ΗΠΑ – Κίνα: Ορατές και αθέατες πλευρές ενός εμπορικού πολέμου

Η αποτυχία των αμερικανοκινεζικών συνομιλιών για το εμπόριο σημαίνει ότι παραμένουμε μέσα σε ένα πλαίσιο εμπορικού πολέμου ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη οικονομία του πλανήτη.

Το πλαίσιο είναι λίγο πολύ γνωστό. Ο Ντοναλντ Τραμπ και η κυβέρνησή του πιστεύουν ότι οι σημερινοί όροι του διεθνούς εμπορίου αδικούν τις ΗΠΑ και τις αμερικανικές επιχειρήσεις.

Ειδικότερα, πιστεύουν ότι πάρα πολλές επιχειρήσεις από διαφορετικές χώρες απολαμβάνουν ενός προνομιακού καθεστώτος σε βάρος των αντίστοιχων αμερικανικών επιχειρήσεων, είτε πουλώντας τα προϊόντα τους σε τιμές κάτω της εύλογης, λαμβάνοντας άμεσες ή έμμεσες επιδοτήσεις από τις κυβερνήσεις τους.

Ειδικά μάλιστα για την Κίνα το κατηγορητήριο περιλαμβάνει και άλλες ενστάσεις που αφορούν την υποχρέωση μεταφοράς τεχνολογίας από τις ξένες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Κίνα, που αποτελεί και έναν από τους τρόπους με τους οποίους η Κίνα επιδιώκει να καλύψει το τεχνολογικό χάσμα που έχει με τις ΗΠΑ.

Η αμερικανική πλευρά απορρίπτει τις κατηγορίες περί «προστατευτισμού» επιμένοντας ότι απλώς διορθώνει τις ανισότητες και τις στρεβλώσεις που υπάρχουν, επιτρέποντας ταυτόχρονα στις αμερικανικές επιχειρήσεις να ενισχύσουν τη θέση τους, να αυξήσουν τις πωλήσεις τους και να διασφαλίσουν τις θέσεις εργασίας τους.

Από τη μεριά της, η κινεζική πλευρά απορρίπτει τις αιτιάσεις, κατηγορεί τις ΗΠΑ ότι θέλουν να επιστρέψουμε στην εποχή των εμπορικών πολέμων και διεκδικεί μέσα από διάφορες πρωτοβουλίες το ρόλο της δύναμης που εγγυάται την ελεύθερη κίνηση εμπορευμάτων και κεφαλαίων στην παγκόσμια οικονομία, προς όφελος όλων.

Οι κύκλοι του παγκόσμιου εμπορίου

Για τους ιστορικούς των οικονομικών οι κύκλοι ανάπτυξης του παγκόσμιου εμπορίου εξαρτώνται με τη συνολικότερη πορεία της παγκόσμιας οικονομίας.

Αυτό που έχει παρατηρηθεί είναι όταν έχουμε περιόδους υποχώρησης της κερδοφορίας, ύφεσης ή συρρίκνωσης το παγκόσμιο εμπόριο υποχωρεί, ενώ αναπτύσσεται μαζί με την προσπάθεια ανάκαμψης της κερδοφορίας.

Για παράδειγμα, ξέρουμε ότι είχαμε μια μεγάλη περίοδο αύξησης του παγκόσμιου εμπορίου ανάμεσα στο 1830 και το 1870. Στην αρχική φάση η κερδοφορία ήταν χαμηλή αλλά μετά το 1850 αυξήθηκε εν μέρει και από ένα εντυπωσιακό άνοιγμα του παγκόσμιου εμπορίου.

Η μεγάλη ύφεση της περιόδου 1870-1890 οδήγησε σε μια υποχώρηση του παγκόσμιου εμπορίου, για να ακολουθηθεί από μια οικονομική ανάκαμψη, την ένταση των ανταγωνισμών ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και τελικά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η μεγάλη ύφεση της δεκαετίας του 1930 ήταν η επόμενη μεγάλη περίοδος προστατευτισμού και υποχώρησης του παγκόσμιου εμπορίου. Αντίθετα, μεταπολεμικά είχαμε και οικονομική ανάπτυξη και αύξηση του παγκόσμιου εμπορίου. Από τη δεκαετία του 1970 μέχρι το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης το 2007 είχαμε τη «χρυσή εποχή» της παγκοσμιοποίησης.

