Νέα διάλεξη-μάθημα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας

Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία ιδρύθηκε το 1837, με σκοπό την ανεύρεση, συλλογή, συντήρηση, διαφύλαξη, αναστήλωση, επισκευή και επιστημονική έρευνα των μνημείων της αρχαιότητας, τη μελέτη του βίου των αρχαίων και την εξερεύνηση της βυζαντινής και μεσαιωνικής αρχαιολογίας και τέχνης, αλλά και τη διάδοση γνώσεων αναφορικά με την ιστορία της αρχαίας και της νεότερης τέχνης.

H αποκάλυψη και διάσωση των αρχαιοτήτων της Eλλάδας κατά το 19ο αιώνα είχε ποικίλα κίνητρα: τη σύνδεση του νέου ελληνικού κράτους και των νέων Eλλήνων με την κλασική ελληνική αρχαιότητα, της οποίας ήταν οι απευθείας απόγονοι και συνεχιστές, αφού μιλούσαν την ίδια γλώσσα και κατοικούσαν τον ίδιο τόπο, την υπεράσπιση του νέου έθνους και κράτους από εκείνους που το υπέβλεπαν και τον τερματισμό, ή τουλάχιστον τη μείωση, της καταστροφής των αρχαιοτήτων που γινόταν στην ελεύθερη Eλλάδα από τους ίδιους τους κατοίκους της, χωρικούς ή αρχαιοκαπήλους, και τους ξένους φιλαρχαίους και εμπόρους αρχαιοτήτων.

Στο πλαίσιο των σύγχρονων δραστηριοτήτων της, η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία (Σχολή Διδασκαλίας της Ιστορίας της Τέχνης) πραγματοποιεί την Τετάρτη 27 Φεβρουαρίου 2013 και ώρες 18:00-20:00 διάλεξη-μάθημα που τιτλοφορείται «Προϊστορική Λακωνία. Οι πρόσφατες ανασκαφές στον Άγιο Βασίλειο Ξηροκαμπίου», με ομιλητή την επίτιμη έφορο αρχαιοτήτων Λακωνίας ε.τ., Αδαμαντία Βασιλογάμβρου.

H παρουσία του ανθρώπου στη Λακωνία έχει τεκμηριωθεί από τη Μέση
Παλαιολιθική Εποχή και ανιχνεύεται σχεδόν αδιάλειπτη καθ’ όλη τη
διάρκεια της προϊστορίας. Ιδιαίτερα πυκνή κατοίκηση παρατηρείται κατά
την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, με, ενίοτε οχυρούς, οικισμούς τόσο στην
ενδοχώρα όσο και στις παράκτιες περιοχές.

Οι συστηματικές ανασκαφές στο
Κουφόβουνο και το Γεράκι έχουν δώσει σημαντική ώθηση στην έρευνα,
ωστόσο είναι δύο μόνο από τις πολλές θέσεις που έχουν εντοπιστεί, κυρίως
από επιφανειακές έρευνες, παλαιότερες και πρόσφατες. Από τη συνολική
εξέταση της τοπογραφίας της περιοχής, σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα
σωστικών ανασκαφών των τελευταίων ετών, προκύπτει μια σαφώς διαφορετική
εικόνα της πρωτοελλαδικής Λακωνίας.

Η άνθηση που διαπιστώνεται κατά την
Πρωτοελλαδική ΙΙ Περίοδο καθιστά εντονότερη την αίσθηση συρρίκνωσης του
πληθυσμού κατά τη Μέση εποχή του Χαλκού, όπως την παρακολουθούμε από τον
περιορισμό των εγκαταστάσεων, τόσο σε αριθμό όσο και σε έκταση.
Ανάλογη ή και μεγαλύτερη ακμή θα γνωρίσει εκ νέου η Λακωνία κατά την
Υστεροελλαδική Εποχή.

Παράλληλα με οικισμούς που συνεχίζουν από την
προηγούμενη περίοδο, ιδρύονται πολλές νέες εγκαταστάσεις, ενίοτε επί
πρωτοελλαδικών θέσεων. Ικανός αριθμός θέσεων έχουν εντοπιστεί στην
πεδιάδα του Έλους και στις παράκτιες περιοχές, ενώ δεν λείπουν οι
προωθημένοι ορεινοί οικισμοί. Ιδιαίτερα πυκνή κατοίκηση παρατηρείται
στην πεδιάδα της Σπάρτης, όπου είναι πιθανή η ύπαρξη περισσότερων
κέντρων. Λιγοστές είναι ωστόσο οι θέσεις που έχουν ερευνηθεί ανασκαφικά.

Κατά τα τελευταία έτη, συστηματική αρχαιολογική έρευνα, υπό την αιγίδα
της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, διεξάγεται σε μια σημαντική
μυκηναϊκή εγκατάσταση, στη θέση Άγιος Βασίλειος, στην πεδιάδα της
Σπάρτης. Η πρόσφατη ανεύρεση πήλινων ενεπίγραφων πινακίδων σε Γραμμική Β
γραφή τεκμηρίωσε την παρουσία αρχείου στη θέση αυτή, για πρώτη φορά στη
Λακωνία. Αν και ολιγάριθμες και αποσπασματικές, οι πινακίδες
παρουσιάζουν ποικιλία σχημάτων, ενώ τα κείμενά τους απηχούν ένα σταθερό
υπόβαθρο γραφειοκρατικής οργάνωσης, το οποίο αρμόζει σε διοικητικό
κέντρο.

