Η αρχιτεκτονική του σχολείου είναι μια αθέατη δύναμη στη μάθηση

Στη χώρα μας, η εικόνα ενός μέσου σχολείου είναι ένα κτήριο με λευκούς ή γκρι ή μάλλον ταλαιπωρημένους τοίχους, μαυροπίνακες, αυστηρές αίθουσες γεμάτες θρανία και ένα προαύλιο με θεόρατα κάγκελα προς αποφυγήν μάλλον της τοπικής μαφίας.

Αυτή η στενάχωρη εικόνα μοιάζει να αντέχει στον χρόνο, τη στιγμή που όλα γύρω αλλάζουν. Κάποιες προσπάθειες που γίνονται λόγω κάποιων δραστήριων διευθυντών έχουν αποτέλεσμα αλλά για να αλλάξει συνολικά κάτι, θα πρέπει να γίνει με τολμηρές αλλαγές εκ των άνω.

Μία πολύ σημαντική διάσταση που αρκετοί αγνοούν είναι η σημασία της αρχιτεκτονικής του χώρου. Τέσσερις τοίχοι και θρανία μπορεί άλλες εποχές να εξυπηρετούσαν τον σκοπό αλλά πλέον ένα σωστά κατασκευασμένο σχολείο, ήτοι ένα σχολείο με αρχιτεκτονική άποψη, μπορεί να συνεισφέρει τα μάλα στην εκπαιδευτική διαδικασία. Αυτό ασφαλώς γιατί η σχέση ανάμεσα στην αρχιτεκτονική και την εκπαίδευση είναι βαθύτερη από όσο φανταζόμαστε.

Η αρχιτεκτονική του σχολείου δεν είναι απλώς μία τσιμεντένια κατασκευή που στεγάζει τη μάθηση αλλά ένας ζωντανός οργανισμός που διαμορφώνει το μυαλό, την ψυχή και την ίδια την εκπαιδευτική διαδικασία. Αυτό σημαίνει ότι κάθε τοίχος, κάθε παράθυρο, κάθε διάδρομος, κάθε ανοιχτός χώρος μπορεί να στείλει ένα μήνυμα.

Ένα σκοτεινό, κλειστοφοβικό κτήριο μπορεί να δημιουργήσει συναισθήματα άγχους και απομόνωσης, όταν αντίθετα, ένας φωτεινός, ανοιχτός χώρος μπορεί να ενθαρρύνει τη συνεργασία, τη δημιουργικότητα και την ελευθερία της σκέψης.

Δεν είναι τυχαίο που η σημασία των ανοιχτών και φωτεινών χώρων είναι κεντρική στις σύγχρονες παιδαγωγικές θεωρίες. Οι αρχιτέκτονες γνωρίζουν ότι το φυσικό φως, ο καθαρός αέρας και η επαφή με τη φύση είναι θεμελιώδη για την ψυχική και σωματική υγεία των μαθητών. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι μαθητές που διδάσκονται σε αίθουσες με άφθονο φυσικό φως έχουν καλύτερες επιδόσεις και είναι πιο συγκεντρωμένοι, ενώ μεγάλα παράθυρα που βλέπουν σε έναν κήπο ή μια αυλή γεμάτη δέντρα, αποτελούν μια πρόσκληση για εξερεύνηση και σύνδεση με τον κόσμο. Το φως, εκτός από πηγή ζωής, αποδεικνύεται για τα παιδιά και πηγή έμπνευσης.

Μία ακόμα σημαντική παράμετρος είναι η ίδια η δομή του κτηρίου. Οι παραδοσιακές αίθουσες (με τα θρανία σε σειρές) εξυπηρετούν ένα μοντέλο διδασκαλίας όπου ο δάσκαλος είναι ο μοναδικός φορέας της γνώσης. Ωστόσο, τα σύγχρονα σχολεία υιοθετούν πιο ευέλικτες λύσεις όπου ανοιχτοί χώροι εκμάθησης μπορούν να διαμορφωθούν ανάλογα με τις ανάγκες του μαθήματος, ενθαρρύνοντας τη συνεργατική μάθηση, τις ομαδικές εργασίες και την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων. Σχολεία που έχουν σχεδιαστεί με αυτόν τον τρόπο συνήθως διαθέτουν εργαστήρια, κοινούς χώρους για χαλάρωση και διάβασμα, ακόμα και χώρους για παιχνίδι και δημιουργία, οι οποίοι είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα.

