Β.Γεωργιάδου: Ο πολίτης δεν πήρε καθαρά μηνύματα απέναντι στη Χρυσή Αυγή

Συνέντευξη στην Ηλένα Κρητικού

• Ποιες είναι οι αιτίες της ανόδου της ακροδεξιάς στη χώρα και πως αυτό κλιμακώθηκε έως τους νεοναζί;

H ελληνική ακροδεξιά δεν υπήρξε, σε οργανωτικό επίπεδο, ισχυρή μεταπολιτευτικά. Στην πραγματικότητα τα διάφορα ρεύματά της ενσωματώθηκαν στη Νέα Δημοκρατία, όπως εξάλλου ήταν από την αρχή η πρόθεση του ιδρυτή της Κωνσταντίνου Καραμανλή. Έτσι, μόνο για μικρά χρονικά διαστήματα, επιμέρους ρεύματα της ακροδεξιάς λειτούργησαν αυτόνομα συγκρουόμενα με τις επιλογές του αρχηγού της κεντροδεξιάς στο πολιτειακό ζήτημα, αλλά και εξαιτίας της στάσης του απέναντι στους πρωτεργάτες της χούντας.

Η στροφή της Νέας Δημοκρατίας στη δεκαετία του 2000 προς τον «μεσαίο χώρο» επίσης οδήγησε στην έξοδο από το κόμμα ενός ρεύματος μιας λαϊκής και ξενοφοβικής δεξιάς. Εν γένει η ακροδεξιά βρισκόταν στο πολιτικό περιθώριο και εκλογικά παρέμενε επί χρόνια στα όρια της εκλογικής ασημαντότητας ή και ήταν παντελώς αθέατη, ενώ μόνο η απόφαση της Νέας Δημοκρατίας να κινηθεί δεξιότερα δημιούργησε μια νέα ευκαιρία για τον ακροδεξιό θύλακο να εκφραστεί μόνος του στην κομματική σκηνή.

Η Χρυσή Αυγή άρχισε να ανεβαίνει εκλογικά μέσα στην κρίση αλλά όχι μόνο εξαιτίας της κρίσης. Η μεγάλη πολιτική ρευστότητα που επικράτησε μετά τις εκλογές του 2009, η κατάρρευση του δικομματισμού και οι προς πάσαν κατεύθυνση εκλογικές μετακινήσεις, μια διάθεση ρεβάνς μιας μερίδας εκλογέων, δημιούργησαν ευκαιρίες πολιτικής ανόδου για ένα μόρφωμα που ήταν ανοιχτά κατά του συστήματος: των κομμάτων, της διακυβέρνησης, της πολιτικής συνολικά.

Η μεταστροφή ψηφοφόρων από τη ΝΔ πρωτίστως και από το ΠΑΣΟΚ δευτερευόντως προς τη Χρυσή Αυγή συνοδεύθηκε και από την απευθείας μετακίνηση εκλογέων από τον ΛΑΟΣ προς αυτήν, όταν ο ΛΑΟΣ, υιοθετώντας μια γραμμή σύμπλευσης με τη Νέα Δημοκρατία, έχασε τα γνωρίσματα ενός κόμματος – συλλέκτη της διαμαρτυρίας κατά του πολιτικού κατεστημένου, που χαρακτήριζαν τον Λαϊκό Ορθόδοξο Συναγερμό από ιδρύσεώς του.

• Ποιο είναι το προφίλ του ακροδεξιού ψηφοφόρου και κατά πόσο είναι πιστός στο κόμμα;

Ο ακροδεξιός ψηφοφόρος είναι άνδρας, νέος, με μεσαίο εκπαιδευτικό επίπεδο, που -είτε έχει δουλειά είτε όχι- είναι και νιώθει ανασφαλής εργασιακά. Το στοιχείο της εργασιακής αβεβαιότητας είναι πιο σημαντικό από τη θέση στο σύστημα απασχόλησης, εάν δηλαδή έχει εργασία ή είναι άνεργος. Μάλιστα, είδαμε υψηλά ποσοστά εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα, αλλά και υψηλά ποσοστά εργαζομένων στο δημόσιο τομέα να ψηφίζουν Χρυσή Αυγή. Το Δημόσιο είναι ένας τομέας που επίσης επλήγη από τις οικονομικές περικοπές, αλλά στον οποίο επίσης καλλιεργήθηκε ένα αίσθημα εργασιακής ανασφάλειας. Κι αν συγκρίνουμε το πώς συμπεριφέρονται οι δημόσιοι υπάλληλοι σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, θα δούμε ότι τα ποσοστά των ελλήνων δημοσίων υπαλλήλων είναι υψηλά για τη Χρυσή Αυγή.

