Η ψυχική υγεία στην πανδημία: Πώς κρατιούνται οι άνθρωποι

Στην Ελλάδα έχουμε ένα προνόμιο, δικαίωμα πραγματικά, που όσο κι αν κατατροπώνεται από τα ταμπού και τους φόβους, τη δαιμονοποίηση, η ψυχική νόσος νομικά, θεσμικά δηλαδή, προστατεύεται για τους ασθενείς. Το 2017 άλλαξε μία διάταξη, η οποία επιτρέπει στους πάσχοντες να εργάζονται, παράλληλα με τις όποιες παροχές τους προσφέρει το κοινωνικό κράτος. Ο νόμος καλύπτει τους ψυχικά νοσούντες και τα άτομα με διανοητικές στερήσεις ή «δυσκολίες». Το πνεύμα του νόμου επιχείρησε να εντάξει στο κοινωνικό σύνολο τους παρίες της ορθής υγείας. Πριν μόλις λίγα χρόνια, η ψυχική νόσος αποκλειόταν από μία βασική κοινωνική θέση που όλοι απολαμβάνουν: Αυτήν της εργασίας. Τώρα ναι, μπορούμε να είμαστε και τα δύο: Ασθενείς και οδοιπόροι του εργασιακού τομέα.

Υπάρχουν περίοδοι στην ψυχική νόσο, όπως και σε κάθε άλλη, που ο ασθενείς αδυνατεί να είναι «λειτουργικός». Όπως, για παράδειγμα, δεν μπορούν κάποτε να περπατούν τα πόδια, έτσι κι ο μεγάλος μαύρος σκύλος της ψυχικής νόσου έχει τη δυνατότητα να σε ακινητοποιήσει. Όλα αντιμετωπίζονται με φάρμακα, φροντίδα και παρακολούθηση. Έτσι, άνθρωποι που έχουν, για παράδειγμα, σχιζοφρένεια, παραμένουν λειτουργικοί σε σχέση με το κοινωνικό περίβλημα. Αλλά, όπως και όλες οι ασθένειες, υπάρχουν υποτροπές κι είναι βίαιες και θέλουν τρυφερότητα.

Όταν πέρασε η διάταξη του 2017, οι ψυχικά πάσχοντες μαζί με άλλες κατηγορίες, όπως άνθρωποι που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού, μπορούσαν να εργάζονται και παράλληλα να λαμβάνουν επιδόματα. Αυτό είχε οφέλη διπλής σημασίας: Προστατευόταν η ατομικότητα, το «εγώ’ του πάσχοντα από την ταμπέλα του κοινωνικού στιγματισμού και παράλληλα μπορούσε να λαμβάνει το πολυτιμότερο αγαθό της δωρεάν περίθαλψης, της ασφάλισης, δηλαδή, που χρειάζεται για τα φάρμακα ή τις νοσηλείες.

Αν ποτέ βρεθήκατε σε ψυχιατρική κλινική, θα αναγνωρίσετε αμέσως τι εννοώ. Αν όχι, οφείλεται μία εξήγηση στον αναγνώστη: Οι γιατροί ενθαρρύνουν τους πάσχοντες να εργαστούν, όμως συχνά σωματικοποιείται η ψυχική νόσος με αποτελέσματα που έχουν ποικίλες διαβαθμίσεις: Δεν μπορείς να συγκεντρωθείς, να σηκωθείς από το κρεβάτι ή να επικοινωνήσεις στον εργασιακό χώρο. Η έξαρση συνοδεύεται ακόμα και με σωματικού πόνους, πρόβλημα στα ούρα, κινητικά προβλήματα κοκ.

Το πεδίο γύρω από τα αποτελέσματα της πανδημίας στο επίπεδο των ψυχικών βλαβών είναι ακόμα θολό γιατί είναι ακόμα νωρίς. Σε χώρες όπως οι ΗΠΑ ή η Ιταλία παρατηρούνται συλλογικά φαινόμενα ψυχικής μεταβολής σε μεγάλο εύρος του πληθυσμού. Αγχώδεις διαταραχές, κρίσεις πανικού, κατάθλιψη ή τροφοδότηση ήδη υπάρχουσων νόσων. Σα να ρίχνεις βενζίνη σε φωτιά.

