Δημοψήφισμα 1974: Πρώτη κυρία της χώρας η Δημοκρατία

Πριν από πενήντα ένα ακριβώς χρόνια, στις 8 Δεκεμβρίου 1974, ημέρα Κυριακή, διενεργήθηκε —με αδιάβλητο κατά κοινή ομολογία τρόπο— το δημοψήφισμα που έκρινε την τύχη της μοναρχίας και τη μορφή του πολιτεύματος στη χώρα μας. Με αυτόν τον τρόπο έμελλε να λυθεί διά παντός το πολιτειακό ζήτημα που ταλάνιζε την Ελλάδα επί ολόκληρες δεκαετίες και είχε διχάσει κατ’ επανάληψιν τους Έλληνες.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 8.12.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Μέσα σε συνθήκες πρωτοφανούς για τον ελληνικό πολιτικό βίο ελευθερίας, η συντριπτική πλειοψηφία των Ελληνίδων και των Ελλήνων τάχθηκε υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας (το ποσοστό των πολιτών που επέλεξαν την αβασίλευτη δημοκρατία έφθασε το 69,18%, ενώ εκείνων που τάχθηκαν υπέρ της βασιλευομένης δημοκρατίας άγγιξε το 30,82%).

Η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος της 8ης Δεκεμβρίου 1974 σήμανε αφενός την οριστική εξάλειψη του Στέμματος ως παράγοντα της ελληνικής πολιτικής ζωής και αφετέρου την εγκαθίδρυση καθεστώτος προεδρευομένης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, όπως αυτή αποτυπώθηκε στο Σύνταγμα του 1975.

«ΤΑ ΝΕΑ», 9.12.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Μετά την παραίτηση του χουντικού Προέδρου της Δημοκρατίας, Φαίδωνος Γκιζίκη, η Βουλή εξέλεξε στις 18 Δεκεμβρίου 1974 προσωρινό Πρόεδρο της Δημοκρατίας, μέχρι την ψήφιση του νέου Συντάγματος, το βουλευτή επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας και πρώην δικαστικό Μιχαήλ Στασινόπουλο.

Λίγες ημέρες ύστερα από τη διεξαγωγή του προαναφερθέντος δημοψηφίσματος, την Παρασκευή 13 Δεκεμβρίου 1974, ο Παύλος Παλαιολόγος εξέφραζε την άποψή του για τα νέα δεδομένα, για την καινούρια πραγματικότητα.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 13.12.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στη στήλη που διατηρούσε στο «Βήμα», και σε άρθρο του που έφερε τον τίτλο «Ισχύς της η αγωγή», έγραφε τα ακόλουθα:

Η Βασιλεία πέθανε, ζήτω η Δημοκρατία. Τη χάρηκαν οι Αθηναίοι τη νύχτα της Κυριακής. Αλλαγή στο θυρεό του οίκου. Τον φρουρούσαν οι δυο ροπαλοφόροι γορίλλες. Και καλού-κακού, για μεγαλύτερη σιγουριά, επικαλούνταν και την αγάπη του λαού για ισχύ τους. Οι ροπαλοφόροι εκείνοι βγήκαν τώρα στη σύνταξη και η αγάπη του λαού γίνεται περίπτυξη ολόκληρης της χώρας.

Ακράτητος ο ενθουσιασμός. Όπως είναι ο κανόνας σε ανάλογες περιπτώσεις. Οι λάρυγγες όμως δεν είναι χαλύβδινοι για ν’ αντέχουν σε πολύωρη δοκιμασία. Τα κλάξον ηρέμησαν κιόλας, τα βεγγαλικά έσβησαν, ο ρυθμός της ζωής μπαίνει στην κανονική τροχιά του.

