Μπουλέντ Ετσεβίτ: Η ακαμψία των Ελλήνων, η απελπισία των καταστάσεων

Η ανταποκρίτρια των «Νέων» στο Παρίσι μεταδίδει την εξής συνέντευξη, που έδωσε ο πρώην Τούρκος πρωθυπουργός Μπουλέντ Ετσεβίτ στο «Φιγκαρό», τις παραμονές της επετείου της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο (σ.σ. της πρώτης επετείου, τον Ιούλιο του 1975).

Την 20ή Ιουλίου 1974, αποβιβάζοντας τις στρατιωτικές του δυνάμεις στην Κύπρο, ο Μπουλέντ Ετσεβίτ έγινε, στα μάτια μιας μεγάλης μερίδος της διεθνούς κοινής γνώμης, «ο άνθρωπος του πολέμου».

«ΤΑ ΝΕΑ», 18.7.1975, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Πάντοτε υπεράσπισε τον εαυτό του πάνω σ’ αυτό. Ένα χρόνο αργότερα, χρόνο που επέτρεψε στον Ετσεβίτ να σκεφθή, και αφού στο μεταξύ δεν βρίσκεται πια στην εξουσία, δέχτηκε για χάρη των αναγνωστών του «Φιγκαρό» να εξηγήση τους λόγους και τις συνθήκες που οδήγησαν στη στρατιωτική επέμβαση της Άγκυρας στην Κύπρο, λίγες μέρες μετά την ανατροπή του Προέδρου Μακαρίου:

Δεν είμαστε εμείς που δημιουργήσαμε το «τετελεσμένο γεγονός» στην Κύπρο, λέει, αλλά οι Έλληνες στρατιωτικοί. Εκάναμε αυτό που έχει υποχρέωση να κάνη μια εγγυήτρια δύναμη σε τέτοιες περιπτώσεις. Η πολιτική της ελληνικής χούντας επρόκειτο να οδηγήση στο τέλος της μια ανεξάρτητη δημοκρατία και στην ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Έχει λεχθή ότι υπήρξα ο άνθρωπος του πολέμου, αλλά ενήργησα για να γίνω ο άνθρωπος της ειρήνης για την Κύπρο. Και να δύο στοιχεία που μπορούν να χρησιμεύσουν για εκτιμήσεις:

• Μετά την επιχείρηση της Ελλάδος κάναμε ό,τι ήταν δυνατόν για να αποφύγουμε μια απευθείας στρατιωτική δράση της νήσου. Για το σκοπό αυτόν πήγα στο Λονδίνο, τη δεύτερη εγγυήτρια δύναμη, και τους πρότεινα να ενεργήσουμε από κοινού για να διατηρηθή η κυριαρχικότης της νήσου και να κατοχυρωθή η ασφάλεια των Τουρκοκυπρίων. Μόνο έπειτα από την οριστική άρνηση των Άγγλων αναγκασθήκαμε να επέμβουμε στρατιωτικά.
• Στο διάστημα της πρώτης μας στρατιωτικής επεμβάσεως (σ.σ. «Αττίλας Ι», 20-22 Ιουλίου 1974) αρκεσθήκαμε σε ένα προγεφύρωμα στη νήσο, ελπίζοντας ότι οι Έλληνες θα κατανοούσαν την έννοια της κινήσεως αυτής και θα γινόντουσαν πιο ρεαλιστές στις συζητήσεις τους.

Στο τέλος της πρώτης διασκέψεως στη Γενεύη, την 31η Ιουλίου, είχαμε το αίσθημα ότι οι Έλληνες το είχαν καταλάβει καλά αυτό, αλλά ενήργησαν με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Έπρεπε, παραδείγματος χάρη, να εκκενώσουν τους τουρκικούς θυλάκους, πράγμα που δεν έκαναν. Επιπλέον, είχαν δεχθή να ελευθερώσουν τους Τούρκους ομήρους —γυναίκες, γέρους και παιδιά—, αλλά δεν υπήρξαν συνεπείς σε αυτή τους την υποχρέωση.

Ο λόγος αυτής της αρνήσεως, κατά τη γνώμη μου, προέρχεται απ’ το ότι οι Έλληνες, έπειτα από την απελπισία που τους είχε δημιουργήσει η χούντα, είχαν ξαναβρή την ελπίδα, χάρη στο καινούργιο τους καθεστώς. Ελπίζαμε ότι αυτή η αλλαγή του καθεστώτος θα έκανε τους Έλληνες πιο ρεαλιστές. Δεν έγινε όμως τίποτα τέτοιο.

Οι Έλληνες, όταν ξαναβρήκαν την υπερηφάνειά τους, πίστεψαν πως μπορούσαν να εκμεταλλευθούν την ελπίδα αυτή, κινητοποιώντας τη δυτική κοινή γνώμη εναντίον της Τουρκίας και πραγματοποιώντας μια προσέγγιση προς τις σοσιαλιστικές χώρες, με τον σκοπό να ασκήσουν πίεση επάνω της.

Στο διάστημα της πρώτης διασκέψεως της Γενεύης ένα πράγμα μάς έκανε να αμφιβάλλουμε για τη σοβαρότητα των Ελλήνων: προτείναμε μια ζώνη ασφαλείας μερικών χιλιομέτρων γύρω από τις τουρκικές δυνάμεις, που να τελή υπό τον έλεγχο του ΟΗΕ, για να ασφαλίσουμε τα στρατεύματά μας. Οι Έλληνες, υποστηριζόμενοι από τους Άγγλους, δεν τη δέχτηκαν. Είναι πολύ δύσκολο να θελήσης να καταστήσης σεβαστή μια κατάπαυση του πυρός όταν οι δύο στρατοί βρίσκωνται μύτη με μύτη.

