Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Θ’)

Τρία χρόνια πολέμου περιλαμβάνονται και στο τρίτο βιβλίο του Θουκυδίδη (Ιστοριών Γ), δηλαδή το τέταρτο, το πέμπτο και το έκτο έτος της σφοδρής σύγκρουσης των Αθηναίων με τους Πελοποννησίους. Εδώ ο μέγας ιστορικός ρίχνει μεγάλο βάρος στην περιγραφή των πολεμικών εκείνων γεγονότων όπου κυριάρχησαν το τυφλό πάθος και η απίστευτη σκληρότητα. Έτσι, ύστερα από μια πολύ σύντομη αναφορά στην εισβολή των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων τους στην Αττική, με σκοπό τη λεηλασία της υπαίθρου και την καταστροφή των περιχώρων της Αθήνας, ο Θουκυδίδης στρέφει την προσοχή του στην υπόθεση της αποστασίας και της τιμωρίας των Μυτιληναίων.

Οι τελευταίοι –και μαζί τους ολόκληρη η Λέσβος πλην της Μήθυμνας– επαναστάτησαν, κατόπιν συνεννοήσεως με τους Λακεδαιμονίους και τους Βοιωτούς, θέλοντας να απαλλαγούν από την ηγεμονία των Αθηναίων, η οποία είχε μετατραπεί κατ’ ουσίαν σε τυραννίδα, καθ’ ομολογίαν και του ίδιου του Περικλή στην τρίτη και τελευταία από τις δημηγορίες του που παρουσιάζει ο Θουκυδίδης. Στο λόγο που εκφώνησε στην Ολυμπία ένας απεσταλμένος των Μυτιληναίων, προσπαθώντας να πείσει τους Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους τους να τους δεχτούν στη συμμαχία τους και να τους βοηθήσουν να απαλλαγούν από τον αθηναϊκό ζυγό, αναδεικνύεται η σκληρή αυτή πραγματικότητα.

Οι Αθηναίοι, αφού απέκλεισαν τη Μυτιλήνη από τη στεριά και από τη θάλασσα, την ανάγκασαν να συνθηκολογήσει. Τότε έφθασε η στιγμή να αποφασίσουν για την τύχη των Μυτιληναίων, των αποστατών. Το αποτρόπαιο αρχικό τους ψήφισμα –που προέβλεπε θανάτωση όλων των ενήλικων ανδρών και πώληση των γυναικόπαιδων ως δούλων– μετατράπηκε τελικά σε απόφαση για εκτέλεση των πρωταιτίων της αποστασίας και μόνο, καθώς και για διανομή των εδαφών της υποταγμένης Λέσβου σε αθηναίους κληρούχους, ύστερα από ένα δραματικό αγώνα λόγων στην Εκκλησία του Δήμου με αντιπαρατιθέμενους πρωταγωνιστές τον γνωστό για τη ροπή του προς το λαϊκισμό και τη δημαγωγία Κλέωνα και τον Διόδοτο του Ευκράτους.

Ως αντίβαρο στην ωμότητα των Αθηναίων ο Θουκυδίδης προβάλλει τη στάση των αντιπάλων τους στο ζήτημα των Πλαταιών. Η πόλη με την καθοριστική συμβολή στους αγώνες κατά των Περσών αναγκάστηκε να παραδοθεί στους Πελοποννησίους το 427 π.Χ., ύστερα από τριετή πολιορκία. Στη δίκη που ακολούθησε –υπό την προεδρία των Σπαρτιατών– για την τύχη των ηττημένων, η ετυμηγορία των νικητών ήταν και πάλι φρικτή: διακόσιοι και πλέον Πλαταιείς καταδικάστηκαν σε θάνατο, οι γυναίκες τους οδηγήθηκαν στη σκλαβιά, η πόλη τους, ύστερα από ένα περίπου έτος, ισοπεδώθηκε, η δε γη τους δημεύτηκε και μισθώθηκε στους Θηβαίους, τους μισητούς εχθρούς τους.

Το ίδιο έτος, το 427 π.Χ., τερματίστηκε ο εμφύλιος πόλεμος στην Κέρκυρα. Και εδώ οι πάντες και τα πάντα καθυποτάχθηκαν στα πολιτικά πάθη, και εδώ κατίσχυσαν οι δυνάμεις του κακού, και εδώ επικράτησε το δίκαιο του ισχυροτέρου. Η φοβερή αιματοχυσία είχε ως κατάληξη την ήττα των ολιγαρχικών του νησιού από τους δημοκρατικούς, τους οποίους υποστήριξαν οι Αθηναίοι. Με αφορμή τα θλιβερά αυτά γεγονότα, ο Θουκυδίδης αναφέρεται στην παθολογία του πολέμου, του δασκάλου της βίας, ο οποίος επιφέρει, πέραν των βαρύτατων απωλειών, στρέβλωση της σημασίας των λέξεων, κατάπτωση των ηθών και ριζική ανατροπή των αξιών που ισχύουν τον καιρό της ειρήνης.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο αρχαιολογικός χώρος των Πλαταιών (πηγή: archaiologia.gr).

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Α’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Β’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Γ’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Δ’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Ε’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος ΣΤ’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Ζ’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος H’)