Η 4η αναθεώρηση

Δεν αποτελεί ελληνικό προνόμιο, πρόκειται για διεθνή κατάσταση: το Σύνταγμα αλλάζει επειδή στην πολιτική πρακτική και την εφαρμογή του ανέκυψαν προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν. Σπανίως, δηλαδή, οι νομοθέτες προχωρούν σε αλλαγές με το βλέμμα στο μέλλον και σε ζητήματα που οι ίδιοι και οι κοινωνίες τους θα βρουν μπροστά. Κατά βάση, παρεμβαίνουν για να διορθώσουν κενά και αστοχίες, εξυπηρετώντας παράλληλα και την πολιτική συγκυρία – εν ολίγοις, τους σχεδιασμούς τής εκάστοτε πλειοψηφίας.

Για κάποιους πρόκειται για κοντόφθαλμη αντίδραση, αλλά από την άλλη το Σύνταγμα δεν παύει να είναι ένα ρευστό κείμενο που συνάδει με την πολιτική ρευστότητα. Επομένως, δεν πρέπει να εκπλήσσει η αναθεώρηση ακόμη και προσφάτως αναθεωρημένων διατάξεων – στα μέρη μας το είδαμε με τον βασικό μέτοχο.

Οι τροποποιήσεις ώστε να καλυφθούν παραλείψεις ή να επιδιορθωθούν διατάξεις που δεν λειτουργούσαν ήταν από τα πρώτα μαθήματα που έφθασαν από τις ΗΠΑ, την πρώτη χώρα με Προεδρία συνταγματικά κατοχυρωμένη: το 1841 ο νεοεκλεγείς Γουίλιαμ Χάρισον, ο πρόεδρος Νο 9 στην αμερικανική Ιστορία, έπαθε πνευμονία εκφωνώντας μια δίωρη ομιλία στο ψύχος, κατά την ανάληψη των καθηκόντων του. Πέθανε έναν μήνα αργότερα, αλλά οι Αμερικανοί διαπίστωσαν ότι το Σύνταγμα δεν διευκρίνιζε την ιδιότητα του διαδόχου.

Η τροπολογία που ακολούθησε προέβλεπε ρητά ότι σε περίπτωση προεδρικής χηρείας, αναλαμβάνει με πλήρεις εξουσίες ο αντιπρόεδρος. Το 1951, με τον Αϊζενχάουερ νεοεκλεγέντα στον Λευκό Οίκο, η νέα τροπολογία προέβλεπε ρητά ότι ο προεδρικός κύκλος ολοκληρώνεται σε δύο θητείες –  -ήταν η απάντηση των Ρεπουμπλικανών στις τέσσερις συνεχείς εκλογικές νίκες του Φραγκλίνου Ρούζβελτ.

Το Σύνταγμα της Ελλάδας, όπως ισχύει από το 1975, ακολουθεί περισσότερο τη γαλλική συνταγή, που ενθουσίαζε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, και όχι το αμερικανικό πρότυπο.

Οι Γάλλοι, στη μέση της προεδρικής θητείας του Ζακ Σιράκ περιόρισαν την προεδρική επταετία στα πέντε χρόνια. Σε Γαλλία και ΗΠΑ, ωστόσο, το Σύνταγμα τοποθετεί στην κορυφή της εκτελεστικής εξουσίας τον Πρόεδρο, σε αντίθεση με το ελληνικό που ήταν εξαρχής πρωθυπουργικοκεντρικό. Με την αναθεώρηση του 1985 εξαλείφθηκε κάθε στοιχείο προεδρικής παρεμβατικότητας, που θα μπορούσε να αναδείξει το Προεδρικό Μέγαρο ως ένα παράλληλο κέντρο εξουσίας, ενώ την προσεχή Δευτέρα ο κύκλος ολοκληρώνεται οδηγώντας, ουσιαστικά, σε μία πρωθυπουργική δημοκρατία.

Από τη στιγμή που η Βουλή θα εκλέγει Πρόεδρο της Δημοκρατίας ακόμη και με σχετική πλειοψηφία, τότε η ανάδειξη του Πρόεδρου θα αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο του εκάστοτε Πρωθυπουργού ή του επικεφαλής του μεγαλύτερου κόμματος, ο οποίος δεν θα δίνει ιδιαίτερη σημασία στους συσχετισμούς δυνάμεων.

Η αλλαγή της Δευτέρας είναι το τίμημα των αποφάσεων του Αλέξη Τσίπρα, όχι στην προαναθεωρητική διαδικασία, αλλά στο τέλος του 2014 και στο ξεκίνημα του 2015. Εάν η αναθεώρηση που έρχεται είχε προηγηθεί, τότε η πολιτική συζήτηση θα περιοριζόταν σήμερα στην ανανέωση ή μη της θητείας του Σταύρου Δήμα στο Προεδρικό. Και ο Τσίπρας δεν θα βρισκόταν τον Ιούλιο του 2015 στο Μέγαρο Μαξίμου για να κάνει δημοψηφίσματα για το ευρώ.

Στο πολιτικά πλούσιο τριήμερο έως τη Δευτέρα, ο Ευάγγελος Βενιζέλος θα είναι απών. Από κάθε βήμα που υπό άλλες συνθήκες θα είχε ρόλο πρωταγωνιστή. Τόσο από το διήμερο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ όσο και την ώρα που θα πέφτει η αυλαία στην τέταρτη αναθεώρηση, με την οποία θα ανοίξει και επισήμως η συζήτηση για την προεδρική εκλογή.

Παρατηρητής κάθε εξέλιξης προεξοφλείται ότι θα είναι, όχι μόνο γιατί δηλώνει πολιτικά «παρών» με προτάσεις μέσω του δικού του Κύκλου Ιδεών, αλλά επειδή είναι στη φύση του. Για τις «περιορισμένης εμβέλειας» συνταγματικές αλλαγές έχει ήδη διατυπώσει τη γνώμη του, ενώ στις προεδρικές καμπάνιες που έχουν ήδη ξεκινήσει από πολιτικούς φίλους του Προκόπη Παυλόπουλου ή του Αντώνη Σαμαρά, δεν ανάβει «πράσινο φως» για να προστεθεί και μια δική του.

Φρόντισε, ωστόσο, να διαμηνύσει ότι «ο Πρόεδρος δεν μπορεί να είναι άμοιρος πολιτικής» και πως ένα πρόσωπο που καταλαμβάνει το ανώτατο πολιτειακό αξίωμα πρέπει να έχει «πολιτική εμπειρία». Ο κύκλος δεν τετραγωνίζεται, αλλά μπορεί να είναι ευμετάβλητος και να χωρέσει ένα ολόκληρο πρόγραμμα – θέσεων και αρχών…