Θεσμική νομιμοποίηση και απονομιμοποίηση

Η κοινωνία κλονίζεται συθέμελα από την αμφισβήτηση των θεσμών και από την εκτεταμένη ανυπακοή που ασκείται από μεγάλo μέρος των πολιτών. Η αδράνεια της γραφειοκρατίας και η συχνά ατελέσφορη συμπεριφορά της έχει δημιουργήσει μια άρνηση της κοινωνίας απέναντι στο κράτος και ιδιαίτερα απέναντι σε αυτό που το εκφράζει – τη δημόσια διοίκηση και την κρατική γραφειοκρατία. Ενώ οι περισσότεροι πολίτες αναγνωρίζουν τον θετικό ρόλο του κράτους για την αντιμετώπιση των προβλημάτων τους, οργίζονται για πολλές συμπεριφορές της κρατικής διοίκησης απέναντι στην καθημερινότητά τους. Πολλές φορές η συμπεριφορά της λεγόμενης κρατικής διοίκησης απέναντί τους είναι απαξιωτική, γεμάτη ακατανόητους παραλογισμούς και περιφρόνηση.

Η κοινή γνώμη συχνά εξεγείρεται για την ασυνειδησία του κράτους και των εκπροσώπων του απέναντι στους απλούς ανθρώπους. Κι αυτό το κλίμα εύκολα μετατρέπεται σε οργή απέναντι στην κρατική διοίκηση και στην αποδοχή της από την κοινωνία. Οι πολίτες πιστεύουν στη δημοκρατία. Και αντιμετωπίζουν θετικά τη διάκριση των εξουσιών. Αναγνωρίζουν τη νομοθετική (Βουλή), την εκτελεστική (κυβέρνηση) και τη δικαστική (ανώτατα δικαστήρια) εξουσία. Και αποδέχονται τη λειτουργία και την επιβολή που ασκούν. Αυτό όμως που τους προβληματίζει – δεν το βλέπουν και συχνά αναρωτιούνται για τη χρησιμότητά του – είναι το σύστημα που ξετυλίγεται γύρω τους και που είναι απαραίτητο για τη λειτουργία τους. Εκατοντάδες ως και χιλιάδες φορείς, οργανισμοί, ιδρύματα, επιτροπές, κέντρα ερευνών και υπουργεία (χιλιάδες μη εκλεγμένοι «ειδικοί» υπάλληλοι και γραφειοκρατίες) εκφράζουν τον δημόσιο τομέα και τον αιχμαλωτίζουν σε διαδικασίες, ατελέσφορα συστήματα κι έναν κυκεώνα αποφάσεων και εγκρίσεων για την προώθηση του όποιου θέματος. Το κράτος που αναγνωρίζει ο πολίτης φαντάζει αόρατο και ανεύθυνο. Οι γκρίζες φυσιογνωμίες μιας γραφειοκρατίας διαδικασιών και σκοτεινών συμπλεγμάτων τείνουν να κυριαρχούν στα πάντα. Και να ευνοούν την αντιπάθεια και το μίσος προς την κρατική διοίκηση.

Εύκολα έτσι καλλιεργείται η καχυποψία έναντι κάθε αρχής. Και προωθείται η απονομιμοποίησή της μπροστά στα μάτια του κόσμου. Απονομιμοποίηση όμως σημαίνει έλλειψη στήριξης, σεβασμού και βέβαια υπακοής. Κάτι το οποίο εκμεταλλεύονται αντιδημοκρατικές προσωπικότητες προβάλλοντας ιδέες (τις οποίες ονομάζουν περιέργως «αντισυστημικές») υπονόμευσης και καταστροφής των πάντων. Ολων αυτών τουλάχιστον που κρατούν το δημοκρατικό οικοδόμημα όρθιο και σε συνοχή.

Νομιμοποίηση βασικά σημαίνει πως ένας θεσμός έχει αξία, περιεχόμενο και κύρος. Η απονομιμοποίησή του αρνείται και τα τρία παραπάνω. Το μήνυμα της απονομιμοποίησης είναι πως οι λειτουργίες των υπουργείων και των όποιων οργανισμών δεν έχουν κύρος και πως οι κανόνες και οι ρυθμίσεις που επιβάλλουν δεν είναι ανάγκη να ακολουθούνται. Η νομιμοποίηση συνιστά επιταγή συμμόρφωσης. Η απονομιμοποίηση, που οδηγεί σε αμφισβήτηση και ακυβερνησία, ακυρώνει κάθε ιδέα υπακοής. Υπάρχουν πολιτικά κινήματα που ιδεολογικά στηρίζουν το λιγότερο κράτος (νεοφιλελευθερισμός:). Αλλά με κανόνες, κύρος και αποτελεσματικότητα. Η απαξίωση του διοικητικού κράτους, η αντισυστημική στάση, οδηγεί σε κατάλυση, άρνηση, καταστροφή και χάος. Κι όλα αυτά στην ουσία προέρχονται από την εμμονή της γραφειοκρατίας σε ατελέσφορες – χαώδεις – διαδικασίες, στην αναποτελεσματικότητα και στην καταπίεση (άδικη;) των πολιτών. Αυτό που στην επιστήμη αποκαλείται «μπερδεμοκρατία» (kludgocracy) και «διαδικασιασμός» (proceduralism) καταλύει ουσιαστικά τη δημοκρατία. Μπορεί να δει κάποιος σχετικά και τις εργασίες των Steven M. Teles, «Kludgocracy: The American Way of Policy», New America Foundation, Δεκ. 2012, και Chris. Elmendorf, «Don’t San Francisco-ize Clean Energy», The Atlantic, 28 Iανουαρίου 2024, και Karen Orren, «The Policy State: An American Predicament», Harvard, 2017. Το παράδοξο είναι πως αυτοί που ευνοούνται από το αδιέξοδο στην ουσία λατρεύουν το Δημόσιο. Αλλά ουσιαστικά στηρίζουν και το χάος που προκαλεί η δημόσια γραφειοκρατία!