Η τρανσφοβία και η αντεπίθεση μιας βιολογικής αντίληψης για το φύλο

Μία από τις πλευρές της τρέχουσας δεξιάς στροφής σε αρκετές χώρες και η αμφισβήτηση των όποιων βημάτων προόδου είχαν γίνει σε σχέση με τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα δικαιώματα αυτά παρουσιάστηκαν όχι απλώς ως υπονόμευση των παραδοσιακών οικογενειακών μορφών – και των έμφυλων ρόλων που αυτές περιλαμβάνουν – αλλά και ως αμφισβήτηση των δικαιωμάτων των γυναικών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι σαφές ότι έχουμε να κάνουμε με τρανσφοβία, όπως αποδεικνύουν και ορισμένα επώνυμα παραδείγματα όπως π.χ. της Τζ. Κ. Ρόουλινγκ.

Σε άλλες περιπτώσεις αυτός ο τόνος, που παραπέμπει στην τρανσφοβία, περνάει και στην επίσημη κρατική πολιτική. Μία από τις πρώτες αποφάσεις του Ντόναλντ Τραμπ στις 20 Ιανουαρίου ήταν να υπογράψει μια εκτελεστική διαταγή που υποστήριζε ότι υπάρχει πρόβλημα με όσους «αρνούνται τη βιολογική πραγματικότητα του φύλου και χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο νομικά και άλλα μέσα κοινωνικής πίεσης για να επιτρέψουν στους άνδρες να αυτοπροσδιορίζονται ως γυναίκες και να αποκτήσουν πρόσβαση σε χώρους και δραστηριότητες που προορίζονται αποκλειστικά για γυναίκες». Σε αυτή τη βάση, ορίζει ότι η αμερικανική κυβέρνηση παραδέχεται ότι υπάρχουν μόνο δύο φύλα και αυτά έχουν σαφώς βιολογικό προσδιορισμό, ενώ οτιδήποτε αφορά την «ταυτότητα φύλου» αφορά απλώς την υποκειμενική αντίληψη και δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη βιολογικά προσδιορισμένη έννοια του φύλου. Σε ανάλογο τόνο, το Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου αποφάνθηκε ότι ο νομικός ορισμός της γυναίκας πρέπει να βασίζεται στο βιολογικό φύλο.

Η προσπάθεια να επιβληθεί μια αμιγώς δυαδική αντίληψη για το φύλο, με βάση τη βιολογία και την ανατομία και αυτή να αποτελέσει την αφετηρία πάνω στην οποία ορίζονται έμφυλα δικαιώματα ισότητας, δεν περιορίζεται στις ΗΠΑ. Παγκοσμίως, αναδύεται μια νεοσυντηρητική ρητορική που υποστηρίζει ότι ρευστοποιείται η έννοια του φύλου και αυτό υπονομεύει την κοινωνική συνοχή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, με πιο χαρακτηριστική τη Βρετανία, η έμφαση δίνεται στο ότι ένας μη βιολογικός ορισμός της ταυτότητας φύλου απειλεί τα δικαιώματα που κατέκτησαν οι γυναίκες αφού επιτρέπει σε ανατομικά άντρες – γιατί στα μάτια τους οι τρανς γυναίκες είναι τελικά ανατομικά άντρες – να τα διεκδικούν επίσης. Ως αποτέλεσμα, το σύνθημα «οι τρανς γυναίκες δεν είναι γυναίκες» φαίνεται να ενοποιεί όσους σήμερα αντιδρούν στις πολιτικές που αποδέχονται πολλαπλές ταυτότητες φύλου.

Αυτή η πολυεπίπεδη αντεπίθεση απέναντι στον αυτοπροσδιορισμό των τρανς ατόμων αποτελεί το αντικείμενο του βιβλίου της Μωντ Ρουαγιέ, τρανς λεσβίας και φεμινίστριας ακτιβίστριας από τη Γαλλία, με τίτλο «Τρανσφοβία», που κυκλοφόρησε το 2024 στα γαλλικά και πολύ πρόσφατα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πόλις σε πολύ καλή μετάφραση της Αριάδνης Μοσχονά.

Αφετηρία της Ρουαγιέ είναι η εμφάνιση και στη Γαλλία τοποθετήσεων που στο όνομα του φεμινισμού καταλήγουν στην τρανσφοβία και που κατά τη γνώμη της θυμίζουν την αντίστοιχη αντεπίθεση στη Βρετανία ενάντια στη νομοθεσία του 2004 που επέτρεψε τη νομική αλλαγή φύλου. Σπεύδει έτσι να ξεκαθαρίσει το πρόβλημα: «Το να αρνείσαι πως ένας άντρας μπορεί να γίνει γυναίκα είναι, βεβαίως, μια άποψη. Δεν είναι, όμως, μια άποψη σαν όλες τις άλλες. Σημαίνει ξεκάθαρα και ξάστερα ότι αρνείσαι σε ένα άτομο την ίδια του την ταυτότητα». Παράλληλα, επισημαίνει ότι αυτό που κάνουν όσοι υιοθετούν τρανσφοβικές αντιλήψεις είναι να τελικά «να περιορίζουν τις γυναίκες στη βιολογία τους».

