλοκ», λέει ο Σέικο στο Variety. «Οι πρώτοι Αλβανοί εικονολήπτες εκπαιδεύτηκαν από Σοβιετικούς δασκάλους — ξεκινώντας από τον Ρομάν Καρμέν, τον θρυλικό χρονικογράφο των επαναστάσεων και των πολέμων».

Καλύπτοντας τα χρόνια μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με τους Αλβανούς να καλούνται να «υπακούουν και να εκτελούν τους νόμους της κυβέρνησης» ενώ τιμούν τις αιματηρές θυσίες των ηρώων, το υλικό υπογραμμίζει επίσης την αφοσίωση του Χότζα στον Στάλιν και στον Γιόσιπ Μπροζ Τίτο.

Η μοναξιά της εξουσίας

Η ταινία «State Film» δεν περιέχει ιστορικά στοιχεία, φωνητική περιγραφή ή υπότιτλους. Η αφήγηση της ταινίας βασίζεται εξ ολοκλήρου στη διαδικασία του μοντάζ (υπό τη διεύθυνση του Luca Onorati) και, ως εκ τούτου, απαιτεί από το κοινό να είναι σε κάποιο βαθμό εξοικειωμένο με την εν λόγω ιστορία, προκειμένου να εκτιμήσει την αποκάλυψη αυτών των ιδεολογικών μηχανισμών προπαγάνδας και των συνεπειών τους.

Το μοντάζ το οποίο αντλεί από το προσωπικό αρχείο του Χότζα, περιλαμβάνει στιγμιότυπα μίλια μακριά από τις ενθουσιώδεις μάζες, με πρωταγωνίστρια πάντα την αγαπημένη μαύρη Mercedes του κομμουνιστή ηγέτη, και προκύπτει μια εντυπωσιακή αντίθεση.

Αυτά τα μοτίβα αποκτούν συμβολική αξία, σύμφωνα με τον Ρόλαντ Σέικο, και υποδηλώνουν τη μοναξιά και την απομόνωση της εξουσίας.

*Με πληροφορίες από: Variety | Cine Europa