Έτσι, η ούτως ή άλλως παραμελημένη ψυχιατρική κλινική των νοσοκομείων, απέκτησε περισσότεροι δουλειά. Θύματα της ψυχικής προέκτασης της πανδημίας δεν ήταν μόνο μέλη τα πλειοψηφίας του κοινωνικού ιστού, αλλά και εργαζόμενοι στον χώρο της Υγείας. Ο διαρκής φόβος του θανάτου, αν μη τι άλλο, πάντα χτυπάει τα πρωτόγονα ένστικτα της επιβίωσης.

Έχει ήδη παρατηρηθεί αύξηση των κρουσμάτων ψυχικών επεισοδίων. Περισσότερο επιρρεπείς υπήρξαν οι χρόνια πάσχοντες, οι ομάδες υψηλού κινδύνου. Είναι σχεδόν αδύνατο να μη σκεφτεί κανείς τι θα συμβεί αν αρρωστήσει από τον κοροναϊο. Στις ομάδες υψηλού κινδύνου μια τέτοια προοπτική σημαίνει στην καλύτερη μακροχρόνια ταλαιπωρία και στη χειρότερη, θάνατο.

Αναφέρθηκε πως πρώτη φορά είχαν τόσα περιστατικά σε τόσο πυκνό χρόνο. Για όσους δε γνωρίζουν, η κρίση πανικού μοιάζει με έμφραγμα: Πόνος στο στήθος, δυσκολία αναπνοής. Το μυαλό είναι ένα ανεξερεύνητο, υπερευαίσθητο όργανο, αλλά καθώς η ψυχή κατοικεί –κατά την αρχαία ρομαντική φιλοσοφία, στο στομάχι, η σωματικοποίηση του φόβου είχε πολλές προεκτάσεις.

Τώρα βρισκόμαστε σε μία εντελώς παράλογη διαμάχη, ψάχνοντας άλλοθι να υποτιμήσουμε την υγειονομική κρίση. Η πλέον δημοφιλής συζήτηση είναι γύρω από τις μάσκες, κατά πόσο είναι ανθυγιεινές ή όχι. Αν θέλουμε να εμπλέξουμε στη συζήτηση το συλλογικό ασυνείδητο, φαίνεται πως έχουμε την ανάγκη να πιστέψουμε ότι ο κίνδυνος πέρασε.

Ο θεός και τα μικρόβια

Κρατώ να λόγια ενός ιερέα: Ο θεός και τα μικρόβια, ακόμα κι αν δεν τα βλέπεις, είναι εκεί. Αυτή η φράση μεταφέρθηκε σε νοσηλεύτρια πάνω σε συζήτηση για τη θεία Κοινωνία. «Ιερέας είμαι, παιδί μου, δεν είμαι ανόητος». Και καθώς βρεθήκαμε να ψάχνουμε αφορμές να υποτιμήσουμε την κατάσταση, δύο τέρατα άρχισαν να δυναμώνουν: Τα κρούσματα του κοροναϊού κι εκείνα της ψυχικής ευθραυστότητας.

Η Ελλάδα έχει κακή φήμη για την αντιμετώπιση της ψυχικής υγείας: Έχουμε διαβόητα παραδείγματα, εκείνο των Λεχαινών, της Λέρου, μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν σε κλινικές –και επέζησαν- και παλεύουμε ακόμα με το κοινωνικό στίγμα.

Όσο δεν έχουμε ακόμα σαφή στοιχεία της εξάπλωσης της ψυχικής νόσου, βασιζόμαστε σε μαρτυρίες γιατρών και ασθενών. Σίγουρα τα κρούσματα έχουν αυξηθεί κι αν νιώσουμε το θάνατο, πράγμα απευκταίο και όλους τους λόγους του κόσμου, το σκηνικό θα μεταβληθεί.

Οι εικόνες από τις ψυχιατρικές κλινικές των νοσοκομείων, ναι, έχουν διαμορφωθεί σύμφωνα με τις τρέχουσες εξελίξεις. Συνήθως έχουμε ανάγκη τα ποσοστά για να πειστούμε. Μέχρι να έρθουμε σε επαφή με τους απόλυτους αριθμούς, μας μένει μόνο μια υποχρέωση. Αυτή είναι η κατανόηση. Η ψυχική νόσος, όπως κι η γρίπη, δεν κάνουν εξαιρέσεις.