«Κατάσταση της Ένωσης» ή κατάσταση της διαίρεσης;

Παρότι φτωχός συγγενής της αντίστοιχης αμερικανικής – καθώς εκεί αποτελεί την κορυφαία ετήσια δημόσια παρουσίας του εκάστοτε Προέδρου – η ετήσια ομιλία του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την «Κατάσταση της Ένωσης» αποτελεί πάντα έναν ενδιαφέροντα καθρέφτη μιας οικονομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης που αναζητά ακόμη το βηματισμό της.

Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο η ίδια η φετινή ομιλία του Ζαν Κλoντ Γιουνκέρ ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αποτύπωνε την ίδια την αντιφατική κατάσταση της Ένωσης.

Ίσως γι’ αυτό να επέλεξε να ξεκινήσει την ομιλία που μια υπενθύμιση ότι το 1913 κανένας ευρωπαίος δεν μπορούσε να φανταστεί ότι έναν χρόνο μετά θα ξεκίναγε η μεγαλύτερη αιματοχυσία που είχε ζήσει η Ευρώπη μέχρι τότε, συμπληρώνοντας την αναφορά αυτή με την υπενθύμιση της διάκρισης ανάμεσα στον αναγκαίο πατριωτισμό και τον απευκταίο εθνικισμό.

Ο πρόεδρος της Κομισιόν υπογράμμισε τα θετικά στοιχεία της οικονομίας, κύρια τη συμπλήρωση 21 συνεχόμενων τριμήνων ανάπτυξης στην ΕΕ, τη σημαντική αύξηση της απασχόλησης και το γεγονός ότι η Ελλάδα μπόρεσε να βγει τυπικά τουλάχιστον από τα μνημόνια.

Υπενθύμισε επίσης τον τρόπο που η Αφρική αποτελεί τη νέα μεγάλη επενδυτική ευκαιρία για την Ευρώπη, αν και δεδομένου του αποικιοκρατικού παρελθόντος της γηραιάς ηπείρου υπογράμμισε ότι μιλά για ισότιμη συνεργασία.

Όμως, την όποια εικόνα οικονομικής αισιοδοξίας τη συμπλήρωνε αντιστικτικά και η αναφορά στο Brexit. Μπορεί ο Γιουνέρ να επικέντρωσε, ως προς αυτό το θέμα, τη ομιλία του στο πώς η Βρετανία δεν θα μπορεί να διεκδικεί μετά μια ειδική σχέση με προνόμια ανάλογα των κρατών-μελών και στο πώς η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι αλληλέγγυα στη δημοκρατία της Ιρλανδίας σε σχέση με τα σύνορά της με την Βρετανία, όμως είναι σαφές ότι η επιλογή αποχώρησης μιας τόσο μεγάλης οικονομίας εξακολουθεί να συνιστά πλήγμα για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

Όμως, η πολιτική ενοποίηση, αυτό που αποκάλεσε η «ώρα της ευρωπαϊκής κυριαρχίας» («hour of European sovereign»), που περνά κύρια μέσα από μια ενοποίηση στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής για την άμυνα και την ασφάλεια, ήταν περισσότερο ευχολόγιο παρά απολογισμός βημάτων που έγιναν, παρότι στη διάρκεια της προεδρίας του ενεργοποιήθηκε η Μόνιμη Διαρθρωτική Συνεργασία σε θέματα άμυνας και συγκροτήθηκε το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας.

Αντίστοιχα, η αναφορά του στην πολιτική για τη μετανάστευση στην πραγματικότητα αναδείκνυε τα προβλήματα που υπάρχουν στο να αναζητηθεί κοινή πολιτική, είτε με το έχουμε κράτη-μέλη που επαναφέρουν μονομερώς τα σύνορα, είτε με το χρειάζεται να βρεθεί μια κάθε φορά ad hoc λύση όποτε ένα πλοίο με πρόσφυγες και μετανάστες πλησιάζει τις ευρωπαϊκές ακτές.

