Η αντικαρκινική διατροφή αλλάζει την άμυνα των κυττάρων

Καθοριστική θέση στην πρόληψη των νοσημάτων, στη θεραπεία, στον περιορισμό των υποτροπών και στην γενική υγεία του οργανισμού κατέχει η διατροφή. Ταυτόχρονα, αποτελεί και σημαντικό παράγοντα αντιμετώπισης πολλών αιτιών θανάτου και διαταραχών των συγχρόνων κοινωνιών, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα, η παχυσαρκία, η υπέρταση, η αναιμία, η οστεοπόρωση, ο διαβήτης και ο καρκίνος.

Η θρεπτική κατάσταση ενός ατόμου εκφράζει τον βαθμό στον οποίο καλύπτονται οι φυσιολογικές ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά. Επηρεάζει την αντοχή, την ανάπτυξη και την αντίσταση του οργανισμού σε διάφορα νοσήματα. Η βέλτιστη κατάσταση θρέψης προωθεί την αύξηση και την ανάπτυξη, τη διατήρηση της γενικής κατάστασης υγείας και βοηθά στην πρόληψη των παθήσεων. Όμως η κακή θρέψη – είτε πρόκειται για υποθρεψία είτε για  υπερθρεψία με αποτέλεσμα την παχυσαρκία – θέτει το άτομο σε κατάσταση διατροφικού κινδύνου, γιατί δημιουργεί προβλήματα υγείας και λειτουργικές ανεπάρκειες.

H αναπληρώτρια καθηγήτρια Παρεντερικής Διατροφής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Μαρία Σκουρολιάκου, επισημαίνει στο in.gr πως «μελέτες έχουν δείξει ότι η σωστή και ισορροπημένη διατροφή, με μηχανισμό άγνωστο ακόμα στους επιστήμονες, μπορεί να τροποποιήσει την εξέλιξη του καρκίνου σε οποιοδήποτε στάδιο, συμπεριλαμβάνοντας τον καρκινικό μεταβολισμό, την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων και των κακοήθων όγκων, καθώς και την κυτταρική άμυνα.

Οι διατροφικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη καρκίνου είναι η ανθυγιεινή διατροφή, η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας, η παχυσαρκία, η υψηλή κατανάλωση αλκοόλ και το κάπνισμα. Οι παράγοντες αυτοί αποτελούν τους πιο συνηθισμένους τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου.

Ως μη τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου θεωρούνται η ηλικία και η κληρονομικότητα, ενώ οι λοιποί ενδιάμεσοι παράγοντες κινδύνου είναι η ύπαρξη κάποιας άλλης πάθησης (πιθανότατα χρόνιας) ή διαταραχής όπως υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, αυξημένα επίπεδα λιπιδίων στο αίμα, καρδιαγγειακά νοσήματα, εγκεφαλικό επεισόδιο και χρόνια αναπνευστικά νοσήματα».

Σύμφωνα με τους Διεθνείς Οργανισμούς Υγείας και τις Διεθνείς Διαιτητικές Συστάσεις για την μείωση κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου συνιστάται η τροφή μας να έχει ποικιλία, με έμφαση στην κατανάλωση τροφών φυτικής προέλευσης με 5 ή περισσότερες μερίδες φρούτων και λαχανικών, προϊόντα ολικής άλεσης και περιορισμό της κατανάλωσης κόκκινου κρέατος. Η Μεσογειακή Διατροφή έχει διαπιστωθεί από πληθώρα ερευνών ότι τηρεί αυτές τις προδιαγραφές και θεωρείται το πλέον προτεινόμενο μοντέλο διατροφής.

Μεσογειακή διατροφή – Τα πλεονεκτήματα

Εξηγώντας γιατί θεωρείται η μεσογειακή διατροφή ως η καλύτερη διαιτητική αγωγή, η κ. Σκουρολιάκου σημειώνει ότι η μεσογειακή διατροφή χαρακτηρίζεται από:

