Ν. Καζαντζάκης, Δημ. Μητρόπουλος, Διδώ Σωτηρίου: Γεννημένοι στις 18 Φεβρουαρίου

Η 18η  Φεβρουαρίου αποτελεί ημερομηνία με μια ιδιαίτερα σπάνια συγκυρία. Είναι η ημέρα γέννησης τριών σπουδαίων προσωπικοτήτων των ελληνικών γραμμάτων και τεχνών. Το 1883 γεννιέται στο Ηράκλειο Κρήτης, ο Νίκος Καζαντζάκης, το 1896 στην Αθήνα ο αρχιμουσικός Δημήτρης Μητρόπουλος και το 1909, στο Αϊδίνιο της Μικράς Ασίας, η συγγραφέας Διδώ Σωτηρίου. Όλοι τους 18η Φεβρουαρίου

Με την αφορμή αυτή, συγκεντρώσαμε αποσπάσματα σπάνιων συνεντεύξεών τους.

Νίκος Καζαντζάκης

Ο «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» της 16ης Ιουλίου 1955 δημοσιεύει συνέντευξη του σπουδαίου και πολυμεταφρασμένου συγγραφέα, ο οποίος, μεταξύ άλλων, αναφέρει, από την γαλλική πόλη Αντίμπ όπου ζούσε με τη σύζυγό του, Γαλάτεια:

«Στην Ελλάδα ήμουν αποκλειστικά ποιητής. Αλλά επειδή η ποίηση είναι αμετάφραστη άρχισα να γράφω εδώ μυθιστορήματα για να μεταφρασθώ επί τέλους.

(…)

Η ζωή στην Αντίμπ

»Η Αντίμπ δεν είναι άλλη από την Αντίπολι, αρχαία ελληνική αποικία που ιδρύθηκε από τους Έλληνες μετά την Μασσαλία… Και όπως πάντοτε οι Έλληνες διάλεξαν θαυμάσιο τόπο. Ξαναβρήκα εδώ την εληά, τη συκιά, το αμπέλι και τη θάλασσα, που είναι όλα συμπατριώτες μου. (…)

»Στην Αντίμπ αγνοώ όλον τον κόσμο, περπατώ χωρίς να χαιρετώ κανένα και αισθάνομαι πολύ ελεύθερος. Εργάζομαι όσο μπορώ. Στην ηλικία μου δεν έχει κανείς καιρό για χάσιμο. Για να βγω πρέπει να με αναγκάση η γυναίκα μου.

«ΤAXYΔΡΟΜΟΣ», 16.7.1955, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Οι αντιδράσεις για το «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται»

»Με κατηγόρησαν στην Ελλάδα ότι είμαι εναντίον του Χριστού ακριβώς γιατί είμαι υπέρ του Χριστού. Το πρότυπο του αληθινού Χριστιανού είναι για μένα ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασσίζης πάνω στον οποίον έγραψα ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε ήδη στη Νορβηγία.

Γάλλοι συγγραφείς

»Ο Μωριάκ [είναι] πάντοτε στην πρώτη σειρά του αγώνα για την ανθρωπότητα. (…) Ο Μαλρώ όχι μόνο έγραψε πολύ ωραία μυθιστορήματ, αλλά είναι και ξεχωριστή προσωπικότητα». Ο Καζαντζάκης πρόσθεσε ότι διαβάζει επίσης «Μοντερλάν, τον Ζαν Πωλ Σάρτρ, τον Καμύς…(…) λατρεύω τον Βαλερύ σαν ποιητή και σαν πεζογράφο. Είναι ένας μάγος.

»Είναι ο Θεός του σπιτιού μας», συμπλήρωσε η Γαλάτεια Καζαντζάκη.

» – Ποιο ποίημα του Βαλερύ προτιμάτε;

–       Το “Ναυτικό Νεκροταφείο”. Αγαπώ λιγώτερο τον Φάουστ.

»(…) Δεν ελπίζω τίποτα.

Δεν φοβούμαι τίποτα

Είμαι ελεύθερος.

–       Αυτό είναι το “κρέντο” μου. Αν πίστευα στον Παράδεισο ή στην Κόλαση θα έμπαινε ο υπολογισμός τις πράξεις μου. Δεν θα ήμουν πια ελεύθερος . Γι’ αυτό δεν βάζω τίποτε πάνω απ’ την ελευθερία».