Η αρχιτεκτονική ως… εργαλείο αλλαγής;

Παραδείγματα τέτοιων σύγχρονων, καινοτόμων σχολείων υπάρχουν και αποδεικνύουν την επίδραση της αρχιτεκτονικής. Πρωτεργάτες στη σύλληψη τέτοιων πρακτικών είναι ως συνήθως οι Σκανδιναβοί και θα δανειστούμε από αυτούς δύο τέτοια χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Ταξιδεύοντας στην Κοπεγχάγη της Δανίας, θα βρούμε το Ørestad Gymnasium. Πρόκειται για ένα δημόσιο σχολείο, σχεδιασμένο με ανοιχτούς χώρους, ανοιχτά περιβάλλοντα μελέτης και αμφιθέατρα που ενθαρρύνουν την αλληλεπίδραση και τη συζήτηση μεταξύ όλων των παραβρισκόμενων (μαθητών και εκπαιδευτικών). Τα έπιπλα είναι ευέλικτα και μπορούν να μετακινηθούν εύκολα για να δημιουργηθούν διαφορετικές διατάξεις. Όσο για το προφίλ του του είναι προσανατολισμένο στα μέσα ενημέρωσης, την επικοινωνία και τον πολιτισμό, με το διδακτικό υλικό να είναι όλο ψηφιακό.

Ένα ακόμα σχολείο γνωστό για την καινοτόμο αρχιτεκτονική του πέρα από το Ørestad High School, είναι το Vittra Telefonplan στη γείτονα Σουηδία. Και εκεί δεν υπάρχουν παραδοσιακές αίθουσες αλλά οι μαθητές κινούνται σε «ζώνες δραστηριοτήτων» ανάλογα με το μάθημα, σε έναν χώρο που μοιάζει περισσότερο με ένα δημιουργικό γραφείο, παρά με ένα κλασικό σχολείο.

Φανταστείτε ότι το εν λόγω σχολείο σχεδιάστηκε το 2011 από την αρχιτέκτονα Rosan Bosch, με στόχο να υποστηρίξει ένα καινοτόμο εκπαιδευτικό μοντέλο που δεν χρησιμοποιεί παραδοσιακές αίθουσες διδασκαλίας. Αντ’ αυτών, οι εσωτερικοί τοίχοι είναι ανύπαρκτοι με τη μάθηση να γίνεται σε μικρές ομάδες, στις ειδικά διαμορφωμένες «ζώνες» όπως αναφέραμε παραπάνω. Η πολύχρωμη και ανοιχτή αρχιτεκτονική του κτηρίου, συνολικής έκτασης 1.900 τ.μ., δημιουργεί ένα περιβάλλον που καλλιεργεί τον χαρακτήρα και τη δημιουργικότητα των μαθητών. Η έμφαση στην ενεργή μάθηση και την ψηφιακή τεχνολογία οδήγησε στη δημιουργία χώρων όπου οι μαθητές μπορούν να χρησιμοποιούν τους φορητούς υπολογιστές τους σε οποιαδήποτε στάση.

Καθόλου τυχαίο που το Vittra Telefonplan θεωρείται πλέον παγκόσμιο πρότυπο για τον σχεδιασμό των σχολικών κτηρίων του μέλλοντος, αποδεικνύοντας πώς η αρχιτεκτονική μπορεί να ενισχύσει την εκπαιδευτική διαδικασία.

Και ερχόμαστε στη χώρα μας. Αν και 15 χρόνια μετά, μάλλον βρισκόμαστε κάποιες δεκαετίες πίσω. Χωρίς να θέλουμε να τονίζουμε συνεχώς τα κακώς κείμενα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, η εικόνα των κακοσυντηρημένων κτηρίων αφορά στην πλειοψηφία των δημόσιων σχολείων μας: σπασμένα παράθυρα, ανεπαρκής φωτισμός, έλλειψη κατάλληλων χώρων για αθλητικές δραστηριότητες ή τέχνη, συνθέτουν ένα περιβάλλον που δεν εμπνέει.

Οπότε τι κάνουμε; Πρέπει να κοιτάξουμε λίγο προς βορρά και να εμπνευστούμε. Τα σχολεία στην Ελλάδα πρέπει να αλλάξουν καθώς οι απαραίτητες επενδύσεις δεν είναι απλώς θέμα αισθητικής, αλλά μία σοβαρή άμεση δράση για το μέλλον των μαθητών μας. Η ανακαίνιση ή η ανέγερση νέων, σύγχρονων σχολείων πρέπει να γίνει προτεραιότητα και να μην θεωρείται πολυτέλεια.

Το σχολείο δεν είναι απλώς ένα κτήριο που απλώς πηγαίνουμε για να μάθουμε αλλά ένας χώρος όπου αναπτύσσεται ολόκληρη η προσωπικότητά μας. Για αυτό η αρχιτεκτονική του μπορεί να λειτουργήσει είτε ως φράγμα είτε ως γέφυρα προς τη γνώση και την εξέλιξη. Το θέμα είναι τελικά εμείς τι θα διαλέξουμε.