• Περιορισμένη κατανάλωση ζωικών προϊόντων (ιδιαίτερα κρέας) και υψηλή πρόσληψη ψαριών και λιπαρών ψαριών πλούσια σε ω-3 λιπαρά οξέα.
• Φρέσκα, εποχιακά προϊόντα τοπικής παραγωγής, ελάχιστα επεξεργασμένα.
• Άφθονη κατανάλωση φυτικών τροφών: Aκατέργαστα δημητριακά και προϊόντα δημητριακών, όσπρια, πατάτα, λαχανικά (ιδιαίτερα άγρια χόρτα) φρέσκοι ξηροί καρποί και σπόροι.
• Ελαιόλαδο και ελιές ως κύρια πηγή λιπαρών.
• Γαλακτοκομικά προϊόντα καθημερινά σε μικρές έως μέτριες ποσότητες.
• 0-4 αυγά/ εβδομάδα.
• Μικρές έως μέτριες ποσότητες κρασιού κυρίως με τα γεύματα.
• Ισορροπημένη αναλογία σε ω-6/ω-3 απαραίτητα λιπαρά οξέα.
• Παρουσία διαφόρων προστατευτικών ουσιών όπως το σελήνιο και η γλουταθειόνη.
• Υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες.
• Υψηλή περιεκτικότητα σε διάφορα αντιοξειδωτικά (ειδικά η ρεσβερατρόλη στο κρασί και οι πολυφαινόλες στο ελαιόλαδο, οι βιταμίνες Ε και C και τα φλαβονοειδή). Επιδημολογικές μελέτες απέδειξαν ότι το ολεϊκό οξύ (ελαιόλαδο), οι βιταμίνες (C, E, και β-καροτένιο) και τα φλαβονοειδή, μπορούν να διαφυλάξουν την υγεία και να προάγουν την μακροζωία.

Καλύτερη άμυνα και αποτοξίνωση

Οι περισσότερες από  τις παραπάνω ουσίες έχει αποδειχθεί ότι σχετίζονται με χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου, ενώ σε συνδυασμό με τα λοιπά χαρακτηριστικά της μεσογειακής διατροφής αυτά τα συστατικά:

• Αναστέλλουν την παραγωγή ελευθέρων ριζών (πλούσια σε αντιοξειδωτικά).
• Ενισχύουν την αντιοξειδωτική άμυνα του οργανισμού.
• Διεγείρουν τους μηχανισμούς αποτοξίνωσης του ήπατος.
• Ενισχύουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα.

Συνολικά, για την καλύτερη υγεία μας και την πρόληψη εμφάνισης καρκίνου χρειάζεται η ένταξη της φυσικής δραστηριότητας στην καθημερινότητα, διατήρηση του σωματικού βάρους στα φυσιολογικά επίπεδα (ιδιαίτερα του λίπους) και μειωμένη κατανάλωση αλκοολούχων ποτών και ροφημάτων.

Στους βασικούς κανόνες περιλαμβάνονται συνοπτικά τα παρακάτω:

• Να κοιμάστε 7-8 ώρες την νύχτα.
• Nα καταναλώνετε τροφές πλούσιες σε αντιοξειδωτικά και φυτικές ίνες.
• Να καταναλώνετε φρούτα και λαχανικά. Όσο περισσότερα χρώματα έχετε στο πιάτο σας, τόσο το καλύτερο.
• Να επιλέγετε τροφές χαμηλές σε κορεσμένα και trans λιπαρά και αλάτι καθώς και τα τυποποιημένα τρόφιμα (Processed foods).
• Να διατηρείται το βάρος σας (το ποσοστό του σωματικού λίπους!) σε φυσιολογικά επίπεδα.
• Να ασκείστε συχνά ή/και καθημερινά.
• Να έχετε περιορισμένη/ λελογισμένη κατανάλωση αλκοόλ.
• Να αποφεύγετε το κάπνισμα.

Διατροφή για όσους νοσούν

«Η σωστή διατροφή είναι πολύ σημαντική για όσους υποβάλλονται σε αντικαρκινικές θεραπείες, κατά τη διάρκεια των οποίων παρατηρούνται αυξημένες ανάγκες, στην πρόσληψη πρωτεϊνών και ενέργειας, δηλαδή θερμίδων», σημειώνει η κ. Σκουρολιάκου, συμπληρώνοντας πως «Οι βασικοί στόχοι μιας σωστής διατροφής είναι η διατήρηση του βάρους και η επιλογή και κατανάλωση υγιεινών τροφών που παρέχουν στο σώμα την ενέργεια και τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται ο οργανισμός για να ανταπεξέλθει με τον τρόπο αυτό. Προλαμβάνονται οι ανεπάρκειες σε μακροθρεπτικά συστατικά (πρωτεΐνες, λίπη, υδατάνθρακες) και μικροθρεπτικά συστατικά (βιταμίνες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία), ενώ η διατροφή αυτή θωρακίζει τον οργανισμό του ασθενούς με αποτέλεσμα να μειώνονται οι πιθανότητες μολύνσεων. Τέλος η σωστή διατροφή συμβάλλει στην μείωση των διατροφικών παρενεργειών από τις αντικαρκινικές θεραπείες και βελτιώνει την ποιότητα ζωής του ασθενούς».

