Ενας ευρωπαίος πατριώτης

Σε όλους μας έχουν λείψει τα εστιατόρια, τα μπαρ και τα καφέ. Πολύ. Για κάποιους, όμως, η στέρηση αυτή έχει ακόμη ουσιαστικότερο χαρακτήρα. Ο Κλάουντιο Μάγκρις, ας πούμε, δεν σύχναζε απλώς στο καφέ Σαν Μάρκο της Τεργέστης. Ζούσε εκεί. Είχε τo δικό του τραπέζι, όπου πήγαινε κάθε πρωί και έγραφε για ώρες. Απομονωνόταν ανάμεσα στους ανώνυμους θορύβους, έκανε τα τηλέφωνά του ή μιλούσε στους δημοσιογράφους (μεταξύ των οποίων και η ταπεινότητά μου). Αλλά λόγω της πανδημίας έχει να πατήσει έναν χρόνο. Κι αν χαθεί μια συνήθεια, μετά μπορεί να μην επιστρέψει ποτέ.

«Νιώθω σαν να μου έχει δώσει μια γροθιά ο Κάσιους Κλέι», λέει σε μια συνέντευξή του που δημοσιεύτηκε αυτή την εβδομάδα στην «El Pais». «Κι έχω την εντύπωση ότι η πανδημία θα αλλάξει τον κόσμο περισσότερο κι από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ανήκω σε μια γενιά για την οποία το παρόν δεν είναι μόνο η σημερινή ημέρα. Είναι ένας πιο μακρύς χρόνος. Τα παιδιά μου δεν έζησαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αποτελεί όμως μέρος των εμπειριών τους, των πραγμάτων που υπήρχαν στο σπίτι τους. Τώρα υπάρχει ένα είδος κατακερματισμού του χρόνου».

Ο Μάγκρις την έχει ξαναζήσει αυτή την αίσθηση. Πριν από 15 χρόνια, όταν δίδασκε στο Bard College (όπου ήταν καθηγήτρια και η Χάνα Αρεντ), μόνο πέντε ή έξι από τους 36 φοιτητές του ήξεραν ποιος ήταν ο Στάλιν. «Τους είπα ότι δεν μπορούσαμε να συνεχίσουμε. Δεν επρόκειτο για κάποιον που κυβέρνησε πριν από αιώνες στην Ασία. O Στάλιν ανήκει στον σύγχρονο κόσμο, με όλες τις προδοσίες του, τα εκατομμύρια νεκρούς στο όνομα κάποιων ιδανικών… Κάτι που σε σημαδεύει. Είναι σαν να έδινα μια διάλεξη για τον έρωτα στον Φλωμπέρ και κάποιοι να μην ήξεραν τι είναι ο έρωτας ή το σεξ. Τι να κάνω, να αρχίσω να μιλάω για τα ανθρώπινα όργανα;».

Μεταφραστής, κριτικός, αναγνώστης, ταξιδιώτης, αλλά και πρώην γερουσιαστής της Ιταλικής Δημοκρατίας, ο Μάγκρις κάνει στα 82 του μια συγκλονιστική παραδοχή. «Σήμερα δεν θα έγραφα τον Δούναβη. Γιατί αυτό που με πληγώνει είναι ότι οι ελπίδες τόσων χωρών, του κόσμου του Δούναβη, μοιάζει να αρνούνται τον εαυτό τους. Ποτέ δεν φανταζόμουν ότι στην κεντρική πλατεία της Βαρσοβίας, την ίδια πλατεία που κατέστρεψαν οι Ναζί, θα έβλεπα κόσμο να διαδηλώνει με αγκυλωτούς σταυρούς και σβάστικες».

Η παλιά σας πίστη στον «ευρωπαϊκό πατριωτισμό» διαλύθηκε λοιπόν; ΄Η παραμένει παρά ταύτα ζωντανή; «Ακούστε, εγώ πάντα ονειρευόμουν μια Ευρώπη ως ένα κράτος. Μια Ευρώπη με ένα Σύνταγμα όπου, φυσικά, κάθε κράτος θα έχει την ιδιαιτερότητά του. Από αυτή την άποψη, είμαι ένας ευρωπαίος πατριώτης. Είμαστε ματριόσκες. Χρειάζεται όμως μια κοινή βάση για να υπάρχει ένας ευρωπαϊκός πατριωτισμός που κάθε μέρα γίνεται και ισχνότερος».