Το αν οι ψηφοφόροι της Χρυσής Αυγής του 2012 θα την ψηφίσουν στις τωρινές εκογές για την Ευρωβουλή αλλά και στις επόμενες εθνικές εκλογές παραμένει ένα ζητούμενο. Πάντως, μεταξύ Μαΐου και Ιουνίου 2012, η Χρυσή Αυγή συγκράτησε τα 2/3 των εκλογέων της, ένα πρώτο σημάδι ότι το εκλογικό της κοινό είναι ευμετάβολο.

• Ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγούν σε ψήφο στην Χρυσή Αυγή;

Τα κίνητρα της εκλογικής επιλογής της Χρυσής Αυγής (ΧΑ) δεν έχουν διερευνηθεί πλήρως. Στις δημοτικές εκλογές του 2010 η ΧΑ ψηφίστηκε προπάντων από εκείνους που θεωρούσαν το μεταναστευτικό ζήτημα ως το σημαντικότερο που αντιμετώπιζε η περιοχή τους και τη ΧΑ ως την αρμοδιότερη οργάνωση για να το διευθετήσει. Όμως, δεν είναι το μεταναστευτικό ως θέμα τόσο σημαντικό πια, γιαυτό και η ΧΑ δεν το αναδεικνύει τόσο όσο παλιότερα. Ο ακραίος αντιμεταναστευτικός λόγος, από το 2008, ήταν το όχημα για να μπει μέσα στις συνοικίες της Αθήνας και να αποκτήσει απήχηση, οπαδούς, ακόμη και να εκκολάψει στελέχη. Η συγκυρία ευνοούσε κάτι τέτοιο, γιατί υπήρχε το β’ κύμα μετανάστευσης, με μετανάστες και εκτός Ευρώπης.

Αλλά στην προεκλογική περίοδο του ’12 δεν ήταν πια το θέμα αιχμής. Είχαμε περάσει σε μια άλλη φάση: υπήρχε η οικονομική κρίση και τα μνημόνια. Είχαν προηγηθεί οι εκρήξεις αγανάκτησης, όπου εκεί η ΧΑ είχε μια συμμετοχή και κυρίως είχε ένα όφελος από την κινητοποίηση. Καθώς ήταν μια κινητοποίηση που συνένωσε ετερόκλητα κομμάτια του κόσμου στο διακύβευμα καταδίκης της πολιτικής και του πολιτικού προσωπικού, η ΧΑ ως «αντι-κόμμα» ευνοήθηκε και της δόθηκε η ευκαιρία να αναπροσανατολίσει τον πολιτικό της λόγο, να γίνει το κατεξοχήν κόμμα που καταγγέλλει με τον πιο απόλυτο τρόπο την πολιτική, τους πολιτικούς και τα κόμματα. Από το ’11 και μετά, λοιπόν, επενδύει πάνω σε αυτό το κλίμα του ελλείμματος πολιτικής εμπιστοσύνης.

• Αν και το «τιμωρητικό» αίσθημα υπάρχει ανά την Ελλάδα, η ανταπόκριση στην Χρυσή Αυγή δεν είναι αντίστοιχη της Αθήνας σε όλες τις εκλογικές περιφέρειες. Τι διαφορετικό συμβαίνει στη Θεσσαλονίκη για παράδειγμα;

Μπορούμε να υποθέσουμε βάσιμα ότι στη Θεσσαλονίκη η ΧΑ δεν απέκτησε ρίζες γιατί η μετανάστευση δεν ήταν κεντρικό ζήτημα όπως στην Αττική, δηλαδή δεν υπήρχε το αρχικό όχημα διείσδυσης. Παράλληλα, στη Θεσσαλονίκη υπάρχουν συστημικές μορφές κομμάτων ή προσώπων που μπορούν να απορροφήσουν το δυναμικό της διαμαρτυρίας, κάτι που φάνηκε τα προηγούμενα χρόνια.