Η κ. Σκουρολιάκου εξηγεί πως ο καρκίνος ως νόσος, καθώς και οι παρενέργειες των αντικαρκινικών θεραπειών επηρεάζουν τις διατροφικές συνήθειες του ασθενούς, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο το σώμα χρησιμοποιεί τα θρεπτικά συστατικά. Και εξηγεί πώς μπορεί η θεραπεία να επηρεάσει τη διατροφή:

Χειρουργική Επέμβαση: Η χειρουργική επέμβαση είναι η συνηθέστερη μέθοδος αντιμετώπισης αν ο όγκος δεν έχει εξαπλωθεί. Η επέμβαση μπορεί να αυξήσει τις διατροφικές απαιτήσεις και την ανάγκη του ασθενούς για σωστή διατροφή και θρέψη. Επίσης η χειρουργική επέμβαση μπορεί να μειώσει τον ρυθμό της διαδικασίας της πέψης και να μειώσει την ικανότητα ορθής λειτουργίας του στόματος, φάρυγγα και στομάχου.

Ακτινοθεραπεία:  Η ακτινοθεραπεία μέσω της ενέργειας της ακτινοβολίας καταστρέφει τα καρκινικά κύτταρα και την ικανότητα τους για πολλαπλασιασμό. Παρόλα αυτά επηρεάζει ταυτόχρονα και υγιή κύτταρα του οργανισμού. Θεραπείες στον αυχένα, κεφάλι, στήθος ή θώρακα μπορεί να προκαλέσουν: ξηροστομία, ερεθισμό στο στόμα (βλεννογονίτιδα) και στον φάρυγγα, δυσκολία στη κατάποση, αλλαγή στη γεύση, οδοντιατρικά προβλήματα, αυξημένη παραγωγή πτυέλων και κόπωση. Θεραπεία στο στομάχι προκαλεί ναυτία και εμετό, διάρροια, κράμπες και μετεωρισμό (φούσκωμα).

Χημειοθεραπεία: Η χημειοθεραπεία συνίσταται στη χορήγηση φαρμάκων  που καταστρέφουν καρκινικά κύτταρα. Η θεραπεία αυτή πιθανά να επηρεάζει το πεπτικό σύστημα, την επιθυμία και την ικανότητα σίτισης. Συνήθως προκαλεί ναυτία και εμετό, απώλεια όρεξης, διάρροια, δυσκοιλιότητα, ερεθισμό στο στόμα (βλεννογονίτιδα) και στον φάρυγγα, αύξηση ή απώλεια βάρους, αλλαγή στη γεύση, ουδετεροπενία.

Ορμονοθεραπεία: Η θεραπεία αυτή μπορεί να περιλαμβάνει τη χρήση φαρμάκων για την αναστολή της παραγωγής ορμονών από τον οργανισμό. Χρησιμοποιείται συνήθως  για τη θεραπεία του καρκίνου του μαστού, του προτάτη, των ωοθηκών και του ενδομητρίου. Μερικοί τύποι ορμονοθεραπείας μπορεί να αυξήσουν την όρεξη, ή να προκαλέσει αλλαγές στην όρεξη του ασθενούς και κατακράτηση υγρών.

Βιολογική Θεραπεία γνωστή ως ανοσοθεραπεία: Συνίσταται στην κινητοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος του ασθενούς για την καταπολέμηση του καρκίνου. Μπορεί να επηρεάσει την επιθυμία και την ικανότητα σίτισης. Προκαλεί: ναυτία και εμετό, διάρροια, ερεθισμό στο στόμα (βλεννογονίτιδα), σοβαρή απώλεια βάρους, ξηροστομία, αλλαγή στη γεύση, μυϊκούς πόνους, κόπωση και πυρετό.

Διατροφικές διαταραχές

Οι ασθενείς με καρκίνο, εξαιτίας της θεραπείας που ακολουθούν, συχνά νιώθουν ναυτία ή χάνουν την όρεξή τους, παρατηρεί η κ. Σκουρολιάκου, εξηγώντας ότι αυτές είναι οι συνηθέστερες διατροφικές διαταραχές. Παραθέτει λοιπόν τα μέτρα αντιμετώπισης τους.

