Ακροδεξιά ατζέντα κυριεύει τις ευρωπαϊκές χώρες

Παρότι οι ευρωεκλογές δεν κατάφεραν να αποκτήσουν κύρος και σημασία ανάλογη με αυτή των εθνικών εκλογών, η προοπτική τους πάντοτε ορίζει ένα σημείο αναφοράς στον ευρωπαϊκό πολιτικό κύκλο, επιτρέποντας να αναδειχτούν τα βασικά ανοιχτά πολιτικά ερωτήματα που αντιμετωπίζουν οι χώρες-μέλη.

Φέτος είναι σαφές ήδη πώς ένα από τα θέματα που θα κυριαρχήσουν, θα είναι αυτό της ακροδεξιάς και το μέχρι που θα φτάσει η άνοδος της επιρροής της, ιδίως όταν ήδη έχουμε αρκετά σημάδια που συνηγορούν προς μια σημαντική εκλογική καταγραφή.

Στη Σουηδία, οι «Σουηδοί Δημοκράτες» πήραν 17,6% στις εκλογές της 9ης Σεπτεμβρίου και μπορεί να μην πέτυχαν το στόχο να φτάσουν το 25% εντούτοις η άνοδός τους από το 12,9% των εκλογών του 2018 του έδωσε έναν πολύ σημαντικό ρόλο στο πολιτικό σκηνικό της σκανδιναβικής χώρας. Κομβική πλευρά της προεκλογικής τους εκστρατείας ήταν και ο έντονα αντιμεταναστευτικός τόνος.

Έχει προηγηθεί η συμμαχική κυβέρνηση στην Ιταλία με την ακροδεξιά Λέγκα να δίνει τον τόνο, αλλά και η διαρκής άνοδος της «Εναλλακτικής για τη Γερμανία». Αντίστοιχα, έχουμε όχι μόνο τη συμμετοχή της ακροδεξιάς στην Αυστριακή κυβέρνηση και το ίδιο το γεγονός της κυβέρνησης του Βίκτορ Ορμπάν στην Ουγγαρία.

Την ίδια στιγμή δεν είναι μόνο τα εκλογικά αποτελέσματα που προκαλούν ανησυχία αλλά και οι πρακτικές στο δρόμο.

Όπως παρατηρεί το Spiegel δεν είναι η πρώτη φορά που στη Γερμανία έχουμε ακροδεξιές αντιδράσεις σε εγκλήματα που αποδίδονται σε μετανάστες ή πρόσφυγες. Όμως, μέχρι τώρα η συμμετοχή σε αντίστοιχες κινητοποιήσεις ήταν σχετικά μικρή και συχνά οι αντιφασιστικές «αντισυγκεντρώσεις» έδειχναν πιο μεγάλες. Η Γερμανία έδειχνε να προτιμά την ενσωμάτωση από το ρατσισμό.

Η πραγματικότητα του Κέμνιτς

Όμως, στο Κέμνιτς είχαμε μια πολύ διαφορετική εικόνα. Με αφορμή πάλι μια αντίστοιχη καταγγελία για κρούσμα εγκληματικότητας από πρόσφυγες είχαμε μια σειρά από ιδιαίτερα μαζικές συγκεντρώσεις ακροδεξιών και νεοναζί.

Μάλιστα, κατά μια πολύ πικρή ειρωνεία, ο χώρος συγκέντρωσης ήταν μπροστά σε ένα από τα μεγαλύτερα αγάλματα του Καρλ Μαρξ, κληρονομιά της πάλαι ποτέ DDR, γεγονός που έδειχνε και το βάθος των αλλαγών που έχουν γίνει τις τελευταίες δεκαετίες.

Σε πείσμα όσων επιχειρούν κατά καιρούς να «ορθολογικοποιήσουν» τέτοιες αντιδράσεις, η Σαξονία συγκριτικά με άλλες περιοχές έχει ισχυρότερη ανάπτυξη και σχετικά χαμηλή ανεργία για κρατίδιο που κάποτε ανήκε στην επικράτεια της Ανατολικής Γερμανίας. Και όμως εδώ είχαμε τη μεγαλύτερη ακροδεξιά κινητοποίηση μετά από πολύ καιρό στη Γερμανία.

Όμως, αυτό που προκαλεί τη μεγαλύτερη εντύπωση δεν είναι απλώς η άνοδος της ακροδεξιάς και στη Γερμανία, αλλά ο τρόπος που διαπερνά και τις υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις.

Το 2015, ήταν η Γερμανία, με πρωτοβουλία και της Άνγκελα Μέρκελ, που επέλεξε να δεχτεί έναν σημαντικό αριθμό προσφύγων. Μάλιστα, το 2016, σε μια ιδιότυπη συμβολική κίνηση, ήταν ο Μπαράκ Ομπάμα που την επαύριον της εκλογής του Ντόναλντ Τραμπ έχρισε περίπου τη Μέρκελ βασική εκπρόσωπο των αξιών της «Δύσης».

Ορμπαν και Σαλβίνι. Δύο εκπρόσωποι της ακροδεξιάς ατζέντας

Σήμερα, η Άνγκελα Μέρκελ έχει να αντιμετωπίσει φωνές εντός της παράταξής της, όπως αυτές του χριστιανοκοινωνιστή υπουργό Εσωτερικών Χορστ Ζεεχόφερ, που ζητούν να αντιμετωπιστούν με κατανόηση όσοι συμμετείχαν στις ακροδεξιές και ρατσιστικές κινητοποιήσεις.