Όμως, η γενική κατεύθυνση είναι ότι όπου υπάρχει τιμωρητική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα κόμματα, που το εκλογικό σώμα τα θεωρεί αρμόδια να διαχειριστούν κάποια ζητήματα, αλλά απέτυχαν, έρχεται η ΧΑ να εισπράξει τη διάθεση επίδειξης τιμωρίας για την κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει οι ψηφοφόροι. Η διάθεση τιμωρίας μπορεί να εκπορεύεται από διαφορετικές αιτίες. Στη β’ Πειραιά, μια εργατική λαϊκή περιοχή, θα δούμε ότι έχασαν δυνάμεις τα κόμματα που είχαν διείσδυση στα εργατικά στρώματα, όπως το ΚΚΕ και το ΠΑΣΟΚ, για να ενισχυθούν οι Ανεξάρτητοι Έλληνες, αλλά και η ΧΑ. Στον Πειραιά πιθανώς ήταν μια διαμαρτυρία απέναντι στο ΚΚΕ που δεν διασφάλισε θέσεις εργασίας, με αποτέλεσμα να επικρατήσει μια εργασιακή μιζέρια στη Ζώνη κι ευρύτερα.

Πάντως, στην περιφέρεια της χώρας και κυρίως σε ό,τι αφορά τις δημοτικές εκλογές, επειδή παίζουν ρόλο τα προσωπικά, τα οικογενειακά/ συγγενικά και τα φιλικά δίκτυα περισσότερο, παρά τα πολιτικά προγράμματα ή οι πολιτικές τοποθετήσεις, αυτό δημιουργεί έλλειμμα ευκαιρίας για τη ΧΑ. Η ΧΑ έχει εμφανιστεί μόνο σε κεντρικούς δήμους, ενώ σε μικρότερες πόλεις, ακόμη κι αν υπάρχει πυρήνας ατόμων που την υποστηρίζει, δεν παίρνει το ρίσκο ή την απόφαση να εκτεθεί κι έτσι η δύναμη αυτή διοχετεύεται στους υπόλοιπους χώρους, με βάση μια παραδοσιακή κατανομή.

• Κρίνετε ότι τα μηνύματα που λαμβάνει ο πολίτης για τη ΧΑ την καθιστούν στα μάτια του ως ένα κόμμα που «νομιμοποιείται» να ψηφίσει;

Τα μηνύματα που παίρνει ο πολίτης για τη ΧΑ είναι αντιφατικά. Όταν, για παράδειγμα, επιτρέπεται η συμμετοχή του κόμματος αυτού στις εκλογές, για τον εκλογέα σημαίνει ότι δεν υπάρχει κάποιο θέμα: είναι ένα κόμμα κανονικό, που δικαιούται να συμμετάσχει στις εκλογές· κι αφού δικαιούται, γιατί να μην ψηφιστεί;

Όμως εξ αρχής δεν δόθηκαν καθαρά μηνύματα απέναντι στη ΧΑ. Τα ΜΜΕ δεν δημιούργησαν μια «υγειονομική ζώνη». Θα μπορούσαν να θέσουν ένα όριο στο πόσο Χρυσή Αυγή θα «παίζουν» κι αν θα το κάνουν αυστηρά για ειδησεογραφικούς λόγους. Δεν το έκαναν. Ορισμένα την αντιμετώπισαν με πολύ ελαφρότητα, προβάλλοντάς την ακόμη και σε θέματα life style. Στην πλειονότητά τους, πάντως, προέβαλαν τη βίαιη δράση της σαν κάτι ελκυστικό -αρνητικό, αλλά ελκυστικό-, με τον τρόπο που είναι ελκυστική μια ταινία με σκηνές βίας.