Γενικές συστάσεις

Οι διατροφικές συστάσεις για ασθενείς με καρκίνο περιλαμβάνουν:

1. Διατήρηση σωματικού βάρους και λίπους στο φυσιολογικό επίπεδο (Δείκτη Μάζας Σώματος (ΒΜΙ) μεταξύ 18,5-24,99, λαμβάνοντας υπόψιν ότι η πραγματική παχυσαρκία έχει σχέση περισσότερο με το ποσοστό του σωματικού λίπους παρά με το σωματικό βάρος).
2. Αναγνώριση και αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών που εμφανίζονται λόγω των θεραπειών.
3. Διατροφή με μικρά και συχνά γεύματα – τουλάχιστον 6 ημερησίως από τα οποία τα 3 κύρια γεύματα (πρωινό, μεσημεριανό, βραδινό) και 3 ενδιάμεσα μικρότερα, ως σνακ (δεκατιανό, απογευματινό και προ του ύπνου).
4. Αποφυγή ροφημάτων με πρόσθετη ζάχαρη.
5. Περιορισμός του κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος. (Να αποφεύγεται το μοσχάρι, χοιρινό και αρνίσιο κρέας σε επίπεδα κάτω των 500 γρ. την εβδομάδα).
6. Πλήρης αποφυγή ή δραστικός περιορισμός των αλκοολούχων ποτών.
7. Περιορισμός των παστών ή αλμυρών τροφίμων καθώς η υψηλή περιεκτικότητα αλατιού στις τροφές προκαλεί κατακράτηση υγρών. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει λιγότερο από 5 γρ. αλατιού (1 κουταλάκι του γλυκού) ημερησίως για τον υγιή πληθυσμό. Σύμφωνα με τον Ενιαίο Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) υψηλό σε νάτριο/αλάτι είναι το τρόφιμο που περιέχει περισσότερο από 0,6 γρ. νατρίου (1,5 γρ. αλατιού) ανά 100 γρ. τροφίμου. Χαμηλό σε νάτριο/αλάτι είναι το τρόφιμο που περιέχει 0,1 γρ. νατρίου (0,3 γρ. αλατιού) ή λιγότερο ανά 100 γρ. τροφίμου μέτριο επίπεδο αλατιού είναι το τρόφιμο που περιέχει νάτριο ή άλάτι μεταξύ των παραπάνω τιμών ανά 100 γρ. τροφίμου. Τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε αλάτι θεωρούνται: Μπισκότα, κέικ, γαριδάκια, πατατάκια, αλατισμένο ποπ κόρν και κράκερ, ψωμί, κριτσίνια, κ.α. όλα τα αρτοποίηματα, αλατισμένα κονσερβοποιημένα τρόφιμα, επεξεργασμένα τρόφιμα (π.χ κρέατα τύπου σαλάμι, πεπερόνι, χοτ ντογκ, λουκάνικα, ζαμπόν), τρόφιμα ντελικατέσεν και τρόφιμα τύπου φαστ φουντ, παστά ή καπνιστά κρέατα και ψάρια, έτοιμες σάλτσες-σως, σούπες εμπορίου, κ.α.
8. Εκμεταλλευτείτε τις στιγμές που αισθάνεστε καλά για να φάτε ένα πλούσιο γεύμα.
9. Επιλογή τροφίμων εύκολων στην μάσηση, κατάποση, πέψη και απορρόφηση ακόμα κι αν είναι υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά.
10. Ένταξη της φυσικής δραστηριότητας στη καθημερινότητα. Οι διεθνής συστάσεις (US Dietary Guidelines 2005) για τη διατήρηση του ιδανικού σωματικού βάρους προτείνουν φυσική δραστηριότητα μέτριας ή και έντονης εντάσεως (π.χ δυναμικό περπάτημα, ποδήλατο, κολύμπι, αθλήματα), επιπροσθέτως των συνηθισμένων ασχολιών και διάρκειας 200-300 λεπτών την εβδομάδα (δηλαδή, 45 λεπτά τουλάχιστον 5 φορές την εβδομάδα). Για καλή υγεία, ευεξία, εκγύμναση του καρδιαγγειακού μας συστήματος, αύξηση της αντοχής και της καρδιοαναπνευστικής μας λειτουργίας καθώς επίσης και για την μείωση του κινδύνου ανάπτυξης χρόνιων παθήσεων απαιτείται φυσική δραστηριότητα μέτριας έντασης το λιγότερο 5 φορές την εβδομάδα διαρκείας τουλάχιστον 30 λεπτών (150 λεπτά/ εβδομάδα).

