Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι: Ο ποιητής και ο προπαγανδιστής

Τι αναδεικνύει ή τι αποκρύπτει από το ποιητικό έργο και την πορεία ζωής του Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι (1893-1930) το γεγονός ότι κατ’ εντολήν του Ιωσήφ Στάλιν απέβη το ισοδύναμο της σοβιετικής ποίησης για 50 χρόνια;

Aναζητώντας μια νέα ισορροπία στις περιστάσεις του βίου του και παράλληλα την επανατοποθέτηση της ποίησής του ως επίκαιρης για τον 21ο αιώνα, ο σουηδός ιστορικός Μπενγκτ Γιάνγκφελντ στο βιβλίο «Mayakovsky. A Biography» (εκδόσεις University of Chicago Press, τιμή 31 ευρώ) αποκαθαίρει αρχικά την εικόνα του λογοτέχνη από τις σταλινικές συνδηλώσεις που τη συνόδευαν για να πλέξει εξαρχής το κουβάρι της ζωής με την πολιτική ταυτότητα.

Για τον άνθρωπο που αυτοκτόνησε, αφήνοντας ως σημείωμα αυτοχειρίας ένα ποίημα, ο δεύτερος βίος υπήρξε στην πραγματικότητα ένας «δεύτερος θάνατος», όπως έγραψε ο ρώσος νομπελίστας Μπορίς Πάστερνακ: καθώς ο Στάλιν τον ανακήρυξε σε σύμβολο το 1935, το όνομα του Μαγιακόφσκι χαράχθηκε σε δρόμους, μνημεία, πλατείες και στη συνείδηση όλων όσοι τον βίωναν ως υποχρεωτικό σχολικό ανάγνωσμα. Η καταναγκαστική κατανάλωση («σαν πατάτες επί Μεγάλης Αικατερίνης» έλεγε ο Πάστερνακ) έπαψε με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, οπότε κάθε αναφορά σε αυτόν αφαιρέθηκε από το αναλυτικό πρόγραμμα, ενώ στοίβες των απάντων του πλημμύρισαν τα παλαιοβιβλιοπωλεία.

Ωστόσο, ο Γιάνγκφελντ, επισημαίνει ο Τζέιμς Γούμακ στο περιοδικό «Literary Review», τονίζει ορθά ότι ο Μαγιακόφσκι υπήρξε εκτός από νεαρός μπολσεβίκος (εντάχθηκε στο κόμμα στα δεκατέσσερά του) τολμηρός πρωτοπόρος φουτουριστής.

Το προεπαναστατικό «Σύννεφο με παντελόνια» είναι ένα μοντερνιστικό αριστούργημα στο οποίο ο ακάθεκτος πολιτικός ζήλος του δημιουργού του συσσώρευσε αργότερα ποιήματα όπως το «150.000.000», με θέμα την πάλη του συνόλου του πληθυσμού της ΕΣΣΔ κατά του καπιταλισμού, προσωποποιημένου από τον τότε πρόεδρο των ΗΠΑ Γούντροου Γουίλσον. (Παρεμπιπτόντως, ο ίδιος ο Λένιν έφριξε με το αποτέλεσμα χαρακτηρίζοντάς το «σκουπίδι, ηλίθιο, απίστευτα ηλίθιο και πομπώδες».) Για τον Γούμακ και πάλι η σύγκλιση καλλιτέχνη και καθεστώτος ήταν ζήτημα ευτυχούς συγκυρίας: η επίκληση της ιδεολογικής κομμουνιστικής ουτοπίας ταίριαζε γάντι στο υπερανεπτυγμένο εγώ, τη larger than life προσωπικότητα του Μαγιακόφσκι.

Από την ίδια πηγή προήλθαν, κατά τον Γιάνγκφελντ, τόσο η πολιτική ταύτιση όσο και τα υπόλοιπα εξέχοντα χαρακτηριστικά του βίου του ρώσου λογοτέχνη: η επιδειξιμανία, το ατέλειωτο κυνήγι των γυναικών γύρω του, το αθεράπευτο κάπνισμα, η ψυχαναγκαστική χαρτοπαιξία, η θρυλική του παραγωγικότητα.

Το αν ο ένθερμος οπαδός της Ρωσικής Επανάστασης θα συνέχιζε να θέτει την ευμετάβολη ιδιοσυγκρασία του στην υπηρεσία του δικτάτορα της Σοβιετικής Ένωσης στη δύσκολη δεκαετία του ’30, οπότε εκατομμύρια άνθρωποι φυλακίστηκαν, εκτοπίστηκαν ή εκτελέστηκαν κατά διαταγή του Στάλιν, δεν μπορεί να απαντηθεί με σαφήνεια. Απογοήτευση για την κατεύθυνση της χώρας ή καλυμμένες επικρίσεις μπορεί να διακρίνονται στα τελευταία του έργα, δεν είχε όμως διαφωνήσει ανοιχτά ως τον θάνατό του.

Περισσότερο ρομαντικός παρά σκληρός κομμουνιστής, περισσότερο ονειροπόλος παρά επαναστάτης, είναι η τελική κρίση του Γιάνγκφελντ για έναν ελκυστικό, σαγηνευτικό αλλά βαθιά αντιφατικό χαρακτήρα.

Μάρκος Καρασαρίνης

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