Κοινωνία μειωμένων προσδοκιών

Ο τρόπος που προβλήθηκε η μηνιαία αύξηση λίγων ευρώ στους καθαρούς μισθούς λόγω της αλλαγής στον παρακρατούμενο φόρο και η εξαγγελία της διανομής ενός ακόμη «κοινωνικού μερίσματος» γέννησαν τη μελαγχολική σκέψη ότι ενώ σε προηγούμενες δεκαετίες θα είχαν υπάρξει κριτικές για την προσφορά «ψίχουλων», σήμερα αυτά ορίζονται ως πραγματική παροχή.

Είναι και αυτό μια υπόμνηση του τρόπου που η ελληνική κοινωνία μετασχηματίστηκε σε κοινωνία μειωμένων προσδοκιών. Θα μπορούσε μάλιστα να υποστηριχτεί ότι αυτή ήταν μια από τις βασικές συνέπειες (και επί της ουσίας επιδιώξεις) του τεράστιου πειράματος νεοφιλελεύθερης κοινωνικής μηχανικής που συνηθίσαμε να περιγράφουμε ως τα «μνημόνια».

Η διαμόρφωση κοινωνιών μειωμένων προσδοκιών, η προσπάθεια να χαμηλώσει το κατώφλι των αγαθών, παροχών και υπηρεσιών που θεωρούνται αυτονόητες και δεδομένες και η παράλληλη αντίληψη ότι δεν υπάρχουν κοινωνικά δικαιώματα παρά μόνο ατομικά επιτεύγματα μέσα σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον διατυπώθηκαν ως επιδίωξη εδώ και δεκαετίες, ήδη από τότε που η Μάργκαρετ Θάτσερ υποστήριξε ότι η «κοινωνία δεν υπάρχει». Ομως, εξαρχής προσέκρουε πάνω σε ένα φάσμα παγιωμένων συλλογικών προσδοκιών που υπερασπίζονταν τις βασικές πλευρές ενός κοινωνικού συμβολαίου που, ας μην το ξεχνάμε, διαμορφώθηκε υπό το βάρος του φόβου μεγάλων κοινωνικών αναταραχών.

Ομως, τα αλλεπάλληλα σοκ λιτότητας, η οδυνηρή εμπειρία της βίαιης αποπτώχευσης, το ανεπούλωτο τραύμα της ανεργίας, οι ακραίες εκδοχές επισφάλειας φαίνεται ότι καταφέρνουν να εμπεδώσουν μια συνθήκη μειωμένων προσδοκιών που επιτρέπει την απόσπαση συναίνεσης ακόμη και με τα μικροποσά των όποιων «κοινωνικών μερισμάτων», που άλλωστε παρουσιάζονται και ως «κοινωνική αλληλεγγύη». Ας κρατήσουμε, όμως, αυτό το «φαίνεται».

Η αίσθηση ότι η κοινωνία αποδέχεται μια τέτοια διευθέτηση μπορεί να αποδειχτεί πλασματική. Δεν διαγράφονται ποτέ πλήρως οι προσδοκίες και τα αιτήματα. Βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις για το τι είναι δίκαιο παραμένουν ενεργές, ιδίως σε κοινωνίες που παραμένουν εμφανώς και ενίοτε προκλητικά άνισες. Και τότε η πιθανότητα των κατά τα άλλα απροσδόκητων κοινωνικών εκρήξεων απλώς αυξάνεται.