«ΤAXYΔΡΟΜΟΣ», 21.9.1957, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Δημήτρης Μητρόπουλος

Δύο μήνες αργότερα, ο «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» της 21ης Σεπτεμβρίου 1957, φιλοξενεί συνέντευξη του Δημήτρη Μητρόπουλου στον Ορέστη Λαζαρίδη. Ο Μητρόπουλος κατέγραψε μια εντυπωσιακή, παγκόσμιας φήμης, διεθνή καριέρα, διευθύνοντας κορυφαίες ορχήστρες. Την περίοδο εκείνη ο Δημήτρης Μητρόπουλος βρίσκεται στο Σαλτσμπουργκ της Αυστρίας, συνεργαζόμενος με τη συμφωνική ορχήστρα της Βιέννης.

«Η πόλη αυτή είναι πάντα ακραία και ατενίζοντάς την είσαι βέβαιος πως σε καμμία άλλη στιγμή δεν μπορεί να είναι ωραιότερη. (…)

»Εδώ στο Σάλτσμπουργκ, έπαιξα αμερικανική μουσική. Παρουσίασα σύγχρονους Αμερικανούς μουσικοσυνθέτες που βρήκαν θερμή υποδοχή από το κοινό. Θα πρέπει να πω ότι η αμερικανική μουσική χαρακτηρίζεται από μια θαυμάσια τεχνική, παρ’ όλον ότι οι Αμερικανοί, έναντι των Ευρωπαίων, υστερούν από απόψεως μουσικής “κουλτούρας”.

Eκπαιδεύοντας τους Αυστριακούς

»Είναι αλήθεια πως κουράστηκα για να φέρω την ορχήστρα στην τελειότητα της αποδόσεως της αμερικανικής μουσικής. Αλλά όπως είπα και πριν το αποτέλεσμα στάθηκε θαυμάσιο!

(…)

»Το πολύ κοινό όταν παρακολουθή μια συναυλία αγνοεί συνήθως πόση προεργασία χρειάστηκε. Πρέπει να γίνουν πάμπολλες δοκιμές, επαναλήψεις, για να μπορέση η ορχήστρα να πειθαρχήση και να αποδώση αυτό που ζητά εκείνος που διευθύνει.

»Και αυτό αποτελεί, πιστέψτε με, όχι μόνο σοβαρή αλλά και κοπιαστική δουλειά.

Ελεύθερος χρόνος

»Δυστυχώς δεν έχω ελεύθερες ώρες. (…) Αν σκεφθήτε πως στο διάστημα της “σαιζόν” στην Αμερική διευθύνω σαράντα περίπου όπερες και 100 συναυλίες, τότε θα αντιληφθήτε πόσο λίγο καιρό έχω στη διάθεσή μου. Ακόμη, είναι γνωστό, όπως σας είπα πριν, ποια εργασία και ποια προετοιμασία χρειάζεται η ορχήστρα. (…)

Συναυλίες

»Η μουσική είναι ένας συνδυασμός χρωμάτων, που έρχεται σε σύγκρουση όταν παίζεται στο ύπαιθρο με τα φυσικά χρώματα. Γι’ αυτό πρέπει να παίζεται σε κλειστό χώρο όπου τίποτα δεν αποσπά τη συγκέντρωση του ακροατή. Και η μουσική θέλει συγκέντρωση».

«ΤΑ ΝΕΑ», 9.12.1976, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Διδώ Σωτηρίου

Στις 9 Δεκεμβρίου του 1976, ο Γιώργος Πηλιχός και «ΤΑ ΝΕΑ» δημοσιεύουν συνέντευξη της Διδώς Σωτηρίου, της συγγραφέως που αφηγήθηκε όπως λίγοι τις περιπέτειες του ελληνισμού κατά τον 20ο αιώνα.

«Τα δικά μου προσωπικά βιώματα ήταν αναπόσπαστα δεμένα με την περιπέτεια του Ελληνισμού του 20ου αιώνα. Τέτοια ήταν η μοίρα της γενιάς μου. Δύο προηγούμενα μυθιστορήματά μου (σ.σ. Οι νεκροί περιμένουν, Ματωμένα χώματα) βγήκαν απ’ τη Μικρασιατική καταστροφή, που την έζησα μικρό παιδί.

»Τα βιώματά μου από την Ελλάδα, που πέρασε μέσα από την Κατοχή, τον Δεκέμβρη, τον Εμφύλιο κι όσα ακολούθησαν με την αμερικανοκρατία, φέρανε στην άκρη της πέννας μου την «Εντολή». Αν ήμουν Σκανδιναβή ίσως έγραφα κάτι σαν τις ‘Αγριοφράουλες’. Αν ζούσα τον καιρό της Ρωμαϊκής κατοχής, θα μιλούσα για: «Τω καιρώ εκείνω οι Ρωμαίοι…οι Γραμματείς…οι Φαρισαίοι…».