Η Μωντ Νουαγιέ

Κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση ενός κλίματος που κατατείνει στην τρανσφοβία παίζει ο τρόπος που παρουσιάζεται η φυλομετάβαση των ανηλίκων. Η Ρουαγιέ εντοπίζει πώς έχει διαμορφωθεί μια ολόκληρη μυθολογία σύμφωνα με την οποία ασκείται πίεση ώστε ανήλικοι να προχωρούν στη φυλομετάβαση, παρότι τα στοιχεία δεν αποτυπώνουν ιδιαίτερη αύξηση του αριθμού των φυλομεταβάσεων στη Γαλλία, υπογραμμίζοντας παράλληλα την εκτίμηση των ειδικών ότι στην πραγματικότητα με αυτόν τον τρόπο «το άτομο κερδίζει χρόνια ευτυχίας στη ζωή του».

Ιδιαίτερο βάρος δίνει η Ρουαγιέ σε αυτό που ορίζει ως επιχείρηση επαναψυχιατρικοποίησης της τρανς ταυτότητας, πρωτίστως μέσα από την κατάχρηση της επίκλησης της «δυσφορίας φύλου». Αντιτείνει τη θέση ότι «η τρανς ταυτότητα δεν είναι μια αρρώστια που κολλάμε, αλλά μια διαδρομή ζωής την οποία μπορεί να ακολουθήσει κάθε άτομο, σε κάθε ηλικία, αν έχει αυτή την επιθυμία». Επισημαίνει ότι η συντριπτική πλειονότητα όσων επιλέγουν τελικά την απομετάβαση το κάνουν πρωτίστως επειδή το περιβάλλον τους δεν τους αφήνει να ζήσουν γαλήνια τη φυλομετάβασή τους. Παράλληλα, συνεχίζοντας με το ρεπερτόριο των τρανσφοβικών πρακτικών, η Ρουαγιέ καταγγέλλει το υγειονομικό σκάνδαλο των «θεραπειών μεταστροφής», που εξακολουθούν να προωθούνται και στην πράξη απλώς προσθέτουν ταλαιπωρία και τραύμα σε άτομα που αργότερα, όταν βρουν τη δυνατότητα, θα προχωρήσουν σε φυλομετάβαση.

Σε αντίθεση με τη μερίδα του φεμινισμού που βλέπει εχθρικά τα δικαιώματα των τρανς ατόμων, η Ρουαγιέ, υπενθυμίζει ότι εάν κανείς κοιτάξει τις πρακτικές και αιχμές της σύγχρονης ακροδεξιάς θα παρατηρήσει ότι τα ίδια ρεύματα και οργανώσεις που πρωτοστατούν στην τρανσφοβική ρητορική και διεκδίκηση είναι τα ίδια που αντιτίθενται και στο δικαίωμα στην άμβλωση. Πυρήνας της πολιτικής και ιδεολογικής τους ατζέντας δεν είναι η υπεράσπιση δικαιωμάτων των γυναικών ή των παιδιών, αλλά πολύ περισσότερο η υπεράσπιση πατριαρχικών δομών, πρακτικών και τελικά εξουσιών.

Η Ρουαγιέ γνωρίζει καλά ότι τα δικαιώματα που αφορούν την ταυτότητα φύλου γενικά και τα τρανς άτομα ειδικότερα δεν περιορίζονται μόνο σε αναγκαίες νομοθετικές τροποποιήσεις, καθώς σε τελική ανάλυση αφορούν το εάν και σε πιο βαθμό μετασχηματίζονται οι κοινωνικές δομές που αναπαράγουν τον σεξισμό και την πατριαρχία και αυτό είναι μια διεργασία και μάχη πολύ ευρύτερη της νομικής αναγνώρισης δικαιωμάτων. Θεωρεί, όμως, ότι όπως ακριβώς η τυπική αναγνώριση του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών δεν έφερε την καταστροφή που προφήτευαν οι πολέμιοί του, έτσι και η αναγνώριση των δικαιωμάτων των τρανς ατόμων (όπως η ελεύθερη και δωρεάν ληξιαρχική αλλαγή φύλου) θα αποτελέσει βήμα απέναντι στις τρανσφοβικές επιδιώξεις των παραλλαγών της άκρας δεξιάς. Υπογραμμίζει έτσι ότι η διεύρυνση των δικαιωμάτων είναι ένας συνδυασμός τυπικής κατοχύρωσης και πραγματικής πάλης, θεσμικού πλαισίου αλλά και κοινωνικού μετασχηματισμού. Με ορίζοντα μια κοινωνία όχι απλώς πιο «συμπεριληπτική», αλλά και πιο εξισωτική και χειραφετημένη.

Βιβλία όπως της Ρουαγιέ υπογραμμίζουν ότι δεν έχουμε να κάνουμε ούτε με κάποιο σχέδιο υπονόμευσης της συνοχής των κοινωνιών, ούτε με κάποιες «πολυτέλειες», αλλά με το ίδιο το θεμελιώδες δικαίωμα των τρανς ατόμων να ζουν ως αυτό που πραγματικά είναι σε μια κοινωνία που δεν το αποδέχεται απλώς, αλλά το θεωρεί οργανική πλευρά της δυνατότητάς της να είναι πιο δίκαιη, ίση, ελεύθερη, αλλά και εχθρική σε όλες τις μορφές καταπίεσης και εκμετάλλευσης.