Παράλληλα, κάποιοι θεσμοί υπεράνω ιδεολογικών διχασμών, όπως η εκκλησία -ειδικά με το κύρος που έχει χτίσει τα τελευταία χρόνια, που έπαψε να είναι ένας χώρος ακτιβισμού και ανάμιξης στα πολιτικά δρώμενα-, θα μπορούσε να στείλει μηνύματα, χωρίς να διακινδυνεύσει να χάσει αυτό που θέλησε να κερδίσει με τον Ιερώνυμο. Δεν το έκανε. Και θα μπορούσε να το κάνει η κεφαλή της Εκκλησίας, όταν παραβιάστηκε από μητροπολίτες αυτό ακριβώς το στοιχείο που θέλει να διαφυλάξει, ότι δηλαδή είναι μια δύναμη υπεράνω διχαστικών διαιρέσεων. Το έκαναν, προς τιμήν τους, κάποιοι μεμονωμένοι μητροπολίτες, κυρίως υπό την πίεση αυτού του ελλείμματος, αλλά στο τμήμα του κόσμου που αξιολογεί την εκκλησία ως σημαντικό θεσμό της δημόσιας ζωής δεν δόθηκε κατεύθυνση μέσα από ενιαία και συγκροτημένη στάση.

Θέλω να πω, ότι δεν υπήρξαν αναχώματα σε αυτήν την επέλαση που έκανε η ΧΑ για περισσότερο από ένα χρόνο. Τώρα τα πράγματα είναι διαφορετικά, γιατί υπάρχει μια θεσμική διαδικασία που βρίσκεται σε εξέλιξη, πάνω στην ορθότητα της οποίας συμφωνούν τα βασικά κόμματα, ενώ και τα ΜΜΕ στην πλειονότητά τους έχουν αναστοχαστεί πάνω στο θέμα και το χειρίζονται με διαφορετικό τρόπο, μη προσφέροντας το υπερθέαμα που ήθελε η ΧΑ. Τα αποτελέσματα αυτών των στάσεων θα τα δούμε σταδιακά. Θα εξαρτηθούν και από τη δικαστική εξέλιξη -και έχει σημασία ο χρόνος ολοκλήρωσης της δικαστικής διαδικασίας-, αλλά να μην περιμένουμε ανατροπές. Στην εκλογική συμπεριφορά και στην πολιτική συμπεριφορά τα πράγματα εκκολάπτονται. Δεν γίνονται ανατροπές.

• Τι ρόλο παίζει στη δυναμική της Χρυσής Αυγής η δικαστική διερεύνηση της δράσης της;

Η έναρξη της διαδικασίας δικαστικής διερεύνησης και οι προφυλακίσεις του «Αρχηγού» και στελεχών της έβαλαν κάποιο φρένο στις βίαιες πρακτικές της. Υπήρξε περιορισμός των εκδηλώσεων μαζικής κινητοποίησης, ενώ και η ανταπόκριση του κοινού να συμμετάσχει σε δράσεις της οργάνωσης και να εκτεθεί υπέρ αυτής συρρικνώθηκε σημαντικά τον τελευταίο καιρό. Ακόμη και στην κατάρτιση των ψηφοδελτίων υπήρξε πρόβλημα, γεγονός που πιστοποιείται από την αργοπορία στην ολοκλήρωση και ανακοίνωση των συνδυασμών, την αδυναμία να σχηματίσει ψηφοδέλτια στους περισσότερους δήμους της χώρας (κατεβαίνει μόνο σε 9) και σε περιφέρειες (δεν κατεβάζει παντού συνδυασμούς), ενώ και για το Ευρωψηφοδέλτιο χρησιμοποιήθηκαν γνωστά κομματικά στελέχη πρώτης γραμμής και επί σειρά ετών υποψήφιοι ώστε να κλείσει ο συνδυασμός.

