Γεώργιος – Αλέξανδρος Μαγκάκης: Όλα κοινά εκτός… από τη βούρτσα των δοντιών

Στο διάστημα της επταετίας οι πολιτικοί κρατούμενοι μετέτρεψαν τα κελλιά τους σε εργαστήρια, όπου δημιουργούσαν έργα τέχνης. Κι’ αυτό με την ανοχή των δεσμοφυλάκων, που πολλές φορές τους προμήθευαν τα διάφορα υλικά.

Έτσι, όταν εγκατέλειπαν τα κάτεργα, οι «τρόφιμοί» τους, ανάμεσα στις αποσκευές τους, κουβαλούσαν ξυλόγλυπτα, πίνακες ζωγραφικής, κοσμήματα και βιβλία «δεμένα» με άφθαστη τέχνη, που στολίζουν σήμερα τα σπίτια τους.

[…]

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 10.10.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στην περίοδο που κυβερνούσε η Χούντα και έστελνε κατά δεκάδες στις φυλακές τους αντιπάλους της άνθησαν ορισμένες τέχνες στις φυλακές Κορυδαλλού, Αβέρωφ, Επταπυργίου, Τρικάλων και Αιγίνης. Κάθε ένα από αυτά τα κάτεργα απετέλεσε «σχολή» ορισμένης καλλιτεχνικής εργασίας.

Λόγου χάριν:

Στις φυλακές Κορυδαλλού άνθησε η σπιρτοτεχνία. Με τα σπιρτόξυλα οι κρατούμενοι έφτιαχναν καραβάκια και εξώφυλλα βιβλίων.

Στα κάτεργα των Τρικάλων και της Αιγίνης αναπτύχθηκε η ξυλογλυπτική.

Στο Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) οι κρατούμενοι έφτιαχναν κοσμήματα με χάντρες.

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 10.10.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Μιλήσαμε με αρκετούς —μη καλλιτέχνες— δημιουργούς έργων τέχνης στα κάτεργα. Ανάμεσά τους ήταν ο σημερινός υπουργός Δημοσίων Έργων κ. Γεώργιος – Αλέξανδρος Μαγκάκης (σ.σ. μέλος της κυβέρνησης εθνικής ενότητας του Κωνσταντίνου Καραμανλή, από τις 26 Ιουλίου έως τις 9 Οκτωβρίου 1974). Στις φυλακές επεδόθη στην ξυλογλυπτική και τη σπιρτοτεχνία. Έτσι, ο καθηγητής της Νομικής έγινε κάτω από τις συνθήκες των φυλακών καλλιτέχνης. Να τι μας είπε σχετικά ο ίδιος:

«Έπρεπε να βρούμε όλοι εμείς, που βρεθήκαμε ξαφνικά πίσω από τα σίδερα, μια διέξοδο. Αυτό αποτελούσε ζήτημα ζωτικό για μας. Έστω κι’ αν ήταν ξεγέλασμα του εαυτού μας στην κατάσταση που αντιμετωπίζαμε. Έτσι, κάθε πρωί που ξυπνούσαμε αρχίζαμε δουλειά, σαν αυτό να ήταν κάτι το φυσιολογικό. Τώρα που όλα αυτά ανήκουν στο παρελθόν, αναλογίζομαι γενικώτερα πόση σπατάλη πνευματικής δυνάμεως γινόταν στα σωφρονιστικά καταστήματα, όπου μας έκλεινε η Χούντα. Έβλεπα εκείνους τους ανθρώπους που βρίσκονταν γύρω μου κι’ έπαιρνα κουράγιο. Ήταν συγκροτημένοι, μεθοδικοί και σκέπτονταν συλλογικά. Άφηναν τους εαυτούς τους να μπλεχτούν σ’ αυτό το παιχνίδι της δημιουργικότητας, για να επιβιώσουν. Και τις υπόλοιπες εκδηλώσεις τους τις διέκρινε μια βαθειά αξιοπρέπεια και η απόλυτη ένταξή τους στον αγωνιστικό τους σκοπό. Ποτέ δεν ζητούσαμε στις φυλακές ατομικά οφέλη. Τα αιτήματά μας ήταν συλλογικά. Η μια φυλακή για την άλλη. Είχαμε δημιουργήσει μια ομάδα διαβιώσεως σε κάθε φυλακή. Αυτή φρόντιζε για όλα. Για την κατανομή των τροφίμων, όπου δεν υπήρχαν τυχεροί και άτυχοι, διακεκριμένοι και μη. Η ισότητά στην αποθέωσή της. Σύνθημά μας ήταν: όλα κοινά εκτός… από τη βούρτσα των δοντιών».

Για τα έργα τέχνης στη φυλακή ο κ. Μαγκάκης ανέφερε:

«Στις φυλακές Κορυδαλλού δουλέψαμε πολύ με τα σπίρτα. Φτιάξαμε καράβια και δέσαμε βιβλία. Η δουλειά άρχιζε πολύ πρωί, με μεθοδικότητα. Είχαμε έτοιμο το υλικό — τα σπίρτα δηλαδή, που καίγαμε μπροστά στον δεσμοφύλακα, για να γίνουν ακίνδυνα— και κτίζαμε το έργο μας. Φυσικά, είχαμε απεριόριστο χρόνο στη διάθεσή μας. Βλέπετε, ο χρόνος στη φυλακή είναι κάτι που σπαταλιέται άπληστα».