Η οικονομική κρίση της περιόδου 2007-8, άνοιξε μια περίοδο στην οποία το παγκόσμιο εμπόριο έχει παραμείνει στάσιμο και η κερδοφορία δεν έχει ανακάμψει πραγματικά και ταυτόχρονα θέτει ανοιχτά ερωτήματα όχι απλώς για την κατεύθυνση του παγκόσμιου εμπορίου αλλά και για την ηγεμονία στο διεθνές οικονομικό σύστημα.

Ο Ντόναλντ Τραμπ και η προσπάθεια διατήρησης της αμερικανικής πρωτοκαθεδρίας

Η στρατηγική της τρέχουσας αμερικανικής κυβέρνησης δεν θα πρέπει να ιδωθεί στενά ως μόνο μια αναδίπλωση των ΗΠΑ σε μια πολιτική «προστατευτισμού» ή «απομονωτισμού» ακόμη και εάν πλευρές της ρητορικής τους δείχνουν να το επιβεβαιώνουν.

Πιο σωστό είναι να τη δούμε και ως μια απόπειρα να διατηρηθεί η αμερικανική ηγεμονία στο διεθνές σύστημα. Οι ΗΠΑ γνωρίζουν ότι μεσοπρόθεσμα δεν θα μπορέσουν να διατηρήσουν την πρώτη θέση στην παγκόσμια οικονομία. Άλλες οικονομίες αναπτύσσονται ταχύτερα, ενώ ακόμη και το «τεχνολογικό χάσμα» που διατηρούν προς όφελος τους κάποια στιγμή θα καλυφθεί.

Η μια πλευρά της κίνησής τους, πολλά χρόνια τώρα και με αρκετό κόστος, είναι να παραμείνουν η πρώτη  στρατιωτική υπερδύναμη με υπέρτερη δύναμη πυρός έναντι όλων των ανταγωνιστών τους.

Η άλλη πλευρά είναι τα «προληπτικά χτυπήματα» προς τους αντιπάλους τους. Και εδώ η Κίνα είναι βασικός στόχος. Δεν είναι τυχαίο ότι η αναθεωρημένη Εθνική Στρατηγική Ασφαλείας των ΗΠΑ που έγινε επί προεδρίας Τραμπ και δόθηκε στη δημοσιότητα τον Δεκέμβριο του 2017 ρητά περιλαμβάνει την Κίνα στις απειλές εκτός όλων των άλλων και για την οικονομική της επέκταση.

Κινήσεις όπως η κινεζική έμφαση στις επενδύσεις σε υποδομές διεθνώς αντιμετωπίζονται ως προσπάθεια απόκτησης οικονομικής επιρροής: «Οι επενδύσεις της Κίνας σε υποδομές και η οι στρατηγικές της για το εμπόριο, ενισχύουν τις γεωπολιτικές επιδιώξεις», αναφέρεται χαρακτηριστικά, ενώ οι «μη εύλογες (unfair) πρακτικές εμπορίου και η επένδυση σε «κλάδους-κλειδιά, σε ευαίσθητες τεχνολογίες και υποδομές» θεωρούνται προσπάθεια να αποκτήσει μια καλή πρόσβαση σε άλλες περιοχές.

Όλα αυτά δείχνουν ότι η επιλογή των ΗΠΑ να ξεκινήσουν ουσιαστικά έναν εμπορικό πόλεμο με την Κίνα αποτελεί τμήμα μιας συνολικότερης πολιτικής στρατηγικής που δεν αφορά στενά την ενίσχυση κάποιων επιχειρήσεων αλλά τη διατήρηση ενός ευνοϊκού προς αυτές συσχετισμού σε παγκόσμια κλίμακα.

Ένας εμπορικός πόλεμος που δύσκολα μπορεί να κερδηθεί

Ο Ντοναλντ Τραμπ υποστήριξε πρόσφατα ότι «οι εμπορικοί πόλεμοι είναι καλοί και εύκολοι να τους κερδίσεις».