Ναυτία

• Καταναλώστε μικρά και συχνά γεύματα, 3 κύρια γεύματα (πρωινό, μεσημεριανό, βραδινό) και 3 ενδιάμεσα μικρότερα (δεκατιανό, απογευματινό, και προ του ύπνου). Καταναλώνοντας μικρά και συχνά γεύματα, το αίσθημα της ναυτίας περιορίζεται.
• Καθ’ όλη τη διάρκεια της μέρας, προτείνεται να πίνετε με αργό ρυθμό υγρά. Αποφύγετε την κατανάλωση νερού ή άλλων ροφημάτων κατά τη διάρκεια του γεύματος.
• Πριν και μετά το φαγητό ξεπλένετε το στόμα σας.
• Τα φαγητά να βρίσκονται σε θερμοκρασία δωματίου. Με αυτό τον τρόπο εξουδετερώνονται οι οσμές του φαγητού που πυροδοτούν το αίσθημα της ναυτίας.
• Προτιμήστε φαγητά που δεν έχουν έντονη μυρωδιά.
• Επιλέξτε τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες (π.χ. λευκό ψωμί, δημητριακά πρωινού χαμηλής περιεκτικότητας σε φυτικές ίνες, ρύζι, μακαρόνια κλπ) και χαμηλή με μέτρια περιεκτικότητα σε λίπος (λάδι, μαργαρίνη, βούτυρο, ελιές, αβοκάντο κλπ).
• Οι τροφές που θα επιλέξτε να είναι εύπεπτες, ενώ θα ήταν προτιμότερο να τις καταναλώνετε με αργό ρυθμό.
• Δοκιμάστε φαγητά που περιέχουν πιπερόριζα (ginger). Η πιπερόριζα θεωρείται ότι μειώνει την τάση για ναυτία και εμετό (Wickham, 1997).
• Αν η ναυτία παρατηρείται το πρωί, δοκιμάστε να καταναλώσετε φρυγανιές ή κράκερ πριν σηκωθείτε από το κρεβάτι.
• Ιδανικές για την προετοιμασία του φαγητού σας θεωρούνται οι στιγμές της ημέρας που δε νιώθετε ναυτία. Ανοίξτε τα παράθυρα κατά τη διάρκεια ή μετά το μαγείρεμα. Ο καθαρός αέρας θα σας ανακουφίζει.
• Κατανάλωση των αγαπημένων σας φαγητών τις περιόδους που δεν νιώθετε ναυτία.
• Μετά το πέρας του γεύματος, προτείνεται να σηκώνεστε από το τραπέζι.

 Να αποφεύγονται:

• Τα πολύ γλυκά, πικάντικα, με έντονη γεύση και οσμή τρόφιμα όπως τηγανιτά φαγητά, καραμέλες, κέικ, σκόρδο, κρεμμύδι κ.α. Εντείνουν το αίσθημα της ναυτίας.
• Το κυρίως γεύμα ή ένα από τα ενδιάμεσα σνακ πριν την θεραπεία (περίπου 2-3 ώρες πριν). Το φαγητό σε συνδυασμό με το είδος της θεραπείας κάνει το αίσθημα της ναυτίας εντονότερο.

Απώλεια όρεξης

1. Καταναλώστε 5-6 μικρά γεύματα αντί για 3 μεγάλα. Με τα μικρά και συχνά γεύματα, το στομάχι υφίσταται λιγότερη πίεση με αποτέλεσμα να επιτυγχάνεται καλύτερη πέψη και απορρόφηση των τροφών.
2. Επιλέξτε τρόφιμα υψηλής περιεκτικότητας σε θερμίδες, πρωτεΐνη (κρέας, πουλερικά, ψάρι, ασπράδια αυγών- τα οποία δεν έχουν καθόλου λίπος-, τυρί κλπ) και θρεπτικά συστατικά. Τρόφιμα ή γεύματα πλούσια σε θερμίδες και θρεπτικά συστατικά βελτιώνουν την αδυναμία και το αίσθημα κόπωσης που συχνά νιώθουν οι ασθενείς με καρκίνο.
3. Καταναλώστε μεγαλύτερα γεύματα όταν αισθάνεστε καλά και είστε ξεκούραστοι,
4. Ένα μικρό σνακ πριν τον βραδινό ύπνο, προσδίδει θερμίδες, χωρίς να επηρεάσει την όρεξη σας.