Το ψυχολογικό προφίλ του τρομοκράτη

Τη στιγμή που εξελίσσεται η αμερικανοβρετανική επιχείρηση ενάντια στο Αφγανιστάν και λίγες ώρες μετά τη δήλωση του Μπιν Λάντεν ότι αναλαμβάνει την ευθύνη για τα εφιαλτικά γεγονότα που συγκλόνισαν τις ΗΠΑ και έδωσαν το έναυσμα για αυτό τον πόλεμο, ο φόβος νέων τρομοκρατικών χτυπημάτων πλανιέται. Η ζωή μας έχει ήδη αλλάξει. Η βασική αίσθηση ασφάλειας και σιγουριάς έχει κλονιστεί συθέμελα. Φόβος, σκέψεις, έντονα συναισθήματα και αναπάντητα ερωτήματα για το ποιοι τέλος πάντων ήταν αυτοί οι άνθρωποι που έσπειραν την καταστροφή και πώς μπόρεσαν να το κάνουν… Είναι φανερό ότι πρόκειται για μια στυγνή, ψυχρά υπολογισμένη εγκληματική ενέργεια, την οποία εκτέλεσαν άνθρωποι που ναι μεν κυκλοφορούν ανάμεσά μας, αλλά δεν έχουν το τυπικό ψυχολογικό προφίλ του καθημερινού ανθρώπου. Γιατί όμως τόσο μίσος; Πώς ο άνθρωπος φτάνει και ξεπερνά αυτό το όριο των ενστίκτων που μας διαχωρίζει από τα υπόλοιπα έμβια όντα;

Κατ΄ αρχάς είναι λάθος να λέμε ότι πρόκειται για ψυχικά άρρωστα άτομα, τουλάχιστον με την έννοια που δίνουμε στην ψυχική ασθένεια σήμερα. Οι τρομοκράτες αυτοί, σε αντίθεση με άτομα που έχουν κάποια ψυχική ασθένεια, δεν δρουν εν βρασμώ ψυχής, μη γνωρίζοντας τις συνέπειες των πράξεών τους, μην μπορώντας να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους, ή υπό το καθεστώς ψυχωσικού επεισοδίου κατά τη διάρκεια του οποίου δεν έχουν επίγνωση και συναίσθηση της πραγματικότητας. Μάλλον ισχύει το ακριβώς αντίθετο για καθένα από τα παραπάνω. Οι τρομοκράτες είναι άτομα με «σώας τας φρένας», ψυχροί και κυνικοί υπολογιστές της κάθε τους κίνησης. Εξάλλου, όπως φαίνεται από τα χτυπήματα της 11ης Σεπτεμβρίου, χρειάζονταν συντονισμό, ψυχραιμία, αλλά και εξειδικευμένες γνώσεις, προκειμένου να προβούν στις συγκεκριμένες ενέργειες.

Η «διάγνωση»; Ανελέητοι εγκληματίες με αντικοινωνική προσωπικότητα. Πώς όμως έφτασαν σε αυτό το ακραίο σημείο; Οι γνώμες των ειδικών σχετικά με το πώς δημιουργείται η αντικοινωνική προσωπικότητα που μπορεί να οδηγήσει σε εγκληματική συμπεριφορά διίστανται. Από τη μια μεριά έχουμε τις θεωρίες των κληρονομικών καταβολών, ενώ από την άλλη την κοινωνική μάθηση, που λαμβάνει χώρα στον άμεσο κοινωνικό περίγυρο του παιδιού. Το πιθανότερο είναι ότι η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Πρόκειται πιθανότατα για ένα συγκερασμό των δύο αυτών γενικότερων θεωριών.

Το άτομο που αναπτύσσει τρομοκρατική δραστηριότητα πιθανώς έχει μεγαλώσει σε αντίξοες συνθήκες -συνθήκες πολέμου και εξορίας κατά την παιδική ηλικία, έλλειψη αγάπης και στοργής, τραυματικές εμπειρίες- και έχει αναπτύξει μια μηδενιστική άποψη για τον κόσμο και μια στάση ζωής που το ωθεί να βρίσκεται μονίμως «στην κόψη του ξυραφιού» και του κινδύνου.