Μόνο που στην περίπτωση του εμπορικού πολέμου με την Κίνα τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.

Παρότι η Κινεζική οικονομία δεν στερείται των δικών της αντιφάσεων, όπως είναι ο διαρκής κίνδυνος υπερθέρμανσης, η ύπαρξη πλεονάζοντος παραγωγικού δυναμικού, η αδυναμία να τονωθεί όσο θα ήθελαν οι κινεζικές αρχές η εσωτερική συζήτηση, τα επανεμφανιζόμενα κρούσματα διαφθοράς και η συνεχιζόμενη τεχνολογική υστέρηση, εντούτοις δεν θα καταρρεύσει εξαιτίας της αύξησης κάποιων δασμών.

Ακόμη περισσότερο, η κινεζική στρατηγική εξαγωγικής επέκτασης, που θεωρείται κατεξοχήν «εχθρική» τακτική από την κυβέρνηση Τραμπ, έχει αποτελέσει και βασικό παράγοντα ενίσχυσης της θέσης των… αμερικανικών πολυεθνικών επιχειρήσεων.

Στο πρώτο εξάμηνο της χρονιάς, το 41,58% των εξαγωγών της Κίνας αφορούσε  αμερικανικές, ευρωπαϊκές και ασιατικές πολυεθνικές επιχειρήσεις.

Αυτό είναι το αποτέλεσμα της επιλογής της ηγεσίας του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος, εδώ και αρκετές δεκαετίες, να προσφέρουν παραγωγικές βάσεις χαμηλού κόστους για Δυτικές και Ασιατικές πολυεθνικές.

Σήμερα, η Κίνα έχει πάψει να είναι μια οικονομία που επενδύει απλώς στο χαμηλό κόστος εργασίας. Άλλες χώρες έχουν αναλάβει αυτόν τον ρόλο. Πλέον η κινεζική στρατηγική είναι η τεχνολογική πρωτοπορία και η αξιοποίηση του βάθους της εσωτερικής αγοράς της.  Μπορεί να μην έχει ξεδιπλωθεί στην πλήρη δυναμική της, αλλά δεν παύει να αποτελεί βασική επιλογή.

Ο Ντόναλντ Τραμπ βλέπει σε αυτή τη στροφή τον μεγαλύτερο κίνδυνο, όμως στην πραγματικότητα η πρόσβαση στην κινεζική αγορά με αντάλλαγμα τη μεταφορά τεχνολογίας είναι μια πρόταση που δύσκολα μπορούν να προσπεράσουν οι αμερικανικές εταιρείες.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι σε μια πρώτη φάση η κλιμάκωση του εμπορικού πολέμου από τις ΗΠΑ μπορεί να καταφέρει οικονομικά πλήγματα στην Κίνα και να ανακόψει την οικονομική της επέκταση.

Όμως, μεσοπρόθεσμα δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι μπορεί να πετύχει, ιδίως όταν οι ΗΠΑ φαίνονται ως εάν κυρίως να ενδιαφέρονται για «στενά» συμφέροντά τους και όχι για να τον προσανατολισμό της παγκόσμιας οικονομίας.

Άλλωστε, υπάρχει μια διαφορετική αντίληψη του χρόνου ανάμεσα στις δύο χώρες. Οι περισσότεροι αμερικανοί πολιτικοί σκέφτονται με τον ορίζοντα των εκλογικών κύκλων των ΗΠΑ. Ο ίδιος ο Τραμπ αντιμετωπίζει και τη διεθνή πολιτική με τρόπο ανάλογο με αυτόν που στο παρελθόν έκλεινε επιχειρηματικές συμφωνίες. Με σύντομες κινήσεις και προσπάθεια να ασκήσει τη μέγιστη πίεση ώστε μετά να έρθει η ώρα της διαπραγμάτευσης και της συμφωνίας.

Η κινεζική ηγεσία πέρασε αρκετά μεγάλο μέρος του Αυγούστου σε ένα θέρετρο συζητώντας, όπως κάνει τακτικά, τη στρατηγική και τις πολιτικές σε βάθος χρόνου. Άλλωστε, είναι μια δύναμη που ο επίσημος πολιτικός σχεδιασμός της φτάνει μέχρι το… 2049.