Το Πάσχα των Ελλήνων συγγραφέων

Πώς είδα το Πάσχα μερικοί από τους πιο σημαντικούς νεοέλληνες συγγραφείας.

Γιώργος Σεφέρης «Να σου πω την ιστορία των Επιταφίων μου»

«Χθες, Μεγάλη Παρασκευή, πήγα στον Επιτάφιο. Κάποτε να μου θυμίσεις να σου πω την ιστορία των Επιταφίων μου. Λογάριασαν πολύ στη ζωή μου. Σε κάθε κόχη που έστριβα, έβλεπα χθες, καθώς στεκόμουν επίσημος και τελετουργικός με το κερί στο χέρι, κι έναν Επιτάφιο. Ο χτεσινός πλούτισε τη συλλογή μου. Ηταν ο πιο καθωσπρέπει που είδα ποτέ μου. Φράγκικη πολυφωνία (Η ζωή εν τάφω είχε γίνει Τραβιάτα ξεψυχισμένη): Φράκα. Ασπρα γάντια. Χρυσαφικά. Κόκκινα κι άσπρα ροδοπέταλα, τόσο περιποιημένα, που μοιάζαν από celluloid. Κι η απαραίτητη εγγλεζοχιώτικη προφορά: κατ (h) ετ (h) έθης Κριστ (h) έ. Ο ωραιότερος και ο πιο αληθινός που είδα ήταν εκείνος που περνούσε με κλαπαδόρες κάτω από τον Παρθενώνα, τ’ Αϊ-Δημήτρη του Λουμπαρδιάρη… Μου μένει ακόμη ένας Επιτάφιος εδώ, κι έπειτα θα μπορέσω να αντικρίσω το Αιγαίο. Είναι όμως τόσο μακριά κάποτε ο άγιος Επιτάφιος…».

(«Μέρες Β’», εκδ. Ικαρος 1975. Η καταγραφή στο ημερολόγιο του ποιητή αντιστοιχεί στις 30 Απριλίου 1932, περίοδο κατά την οποία εργάζεται στο Λονδίνο ως διευθύνων του Ελληνικού Γενικού Προξενείου).

Γιώργος Ιωάννου: Τα χαμαιτυπεία του λιβανιού

«Βγαίνοντας από την εκκλησιά ο Επιτάφιος, τράβηξε πρώτα πλάγια, χώθηκε μες στις γειτονιές με τα κλειστά ισόγεια, με τα χαμαιτυπεία του λιβανιού, και δεν τον είδαμε σχεδόν καθόλου, άλλωστε στην αρχή είναι μπουλούκι πάντοτε, ώσπου να συνταχθεί, να βρει τον ήχο του και το ρυθμό του, να πάρει ν’ αναδίνει μυρωμένο θάνατο, φτάνοντας στο κορύφωμα στο τελευταίο ιδίως στάσιμο, όπου όλοι έχουνε πιάσει πια το ρόλο τους, τον εκτελούνε στην εντέλεια, τόσο που θέλει χρόνο ολόκληρο για να εξατμισθεί αργότερα. Πάντως, ακούσαμε τις πρώτες νότες του ν’ απομακρύνονται και ήταν η μοναδική ίσως στιγμή που νιώσαμε ένα σφίξιμο, που μέναμε έτσι μακριά από το πλήθος και το συρφετό, ενώ εκεί ανήκαμε, μπορούσαμε να είμαστε κι εμείς κατόπι του, σηκώνοντας σκόνη τεφρή με τα ποδάρια μας, μα ώσπου να διαλογιστούμε αυτά, πιάσαμε θέσεις στο παράθυρο να δούμε τον λαμπρό του γυρισμό στο λαξευτό μνημείο του. Και όταν πήρε η κυκλοφορία να παραλύει, να προηγούνται τα μικρά παιδιά, ν’ ανάβουνε κεριά στα υψηλά πατώματα, ετοιμαστήκαμε κι εμείς να απολαύσουμε το μέγα θέαμα, στο σκότος μέσα της κρεβατοκάμαρας».

(Από το διήγημα «Επιτάφιος θρήνος», που περιέχεται στην ομότιτλη συλλογή, εκδ. Κέδρος, 1980, 1985).

Ελύτης στα ίχνη του Θεόφιλου

«Την άνοιξη του 1935, ο ποιητής Ανδρέας Εμπειρίκος κι εγώ αποβιβαζόμασταν στο λιμάνι της Μυτιλήνης. Μια πρόσκληση να περάσουμε τις ημέρες του Πάσχα σε σπίτι φιλικό ήταν η αφορμή. Αλλά η αιτία η βαθύτερη ήταν να βαδίσουμε πάνω στα ίχνη που δεν μπορεί παρά να είχε αφήσει, πεθαίνοντας εκεί ένα χρόνο πριν, ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος. (…) Από δρόμους άφτιαχτους, κακοτράχαλους, μισοπατημένους απ’ το βλαστομάνημα του Μαγιού, προωθηθήκαμε ώς τις πιο ξεμοναχιασμένες άκριες του νησιού, ώς τα πιο λιγοσύχναστα χωριά και δεν αφήσαμε καφενείο για καφενείο που να μη σταματήσουμε».