Ακολουθώντας τα χνάρια των ιδεολογικών κλώνων του Μπιν Λάντεν, φτάνουμε στη ρίζα του κακού, από την οποία δημιουργείται η νέα γενιά τρομοκρατών. Πρόκειται για τα παιδιά και τους έφηβους που από μικρή ηλικία φανατίζονται και εξοικειώνονται με όπλα και πολεμικό υλικό και τάσσουν τη ζωή τους υπέρ μιας φανατικής, μισαλλόδοξης ιδεολογίας. Οι έφηβοι αυτοί είναι έτοιμοι να θυσιαστούν υπέρ κάποιου σκοπού που τους υπόσχεται αιώνια ευχαρίστηση και μια θέση στα βιβλία της ιστορίας. Τα παραπάνω ευδοκιμούν στις κατάλληλες πολιτισμικές και ιστορικές συνθήκες.

Οι έφηβοι όλου του κόσμου έρχονται αντιμέτωποι με ένα μεγάλο προσωπικό έργο: να ανακαλύψουν ποιοι είναι ως άτομα και να αυτοπραγματωθούν ως προσωπικότητες. Ωστόσο, οι συνθήκες στέρησης, η διαστρεβλωμένη ιδεολογία και τα παραδείγματα-πρότυπα μπορεί να συμβάλουν ώστε αυτοί οι νεαροί να εξελιχθούν σε αντικοινωνικά στοιχεία αντί να ενταχθούν ως παραγωγικά μέλη στην κοινωνία. Σύμφωνα με τη Δρ Susan Mirow, MD, PhD, που ειδικεύεται στην ψυχιατρική του τραύματος και το ποινικό δίκαιο, στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα στο Σολτ Λέικ Σίτι των ΗΠΑ, «τα πιο βίαια παιδιά είναι αυτά που καλύπτουν ένα μεγάλο ψυχικό κενό. Βλέπουν τους συνανθρώπους τους ως αντικείμενα που ικανοποιούν τις ανάγκες τους». Η Δρ Mirow περιγράφει τον «τυπικό τρομοκράτη» ως ένα νεαρό μοναχικό άνδρα χωρίς οικογένεια ή σύζυγο και με σεξουαλικές αναστολές.

Οι πρωταγωνιστές των ενεργειών στις ΗΠΑ «ξεχωρίζουν» σκοτώνοντας αθώους ανθρώπους και προξενούν καταστροφή όχι για να ικανοποιήσουν κάποια δική τους ανάγκη, αλλά εν ονόματι μιας «φιλοσοφίας» και στάσης ζωής, δηλαδή στο βωμό της ιδεολογίας τους.

Τα άτομα αυτά θεωρούν τους εαυτούς τους ήρωες, αλλά για τον υπόλοιπο κόσμο η ταυτότητά τους είναι αυτή του στυγνού τρομοκράτη, με την έννοια ότι ακολουθούν τυφλά μια ιδεολογία που δεν λαμβάνει υπόψη της άλλες ιδεολογικές τοποθετήσεις ή το καλό άλλων ανθρώπων, ενώ αντιμετωπίζουν το θάνατο και την καταστροφή ως αυτοσκοπό.

Το ζήτημα που μας απασχολεί είναι πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο της τρομοκρατίας. Η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων που ρωτήθηκαν σε πρόσφατη έρευνα τάχθηκε εναντίον της αμερικανικής επίθεσης στο Αφγανιστάν. Όμως, πέρα από το τι έπρεπε να γίνει άμεσα, το θέμα είναι ποια πολιτική πρέπει να ακολουθείται, γενικά, σε τέτοιες περιπτώσεις. Η βία στη βία και ο φανατισμός κατά του φανατισμού δεν αποτελούν λύσεις, απλώς διαιωνίζουν το υπάρχον πρόβλημα. Η υιοθέτηση μιας πιο ανθρωπιστικής στάσης δεν σημαίνει ότι οι ένοχοι μένουν ατιμώρητοι. Μια πιο διαλλακτική στάση όμως σημαίνει ότι, ως κοινωνία, μαθαίνουμε να ζούμε με το διαφορετικό, ανοίγουμε τα μάτια και τα αφτιά μας στον πόνο και τη φτώχεια του άλλου και προσθέτουμε το λιθαράκι μας στην επίλυση του προβλήματος του γείτονα. Μια στάση φροντίδας, αγάπης και συνύπαρξης μπορεί να ακούγεται ουτοπιστική αυτήν τη στιγμή. Μακροπρόθεσμα όμως, ίσως να είναι η υιοθέτηση μιας τέτοιας στάσης που τελικά θα αποτρέψει παρόμοιες τρομοκρατικές ενέργειες.

health.in.gr