• Ο βίαιος «ακτιβισμός» δεν παίζει σημαντικό ρόλο στη δυναμική της Χρυσής Αυγής; Θα μπορούσε να υπάρχει ως «σοβαρότερη»;

Αυτό που καθιστά «εξτρεμιστική» τη Χρυσή Αυγή είναι οι βίαιες πρακτικές της. Για να φέρω ένα παράδειγμα: το ότι δεν αποδέχεται τον πολιτισμικό πλουραλισμό είναι ένα ζήτημα, που όμως δεν χαρακτηρίζει μόνο τη Χρυσή Αυγή. Το ότι επιχειρεί να «εξαφανίσει» τον πολιτισμικό πλουραλισμό και τον πλουραλισμό εν γένει κάνοντας χρήση βίαιων πρακτικών (από την επιβολή no-go-areas στο κέντρο της Αθήνας και τις ανοικτές επιθέσεις εναντίον μεταναστών, μουσουλμάνων, Ρομά ή γκέι) αυτό καθιστά εξτρεμιστική τη Χρυσή Αυγή. Μάλιστα, είναι αυτή η εικόνα της δύναμης που επιχειρεί να καλλιεργήσει, που την επιβάλλει ως μια επιλογή σε μια μερίδα του κοινού.

{{{ moto }}}

Είδαμε βέβαια ότι η εικόνα αυτή είναι πλασματική. Ότι οι ιθύνοντες του χώρου δεν έχουν το σθένος να υποστηρίξουν τις ακραίες απόψεις τους όταν έχουν απέναντί τους ισχυρότερους από αυτούς. Θεωρώ ότι αυτή η διάσταση θα συμβάλει στην αποκάλυψη του πραγματικού περιεχομένου της Χρυσής Αυγής στα μάτια εκείνων που την ψήφισαν ή που σκέφτηκαν να το κάνουν. Κάτι τέτοιο αποτελεί ένα σημαντικό σκαλοπάτι για την τήρηση αποστάσεων από τη Χρυσή Αυγή.

Η Χρυσή Αυγή είναι αυτή που είναι – εδώ και 30 χρόνια που υπάρχει δεν άλλαξε ουσιαστικά. Τόσο άκαμπτες οργανώσεις διακρίνονται από αδυναμία μετασχηματισμού. Προετοιμάζει «ρεζέρβες» (π.χ. την Εθνική Αυγή), αλλά κι αν ποτέ ενεργοποιηθούν δεν θα είναι διαφορετικές από την ίδια. Θα ήταν πιο ρεαλιστική ως προοπτική μια αποχώρηση από την οργάνωση κάποιων στελεχών και μελών της (πρώτα ψήγματα μιας τέτοιας διαδικασίας έχουν κάνει την εμφάνισή τους), παρά ένας μετασχηματισμός του μηχανισμού σε κάτι το διαφορετικό.

• Κάποιοι θεωρούν ότι μια λύση στο πολιτικό πρόβλημα της ΧΑ είναι η απορρόφηση των ψηφοφόρων της από τη ΝΔ ή κάποιο άλλο (νέο) κόμμα. Ο πρώην γενικός γραμματέας της κυβέρνησης φέρεται να είχε κινηθεί προς αυτήν την κατεύθυνση και πάντως υποστηρίζει αυτήν την επιλογή. Και δεν είναι ο μόνος. Εσείς συμφωνείτε;

Το «σχέδιο Μπαλτάκου» υπήρξε τουλάχιστον αφελές. Οι ψηφοφόροι δεν μετακινούνται από το ένα κομματικό μόρφωμα στο άλλο επειδή αυτό σχεδιάζεται σε επίπεδο κορυφής. Ίσα-ίσα, η ρευστή οριογραμμή ΝΔ και Χρυσής Αυγής έκανε καλό στη Χρυσή Αυγή, χαρίζοντάς της μεγαλόσχημους συνομιλητές και μέσω αυτών διαύλους επικοινωνίας με το δικό τους εκλογικό σώμα.

Αν κάτι πρέπει να χάνουν τα κόμματα είναι να δείξουν στους εκλογείς τους τις διαφορές και τις αποστάσεις τους από τους ακραίους και όχι να «φλερτάρουν» μαζί τους πολιτικά, διευκολύνοντας έτσι τη διείσδυση δυνητικών ανταγωνιστών τους στο εκλογικό τους σώμα. Να στεγανοποιήσουν τα νώτα τους και όχι να τα ρευστοποιήσουν, όπως επιδίωκε ο πρώην γραμματέας του υπουργικού συμβουλίου, θα πρέπει να είναι το ζητούμενο.

Διαβάστε και το α’ μέρος της συνέντευξης: «Δεν είναι συνολικά η ακροδεξιά σε τροχιά ανόδου στην ΕΕ»

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