Έστειλα ένα μήνυμα στον κ. Καραμανλή μόλις γύρισε από το Παρίσι στην Αθήνα, ζητώντας του να μην καταφεύγουμε στην προστασία άλλων κρατών. Και του πρότεινα μια συνάντηση άνευ όρων. Ο κ. Καραμανλής αρνήθηκε με ευγενικό τρόπο, αλλά πάντως αρνήθηκε.

Αν είχε καταστή δυνατή αυτή η συνάντηση, μια λύση θα μπορούσε να είχε βρεθή, χωρίς να καταφύγουμε στη δεύτερη στρατιωτική επέμβαση (σ.σ. «Αττίλας ΙΙ», 14-16 Αυγούστου 1974). Κατά τη γνώμη μου, ήταν η καλύτερη στιγμή για την Ελλάδα, γιατί τότε όλες οι ευθύνες για τα γεγονότα έπεφταν στις πλάτες του καθεστώτος των Αθηνών που είχε πέσει και κανένας Έλληνας δεν θα σκεπτόταν να επιτεθή εναντίον του κ. Καραμανλή. Με το πέρασμα του χρόνου, η ευθύνη των μελλοντικών γεγονότων κατ’ ανάγκην θα έπεφτε πάνω στον κ. Καραμανλή.

Η δεύτερη διάσκεψη της Γενεύης έγινε με τρόπο πολύ άτυχο. Οι Έλληνες ήταν τόσο βέβαιοι για την υποστήριξη της διεθνούς κοινής γνώμης, που εμφανίσθηκαν άκαμπτοι. Δυστυχώς οι Άγγλοι τούς ενεθάρρυναν προς την κατεύθυνση αυτή. Βάλαμε επάνω στο τραπέζι τις προτάσεις μας, ανάμεσά τους μια λύση καντονική, που ήταν εναντίον των ίδιων των συμφερόντων μας και όχι πολύ λογική, γιατί θα δημιουργούσε προστριβές στο νησί. Δεν ζητήσαμε, όπως ελέχθη, απάντηση μέσα σε 24 ώρες.

Δεν είχαμε παρά μια προκαταρκτική απαίτηση. Οι δυνάμεις μας βρισκόντουσαν σε έναν πολύ μικρό χώρο, εκτεθειμένες στη διάθεση των ελληνοκυπριακών δυνάμεων, και μεταξύ Λευκωσίας και Αμμοχώστου στάθμευαν σημαντικές δυνάμεις της Εθνικής Φρουράς. Θέλαμε απλώς την αποστρατικοποίηση της ζώνης μεταξύ Αμμοχώστου και Λευκωσίας, εκτός της Καρπασίας.

Ήμασταν έτοιμοι να δεχθούμε κάθε είδους έλεγχο. Ζητούσαμε εγγύηση για τις τουρκικές δυνάμεις, πράγμα που θα σήμαινε και ασφάλεια για τους Τουρκοκυπρίους. Οι Έλληνες αρνήθηκαν την πρότασή μας. Μέσα στην απελπισία των καταστάσεων αποφασίσαμε τη δεύτερη επέμβασή μας.

Ερ.: Παρατηρητές πιστεύουν σήμερα ότι το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου έγινε έπειτα από συμφωνία Αμερικανών και Τούρκων. Σε περίπτωση που θα πετύχαινε, η Κύπρος θα γινόταν μια «υπερ-βάση των Ηνωμένων Πολιτειών», και οι Τούρκοι είχαν πάρει υποσχέσεις για πολλά προνόμια στη νήσο.

Απ.: Αυτό είναι ελληνικό όνειρο. Η Αμερική έκανε ό,τι της ήταν δυνατό για να μας εμποδίση να πραγματοποιήσουμε την απόβασή μας. Ο κ. Σίσκο εγκατέλειψε το γραφείο μου στις 20 Ιουλίου, αφού πληροφορήθηκε ότι τα τουρκικά στρατιωτικά αεροπλάνα είχαν απογειωθή για την Κύπρο και ότι, αν καθυστερούσε λίγο, δεν θα είχε τη δυνατότητα να φύγη ο ίδιος με το αεροπλάνο του.

*Άρθρο που έφερε τον τίτλο «Ετσεβίτ: Η ελληνική χούντα φταίει, όχι η Τουρκία» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» την Παρασκευή 18 Ιουλίου 1975.

Ο τούρκος πολιτικός Μπουλέντ Ετσεβίτ γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 28 Μαΐου 1925 και απεβίωσε στην Άγκυρα στις 5 Νοεμβρίου 2006.

Ηγετική προσωπικότητα με μακρά και πολυκύμαντη πολιτική διαδρομή, ο Ετσεβίτ, ο οποίος καταπιάστηκε επίσης κατά τη διάρκεια του βίου του με τη δημοσιογραφία και τη λογοτεχνία, διετέλεσε τέσσερις φορές πρωθυπουργός της γείτονος. Την πρώτη εξ αυτών, το 1974, συνέδεσε —άρρηκτα και διά παντός— το όνομά του με την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, με το διαβόητο «Αττίλα».