Χρέος στις επόμενες γενιές

»Είναι τόσο σύνθετα, τόσο περίπλοκα και τόσο οδυνηρά τα όσα γίνανε στην Ελλάδα από την Κατοχή κι εδώ, που όσα κι αν έχουνε γραφτεί, είναι λίγα. Και μήπως πήραμε ανάσα – όπως λέω στον Πρόλογό μου – να σταθούμε, να μετρήθουμε πεθαμένοι, ζωντανοί, ζημιωμένοι, κερδισμένοι να δούμε που λαθέψαμε όλοι μαζί, αριστεροί, δεξιοί, κεντρώοι, να γίνουμε αντικειμενικοί;»

»Άνθρωποι, πράξεις, λέξεις, σχέσεις, όλα ξεκουρντίστηκαν. Η ξένη επέμβαση δεν έπαψε να σφραγίζει τη μοίρα του τόπου μας. Κι έτσι δεν μπορούμε να πούμε ‘ό,τι έγινε, έγινε’. Δεν μπορεί η κάθε γενιά να αποχτήσει τη δική της πείρα από την αρχή.

»Είναι χρέος μας ν’ αφήσουμε σ’ αυτήν τη γενιά που μας διαδέχεται τις εμπειρίες μας, τις αλήθειες μας, για να μπορέσει να βρει τον κώδικα, να ξέρει που βαδίζει και πώς θα βαδίσει. Δεν είναι τυχαίο, νομίζω, ότι πυκνώνουν από τη δικτατορία κι εδώ τα έργα της πολιτικής λογοτεχνίας και οι προσωπικές μαρτυρίες (η ποίηση κι η μουσική είχαν το προβάδισμα).

»Με κατέχει η αγωνία για την τύχη της Δημοκρατίας. Ο λαός μας ήταν πάντα σαν τον Τάνταλο. Διψούσε για ένα κόμπο λευτεριά και μόλις κατάφερνε να ακουμπήσει το λαήνι στα χείλη του, του το τραβούσαν και τον βασάνιζαν, τον μάτωναν»

Έρωτας

Τον Φεβρουάριο του 1996 η Διδώ Σωτηρίου μιλάει στα «ΝΕΑ» και τη Μυρτώ Χαρτουλάρη.

«Το όνομα Διδώ δεν είναι τυχαίο. Μου το έδωσε ο νονός μου και αδελφός της μάνας μου, που ήταν διανοούμενος και ζούσε στην Ιταλία. Η Διδώ ήταν ερωτύλα και δυναμική. Όταν έφυγε ο Αινείας, πήγε και αυτοκτόνησε! (…) Εγώ είμαι αγαπησιάρα. Αγαπώ και μ’ αγαπούν. Κατεβαίνω μέχρι την τράπεζα και βγαίνει κόσμος να με χαιρετίσει. Μιλώ μαζί τους. Αυτή είναι η ζωή μου (…) Σήμερα βέβαια, όλα έχουν γίνει τόσο εύκολα. Όσα παλιά ήταν αξίες, κατατάχτηκαν στο μπανάλ της καθημερινότητας. Ο έρωτας έχει υποβαθμιστεί. Λείπει μια άλλη χαρά της ζώης. Ίσως γι’ αυτό να καταφεύγουν οι νέοι στα ναρκωτικά…».

»Θαρρείς ότι από ‘κει που άρχισε ο αιώνας, εκεί βρίσκεται. Τα βασικά ερωτήματα είναι τα ίδια. Κι αν θέλει κανείς να βγάλει ένα συμπέρασμα βλέπει ότι δεν ησύχασε η ψυχή μας. Ξαναγυρίζουμε στην απειλή του πολέμου»

»Μπορεί να έχουν ανακαλυφθεί ένα σωρό πράγματα, να έχουμε προοδεύσει, αλλά…γεμίσαμε φοβίες και δεν είμαστε σίγουροι για τίποτα. Γεννήθηκα στις αρχές του και φεύγω πιο φοβισμένη απ’ όταν ήμουν στο Αϊντίνι. Ίσως να φάινεται υπερβολικό, όμως έχεις το δικαίωμα να μιλάς έτσι όταν είσαι θυμωμένος…»

Η κυρά-τάδε

«Το χάδι του κόσμου το εισπράττω. Οι άνθρωποι της κουλτούρας, βλέπεις, είναι σνομπ. Νομίζουν ότι αυτό τους δίνει αξία. Το θέμα όμως είναι να κάτσεις να μιλήσεις σαν ίσος προς ίσον με την κυρά-τάδε. Ν΄ακούσεις τον πόνο της. Η αρετή του συγγραφέα είναι να μένει».