— Είχατε συγκεκριμένο μοντέλο πάνω στο οποίο κτίζατε το δικό σας έργο ή αυτοσχεδιάζατε;

Είχαμε μοντέλα. Λόγου χάριν, είχα προμηθευτεί με τη βοήθεια της γυναίκας μου ένα βιβλίο με την ιστορία του ιστιοφόρου. Απ’ αυτό καθόριζα τα ακριβή μέτρα των πλοίων που έφτιαχνα.

— Πόσο μπορούσε να διαρκέση η κατασκευή ενός ιστιοφόρου;

Ένα μήνα περίπου. Σ’ όλο αυτό το διάστημα νοιώθαμε την ικανοποίηση της εύκολης δημιουργικότητας.

— Και εργαλεία πού βρίσκατε;

Μας επέτρεπαν να χρησιμοποιούμε ορισμένα κοπίδια.

Πέρα όμως απ’ όλα αυτά, οι πολιτικοί κρατούμενοι διεκρίνοντο για «την αίσθηση υπάρξεως αντιστασιακής παρουσίας», όπως τη χαρακτηρίζει ο κ. Μαγκάκης.

«Κάναμε κάθε τι που ήταν στο χέρι μας για να διαδηλώσουμε την αντίθεσή μας στο καθεστώς που μας κρατούσε δέσμιους» τονίζει ο κ. Μαγκάκης. «Όλα αυτά είχαν τις δυσκολίες τους, τους κινδύνους τους, αλλά ήταν μέσα στο πρόγραμμα. Μετατρέπαμε τη φυλακή σε αντιστασιακό προμαχώνα, διοχετεύαμε έξω κείμενα, κάναμε απεργία πείνας. Υποδηλούσαμε την παρουσία μας με κάθε τρόπο».

Κατόπιν ο κ. Μαγκάκης αναθυμάται την περίπτωση του αντιπροέδρου του Ελβετικού Ερυθρού Σταυρού κ. Γκραντ Ντοτ Βιλλ, ο οποίος, σε μια συνάντησή τους εκτός Ελλάδας, του είπε:

«Έχω μεγάλη πείρα από τους πολιτικούς κρατουμένους όλου του κόσμου. Λοιπόν, στην Ελλάδα γνώρισα τον ιδανικό τύπο του πολιτικού κρατουμένου. Το κουράγιο του, η αξιοπρέπειά του και η αγωνιστικότητά του τον καθιστούν πρότυπο».

Μαζί με τη σύζυγό του, Άκη Μαγκάκη, στην Ολλανδία (πηγή: «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 28.12.1989, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ») 

Και ο κ. Μαγκάκης κατέληξε:

«Ουδέποτε ασχολήθηκα στο παρελθόν με σπίρτα. Και φυσικά με ξυλογλυπτική. Έφτιαξα αυτά τα έργα γιατί μου το επέβαλαν οι συνθήκες. Μόνο σε κείνο το περιβάλλον, για λόγους επιβιώσεως, θα μπορούσα να κάνω αυτήν τη δουλειά. Φυσικά, δεν διανοούμαι ότι είναι δυνατόν να έχω την υπομονή και τον χρόνο να φτιάξω παρόμοια έργα. Με γεμίζουν προς το παρόν τα Δημόσια Έργα. Σκεφτείτε ότι τα βλέπω και έχω την εντύπωση ότι κάποιος άλλος είναι ο δημιουργός τους. Το ίδιο πιστεύω ότι συμβαίνει και με τους πρώην συγκρατουμένους μου, που έκαναν τα κελλιά των φυλακών εργαστήρια καλλιτεχνικής δημιουργίας».

[…]

*Άρθρο του δημοσιογράφου και συγγραφέα Βασίλη Καββαθά, που είχε δημοσιευτεί στον «Ταχυδρόμο» στις 10 Οκτωβρίου 1974.

Ο Γεώργιος Αλέξανδρος – Μαγκάκης, διαπρεπής επιστήμονας (καθηγητής Ποινικού Δικαίου) και πολιτικός, γεννήθηκε στην Αθήνα στις 25 Ιουνίου 1922 και απεβίωσε στις 5 Σεπτεμβρίου 2011.

Ο Μαγκάκης, που κατάφερε να αφήσει ένα ευκρινές αποτύπωμα στα δημόσια πράγματα του περασμένου αιώνα, υπήρξε ένας πρώτης γραμμής θεωρητικός και δάσκαλος του ποινικού δικαίου, καθώς και ένας διακεκριμένος εργάτης της ποινικής πράξης.

Πέραν της πανεπιστημιακής καριέρας και του συγγραφικού έργου του, αλλά και της αξιοπρόσεκτης πολιτικής διαδρομής του, ο Μαγκάκης ανέπτυξε αντιστασιακή δράση κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών, γεγονός που προκάλεσε τη μακρόχρονη φυλάκισή του και το βασανισμό του.

Ως έγκλειστος διαφόρων φυλακών της χώρας μας, ο Μαγκάκης έγραψε κείμενα με τα οποία κατήγγειλε απερίφραστα και καταδίκασε σθεναρά το δικτατορικό καθεστώς.