Όμως, και η ίδια έχει επιλέξει μια πιο σκληρή στα ζητήματα της μετανάστευσης και του προσφυγικού, ενώ δεν είναι τυχαίο ότι Μάνφρεντ Βέμπερ, που διεκδικεί να είναι ο υποψήφιος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος για την προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επίσης έχει αρκετά σκληρές απόψεις πάνω στο θέμα, έτσι ώστε να έχει εξαρχής την υποστήριξη τόσο της Άνγκελα Μέρκελ όσο του Βίκτωρ Ορμπάν.

Άλλωστε, το γεγονός ότι σήμερα μια φιγούρα σαν τον Ματέο Σαλβίνι, δεν ανήκει σε κάποιο μειοψηφικό περιθώριο, αλλά αποτελεί κεντρική πολιτική προσωπικότητα της Ιταλικής κυβέρνησης, δίνοντας έναν τόνο που έχει και διεθνή αντίκτυπο, λέει πολλά για την κατεύθυνση που παίρνουν τα πράγματα.

Η συζήτηση για τους μετανάστες

Οι μετατοπίσεις αυτές αποτυπώνουν μια συνολικότερη τάση στην Ευρώπη. Η συζήτηση για τους όρους υποδοχής και ενσωμάτωσης των μεταναστών και των προσφύγων έχουν δώσει τη θέση τους στις συζητήσεις για την αποτελεσματικότερη φύλαξη των συνόρων της Ευρώπης και για την οργάνωση επαναπροωθήσεων των μεταναστών και των αιτούντων ασύλου στις χώρες προέλευσής τους. Αυτός ήταν και ο τόνος πρόσφατων δηλώσεων και του αρμόδιου Ευρωπαίου Επιτρόπου Δημήτρη Αβραμόπουλου.

Το χειρότερο είναι ότι όλα αυτά δεν έχουν κάποια σχέση με υπαρκτά προβλήματα. Οι προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές που κατευθύνονται στην Ευρώπη είναι στην πραγματικότητα μικρότερες από τις τεράστιες μετακινήσεις πληθυσμών που έγιναν στον 20 αιώνα, ιδίως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι γίνεται στη Γερμανία συζήτηση για το ζήτημα της «ενσωμάτωσης» μερικών εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων, σε μια χώρα δηλαδή που δέχτηκε σε προηγούμενες δεκαετίες εκατομμύρια μεταναστών.

Στην πραγματικότητα, όπως και σε άλλες περιπτώσεις που είχαμε άνοδο του ρατσισμού στην Ευρώπη, ήδη από την εποχή της ανόδου του αντισημιτισμού στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, δεν έχουμε να κάνουμε με οποιαδήποτε «αιτιώδη» σχέση ανάμεσα στο ρατσισμό και τον πληθυσμό που είναι το θύμα του.

Αντίθετα, είναι ο ρατσισμός ως συμπύκνωση συνολικότερων αυταρχικών και φοβικών ιδεολογικών μετατοπίσεων αλλά και ως κληρονομιά νεοαποικιακών απόψεων που ορίζει και το «πρόβλημα».

Όλα αυτά αναδεικνύουν και την άλλη όψη του ζητήματος: τη βαθιά πολιτική και ιδεολογική κρίση της Ευρώπης. Μια διαδικασία ενοποίησης που βάφτισε «ευημερία» τη δημοσιονομική πειθαρχία, «δημοκρατία» τη μεταφορά αρμοδιοτήτων σε μη αιρετούς γραφειοκράτες, και «κράτος δικαίου» την απορρύθμιση των αγορών, δεν μπορεί να συγκροτήσει συνεκτικό πολιτικό και ιδεολογικό αφήγημα.

Ούτε μπορεί να διαμορφώσουν συνθήκη ουσιαστικής κοινωνικής συνοχής οι διαρκείς επιθέσεις στο κοινωνικό κράτος και η υποκατάσταση της κοινωνικής προστασίας από την επιδίωξη ατομικής επιβίωσης. Αντίθετα, αναπαράγουν πλευρές μιας δομικής επισφάλειας που εύκολα μπορεί να οδηγήσει σε μια φοβική μετατροπή του «άλλου» σε αποδιοπομπαίο τράγο.

Σε αυτό το φόντο όσο περισσότερο ανεβαίνουν οι φωνές υπέρ της διατήρησης ή ενίσχυσης της αναγκαίας «ταυτότητας» (οριζόμενης συνήθως μέσα από ένα συνδυασμού εθνικισμού και μιας φαντασιακής «λευκής» Ευρώπης), τόσο περισσότερο αυτό αποτυπώνει το πραγματικό πολιτικό και ιδεολογικό κενό που τέτοιου τύπου κατασκευές προσπαθούν να καλύψουν αλλά και τη διαρκή παλινδρόμηση προς τις πιο σκοτεινές πλευρές της «κληρονομιάς» του 20ου αιώνα.

Μόνο που όλα αυτά δεν κάνουν τίποτα άλλο παρά σταδιακά να κάνουν την ατζέντα της ακροδεξιάς τμήμα του πολιτικού mainstream της Ευρώπης. Γι’ αυτό το λόγο και η τρέχουσα αμηχανία των πολιτικών ελίτ της Ευρώπης απέναντι στην άνοδο της ακροδεξιάς αποτυπώνει και την απροθυμία επίγνωσης της πραγματικής ευθύνης τους.