(Από το βιβλίο του Οδυσσέα Ελύτη «Ο ζωγράφος Θεόφιλος», Εκδ. Γνώση).

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης: «Μορφές ιδανικές με συνοδεύουν»

«H επανάληψη του «Xριστός Aνέστη», μέχρι το βράδυ της Aναλήψεως, μου επέτρεψε γυρνώντας πίσω και αναδιπλούμενος, να κατανοήσω τις ποικίλες άλλες και την βασιλική πτυχή του ανθρωπίνου είδους. Eπληρώθην αγάπης, για το σχήμα που μου δόθηκε και χαρούμενος επαναλάμβανα: «Eικών ειμί, της αρρήτου δόξης σου, ει και στίγματα φέρω πταισμάτων». Tο σώμα του Θεού που κατέστη άνθρωπος, μας επιτρέπει να αντιληφθούμε τον άνθρωπο. Ως άρρηκτος δεσμός, ενοποιεί τους πολλούς. Δεν φαντάζομαι, αλλά αισθάνομαι και ζω την αλήθεια. Aγγίζω με το χέρι μου και τον κόσμον όλον, τριγύρω. Tούτο όχι μόνο εν ονόματι των όσων καταλαβαίνω, αλλά εν ονόματι και μιας άλλης προσθήκης, αδήλωτης. Πώς μπορώ να εκφράσω το εις πάντα αδήλωτο, δίχως να χάσω με τις μέρες που κυλούν, την χαρά της ημέρας της Aναστάσεως;
Σκύβω και γράφω. Θα ‘θελα να διηγόμουνα τα του νέου κόσμου της χαράς. Tριγύρω όπου κι’ αν πάω περπατώντας, μορφές ιδανικές με συνοδεύουν. Δεν έχουν τα χαρακτηριστικά του πατέρα μου ή της μάννας και του φίλου. Kανενός συγκεκριμένου προσώπου ιδιαίτερα. Δεν είναι ονόματα και προσδιοριστικά, οι ιδανικές μορφές, αλλά επίθετα. Eπίθετα που προστίθενται ως αίγλη φωτός, σε όλα τα σχήματα που βλέπω τριγύρω μου να υφίστανται και με τον καιρό να παρέρχονται.
Θέλω να εκφρασθώ και μένω βουβός, όπως εκείνος που αγαπά, βλέποντας το αγαπημένο πρόσωπο.

(Από τα «Ομιλήματα», εκδ. Ακρίτας, 1992)

Νίκος Καζαντζάκης: Μ. Σάββατο στην Ιερουσαλήμ

«Αξαφνα τα μαυροκέφαλα ολόδρωτα πλήθη τρικύμισαν – καινούργιοι προσκυνητές Αραβίτες χιμούνε στην αυλή με τα εξαφτέρουγα και τα φανάρια τους και τις μεγάλες, του μπογιού τους, λαμπάδες… Σε λίγο καταφτάνουν οι Αρμένηδες, τα λάβαρα σαλεύουν στον αγέρα, τα μικρά του ψαλτικού χορού, ντυμένα με κίτρινα πουκάμισα, υψώνουν μέσα στον μουντόν αγέρα τη δροσερή φωνή τους. Ερχουνται οι Κόφτες, οι Σύροι, οι Αβησσυνοί, οι τσομπάνηδες, οι Βεδουίνοι, οι Μαρωνίτες, πέντε έξι λιναρόξανθοι Ρούσοι, απ’ όλη την απέραντη Ρουσία, μερικοί Αμερικανοί, κρύοι και κωμικοί μέσα στο φλογερό τούτο ασιατικό καμίνι. Ερχουνται οι γυναίκες οι Βηθλεμίτισσες, με τ’ αψηλά χωνωτά κεφαλοδεσίματά τους και με τις ολάσπρες μπόλιες. Κύματα πολύχρωμα, επιθετικά, ένας ρυθμός γοργός, πολεμικός, σα να καταφτάνουν στρατέματα. Ξεχείλισε ο ναός, σκαρφάλωσαν οι πιστοί πάνω στις κολόνες, καβαλίκεψαν τα στασίδια, κρεμάστηκαν απάνω στο γυναικωνίτη…»

(Από το «Ταξιδεύοντας», εκδ.Σεράπειον 1927, πλέον εκδ.Διόπτρα)