Αναγκαστικά κι οι προτάσεις του προσπαθούσαν να συνδυάσουν την αύξηση των φραγμών στα σύνορα, με την αναγγελία ότι θα υπάρξουν άλλοι 10.000 ευρωπαίοι συνοριοφύλακες μέχρι το 2020 αλλά την υπενθύμιση να διαμορφωθούν νόμιμα κανάλια εισόδου ειδικευμένων μεταναστών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ο Γιουνκέρ επέμεινε προς το τέλος της ομιλίας του πολύ στην ανάγκη να επιταχυνθεί η διαδικασία λήψης κρίσιμων αποφάσεων, από την επικύρωση της εμπορικής συμφωνίας με την Ιαπωνία, μέχρι το νέο προϋπολογισμό, τις αποφάσεις για τη γενναία αύξηση των αμυντικών δαπανών τις ένωσης και φυσικά την αποσαφήνιση μιας κοινής εξωτερικής πολιτικής.

Όμως, η πιο χαρακτηριστική ένδειξη των προβλημάτων της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης ήταν ότι στο κλείσιμο χρειάστηκε να υπενθυμίσει τα ζητήματα των παραβιάσεων του κράτους δικαίου από κράτη-μέλη, όπως και το γεγονός ότι πρέπει να ενεργοποιείται το άρθρο 7 της συνθήκης της ένωσης όποτε έχουμε σοβαρές παραβιάσεις της νομιμότητας.

Η αναφορά εδώ ήταν έμμεση πλην σαφής στην Πολωνία, όπου έχουμε ήδη ενεργοποίηση της σχετικής διαδικασίας σε σχέση με τα ζητήματα παρεμβάσεων στη δικαιοσύνη, αλλά και στην Ουγγαρία ενόψει και της ψηφοφορίας στο Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο να ξεκινήσει η διαδικασία που προβλέπει το άρθρο 7.

Άλλωστε, θα μπορούσε κανείς να πει ότι την πραγματική εικόνα της «κατάστασης της ένωσης» την έδωσε την προηγούμενη της ομιλίας Γιουνκέρ, η παρουσία του Ούγγρου πρωθυπουργού Βίκτορ Ορμπάν στο ευρωκοινοβούλιο στη συζήτηση για το εάν πρέπει να ενεργοποιηθεί η διαδικασία του άρθρου 7. Από τη μια είχαμε την τοποθέτηση των βασικών ομάδων του ευρωκοινοβουλίου υπέρ της ενεργοποίησης, συμπεριλαμβανομένου του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, από την άλλη τον τρόπο που ο Ορμπάν αντεπιτέθηκε υποστηρίζοντας ότι η Ουγγαρία στοχοποιείται επειδή διαφωνεί με την ευρωπαϊκή πολιτική για τη μετανάστευση και υπερασπίζεται τις χριστιανικές αξίες της Ευρώπης.

Στην πραγματικότητα ήταν ακριβώς αυτή η τοποθέτηση που ανέδειξε ένα από τα βασικά προβλήματα της Ένωσης σήμερα, που είναι ακριβώς ότι για αρκετά κράτη-μέλη, ιδίως της διεύρυνσης, η οικονομική ενοποίηση θα πρέπει να συνδυαστεί με μια συνολικότερη αυταρχική και νεοσυντηρητική αναδίπλωση και ότι αυτός είναι ο αναγκαίος συνδυασμός, κάτι που δεδομένης και της ανόδου της ακροδεξιάς σε όλη την Ευρώπη αρχίζει και κερδίζει ευρύτερη απήχηση φέρνοντας σε αμηχανία τις κυβερνήσεις των ηγετικών χωρών. Γι’ αυτό το λόγο και η «κατάσταση της ένωσης» θα μπορούσε να ονομαστεί και «κατάσταση της διαίρεσης».