Η μυκηναϊκή εγκατάσταση καταλαμβάνει μια χαμηλή λοφοσειρά, σε μικρή
απόσταση από το χωριό Ξηροκάμπι, στους πρόποδες του Ταϋγέτου. Το κέντρο
της εντοπίζεται στο λόφο με τον ομώνυμο βυζαντινό ναό, όπου
επικεντρώθηκε η έρευνα από το 2010 και εξής, η οποία έχει ήδη αποδώσει
σημαντικά στοιχεία για την τοπογραφία, τη διάρκεια ζωής και το χαρακτήρα
της εγκατάστασης.
Η χαρτογράφηση με ηλεκτρικές μετρήσεις σε έκταση περίπου 34 στρεμμάτων
έδειξε πυκνοδομημένο οικιστικό ιστό με σταθερό προσανατολισμό.

Η ζωή της
εγκατάστασης αρχίζει κατά τη μεταβατική Μεσοελλαδική ΙΙΙ –
Υστεροελλαδική Περίοδο, με το νεκροταφείο κτιστών κιβωτιόσχημων τάφων,
που καταλαμβάνει μέρος της επίπεδης κορυφής του λόφου, και οικιστικά
κατάλοιπα στην πλαγιά, σε μικρή απόσταση από αυτό. Οι κύριες οικοδομικές
φάσεις των μυκηναϊκών κτηρίων που ανασκάπτονται χρονολογούνται στον 14ο
αι. π.Χ., ενώ παραμένει ανοιχτό το θέμα της χρονολόγησης των πινακίδων,
δεδομένου ότι δεν προέρχονται από στρωματογραφημένο ορίζοντα.

Η μεταβατική ΜΕ/ΥΕ φάση στον Άγιο Βασίλειο χαρακτηρίζεται από την
συνύπαρξη αγγείων χαρακτηριστικών τύπων της ΥΕΙ-ΙΙ περιόδου με εισηγμένη
και τοπικής παραγωγής μεσοελλαδική κεραμική, ενώ η κεραμική του 14ου
αιώνα, σε αντίθεση με τα πλούσια άλλα ευρήματα, αποτελείται κυρίως από
ακόσμητα αγγεία.

Κατά την εποχή αυτή παρατηρείται στον Άγιο Βασίλειο
επίδραση της Κρήτης, με την εισαγωγή ενός χαρακτηριστικού αρχιτεκτονικού
στοιχείου, μιας «Κεντρικής Αυλής» μινωικού τύπου, με την οποία
συνδέεται ένα μεγάλο, πιθανότατα τριμερές οικοδόμημα (Κτήριο Δ). Στο
κτήριο αυτό διαπιστώθηκαν τρεις οικοδομικές φάσεις, οι οποίες φαίνεται
ότι ανήκουν στον 14ο αιώνα, ενώ η καταστροφή του οφειλόταν σε πυρκαϊά, η
οποία πρέπει να επήλθε περί τα τέλη της ΥΕ ΙΙΙΑ – πρώιμη ΥΕ ΙΙΙΒ.
Από την ίδια αιτία καταστράφηκε ένα ακόμη αρκετά μεγάλο οικοδόμημα, το
οποίο βρίσκεται σε μικρή απόσταση βορειοδυτικά του προηγουμένου (Κτήριο
Α). Παρά την καταστροφή που προκάλεσε, η φωτιά συνετέλεσε στη διατήρηση
ικανού μέρους της ωμοπλινθοδομής του κτηρίου.

Το βόρειο ανεσκαμμένο
τμήμα του αποτελείται από δύο πτέρυγες διαδοχικών τετράπλευρων δωματίων,
μεταξύ των οποίων μεσολαβούν διάδρομοι. Η καταστροφή ήταν αιφνίδια και
επήλθε ενόσω το κτήριο βρισκόταν σε πλήρη ακμή και χρήση. Ένα πλήθος
πολύτιμων ευρημάτων και αντικειμένων κύρους, τα οποία ήλθαν στο φως μέσα
στο καμένο στρώμα της καταστροφής, μαρτυρούν την υψηλή κοινωνική θέση
του ιδιοκτήτη και την πιθανή χρήση του Κτηρίου Α ή τμήματός του για
λειτουργίες κοινωνικού και θρησκευτικού χαρακτήρα.

Από τα πολυάριθμα θραύσματα τοιχογραφιών που βρέθηκαν σε διάφορα σημεία
του ανασκαφέντος χώρου προκύπτει ότι τα κτήρια ήσαν τοιχογραφημένα και
ο διάκοσμός τους ακολουθούσε τα ίδια πρότυπα με τα άλλα μυκηναϊκά κέντρα
της ηπειρωτικής Ελλάδας και του Αιγαίου.