Ένας Βασιλέας που δεν θερμάνθηκε από την προσήλωση του λαού αντιμετώπισε ως τη στιγμή με λακωνική σοβαρότητα την εκδήλωση.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 13.12.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Οι οπαδοί που απέτυχαν στις προβλέψεις τους, νομοταγείς από παράδοση, προσαρμόζονται στη νέα κατάσταση. Άλλωστε οι θιασώτες της βασιλευομένης αυτή τη φορά δεν έφθασαν ούτε κατά προσέγγιση στο πάθος παλιών καιρών, όταν άλλος Κωνσταντίνος, ο πρώτος, μεταφερόταν έξω από τον ελληνικό χώρο.

Αξιοπρόσεκτος, κάθε άλλο όμως παρά επικίνδυνος για το νέο πολίτευμα ο αριθμός που έχουν συγκεντρώσει οι νοσταλγοί.

Άριστοι οι οιωνοί για τη διαδρομή του έθνους στη νέα λεωφόρο. Νέα, κι’ ας έχει πρωτοχαραχθή στη γη αυτή από πανάρχαιους χρόνους.

Οι εξελικτικοί χειροκροτούν, η συντήρηση παίρνει θέση παρατηρητή των έργων του νέου καθεστώτος.

Υπήρχε και μια χούντα. Θα τη θυμάστε. Η χούντα στο λαό ήταν το αίτημα. Ούτε αυτή όμως παραδόθηκε στο λαό, ούτε ο λαός στη χούντα. Στις αναπτυγμένες χώρες με εκκαθαρίσεις τέτοιας μορφής καταπιάνεται η Δικαιοσύνη. Η ώρα της.

Σβέλτη θεώρηση των πεπραγμένων και πραττομένων.

Υπάρχουν, φυσικά, οι τρέχουσες δυσκολίες. Αν δεν υπήρχαν, ούτ’ εμείς θα υπήρχαμε σαν κοινωνία ζωντανή, με τις ανησυχίες, τα προβλήματα, τα ενδιαφέροντά της.

Ν’ αναφερθούμε και στο άλλο; Παλιά συνήθεια να το παραμερίζουμε. Και είναι το θέμα που έπρεπε να κατέχη θέση διακεκριμένη. Πρόκειται —με την άδειά σας— για το εθνικό θέμα. Η μοίρα του χρονογραφήματος και η δική του μοίρα: «Στο περιθώριο της ζωής» (σ.σ. ο τίτλος της μόνιμης στήλης του Παλαιολόγου). Δεν το θυμόμαστε παρά μόνο όταν το λιμεναρχείο σημειώνη ένταση των μποφόρ στο Αιγαίο.

Μη γινόμαστε όμως νεφοσυλλέκτες. Ακατάλληλη η στιγμή, σήμερα μάλιστα που, ύστερ’ από σύντομη λόγω αδιαθεσίας διακοπή, ξαναρχίζουμε την επαφή με τον αναγνώστη. Η πρόθεσή μας ήταν μια σύντομη θεώρηση των προβλημάτων με τα οποία μας βρίσκει η επαναπατρισμένη Αθηναία κόρη, που από το δειλινό της Κυριακής ανακηρύχθηκε πρώτη κυρία της χώρας.

Θα την αδικούσαμε αν βλέπαμε στην επανεγκατάστασή της μόνο μια τυπική αλλαγή φρουράς. Η Δημοκρατία σα λέξη δεν έχει θαυματουργές ιδιότητες. Από μας εξαρτάται ν’ αποκτήση οντότητα, σχήμα, περιεχόμενο, να γίνη βίωμα και συνείδησή μας. Σε τελευταία ανάλυση ζήτημα αγωγής. Ισχύς της Δημοκρατίας η αγωγή του λαού. Από δω και πέρα προς την κατάκτησή της πρέπει να είναι η πορεία λαού και ηγεσίας.

Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, πανηγυρισμοί πολιτών μετά την ανακοίνωση του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος της 8ης Δεκεμβρίου 1974 (πηγή: Φωτογραφικό αρχείο Flippress/Βασίλη Καραγεώργου).